WALKI MOŻEMY GO SKŁONIĆ DO PODEJMOWANIA DECYZJI, KTÓRE BĘDĄ SPRZYJAŁY NASZYM DZIAŁANIOM.
Z
godnie ze Słownikiem języka polskiego przez ma-skowanie należy rozumieć działania zmierzające do sprawienia, aby ktoś lub coś pozostało niewidocz-nym bądź do ukrycia rzeczywistych zamiarów, uczuć al-bo nastrojów1. Analizując to pojęcie, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że maskowanie jest nieodłącznie związane z wszelką działalnością człowieka, w tym z walką zbroj-ną. Podejmował on działania zmierzające do osiągnięcia założonych celów, starając się zawsze znaleźć w ko-rzystniejszej sytuacji niż przeciwnik. W związku z tym wykonywał często czynności, które bez wątpienia moż-na ująć w ramy tego, co obecnie jest definiowane jako maskowanie. Nie można jednak zapominać, że wśród elementów, jakie wykształciły się w sztuce prowadzenia wojen przez wieki, to właśnie maskowanie było jednym z najbardziej niedocenianych i najmniej rozumianych przez adeptów sztuki wojennej przedsięwzięć.Mimo że zgodnie z przedstawioną definicją jest czymś nieodłącznym w działaniach podejmowanych przez człowieka na przestrzeni wieków, budzi często niechęć u osób, które traktują maskowanie jako fałsz.
Jednakże z punktu widzenia wojny jest ono niezbędne i powinno być uznawane za jedną z zasad jej prowadze-nia. Umożliwia bowiem ukrycie przed przeciwnikiem sił, jak również posiadanych zdolności. Właściwie przygotowane i zrealizowane przedsięwzięcia masko-wania pozwalają zredukować koszty wojny ponoszone zarówno przez siły zbrojne, jak i społeczeństwo.
Autor jest zastępcą dowódcy – szefem sztabu w 1 Batalionie Drogowo-Mostowym.
mjr dypl. SZRP Marcin Idziek
W dokumencie normatywnym, jakim jest doktryna DD-3.31(A), maskowanie operacyjne jest definiowane jako zespół przedsięwzięć prowadzonych w celu utrud-nienia przeciwnikowi podejmowania prawidłowych decyzji i skutecznego oddziaływania przez wpływanie na jego proces decyzyjny. Obejmuje ukrywanie wojsk i infrastruktury obronnej przed rozpoznaniem przeciw-nika, wprowadzanie go w błąd co do faktycznego po-łożenia wojsk i zamiaru prowadzonych działań2. POCZĄTKI
Jednym z najstarszych, powszechnie znanych z mito-logii, sposobów maskowania jest drewniany koń trojań-ski wykorzystany przez greckich wojowników do zmy-lenia obrońców Troi i podstępnego opanowania miasta.
Jego zdobycie standardową metodą było niemożliwe w owych czasach bez poniesienia dużych strat.
Kolejny przykład świadczący o znaczeniu maskowa-nia w walce zbrojnej możemy znaleźć w dziele Sztuka wojny, którego autor Sun Tzu, analizując doświadcze-nia z chińskich wojen przełomu V i IV wieku p.n.e., jednoznacznie stwierdził, że: wojna jest sztuką wpro-wadzania wroga w błąd. Nie da się inaczej zinterpreto-wać tych słów niż jako zachętę do powszechnego stosowania maskowania w walce, gdyż wszystkie dzia-łania wojenne są oparte na podstępie. Dlatego, kiedy możesz coś zrobić, udawaj bezczynność, kiedy dzia-łasz – brak działania3. Jednocześnie wskazywał on,
1 Słownik języka polskiego PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/maskowanie;3.html /. 11.10.2019.
2 Zob. DD-3.31(A) Maskowanie operacyjne, CDiSzSZ, Bydgoszcz 2018, s. 13.
3 Ibidem, s. 17.
IWM
+
OPERACJE „FORTITUDE NORTH”I „FORTITUDE SOUTH” MIAŁY WPROWADZIĆ NIEMCÓW W BŁĄD CO DO PRAWDZIWEGO MIEJSCA I CZASU LĄDOWANIA SIŁ ALIANTÓW W NORMANDII W 1944 ROKU.
129
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
130
by w ramach maskowania zwrócić uwagę na potrzebę ochrony informacji o położeniu własnych wojsk4. Ist-nieją opinie, że dzieło Sun Tzu można traktować jako swego rodzaju podręcznik dotyczący maskowania, po-kazujący, w jaki sposób należy realizować związane z tym przedsięwzięcia.
Maskowanie szeroko stosował w swych podbojach dowódca powszechnie uważany za jednego z najwy-bitniejszych w historii wojskowości – Hannibal. Na działania te zwracał również uwagę Niccolò Machia-velli, myśliciel epoki renesansu. Napisał on: Chociaż stosowanie maskowania w jakimkolwiek działaniu jest
obrzydliwe, to jednak w prowadzeniu wojny jest godne pochwały i przynosi sławę5.
Jedną z podstawowych technik maskowania jest podstęp. W historii polskiej wojskowości można wskazać wiele przykładów wykorzystania go na polu walki. Jednym z najznamienitszych przykładów jest bitwa pod Grunwaldem. W czasie planowania dzia-łań ukrywano przed przeciwnikiem koncentrację wojsk polskich w okolicach Czerwińska nad Wisłą.
Następnie zmylono przeciwnika, obchodząc chronio-ny bród pod Świeciem. Niektóre źródła podają, że w toku samej bitwy również przez podstęp wciągnięto
RYS. 1. PLAN OPERACJI „BERTRAM”
Opracowano na podstawie:
weaponsandwarfare.com/.
4 M. Wrzosek, Dezinformacja jako komponent operacji informacyjnych, AON, Warszawa 2005, s. 11.
5 M. Handel, Masters of War: Classical Strategic Thought (3rd rev. and expanded ed.), London 2006, s. 421.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
131
jazdę zakonu do walki w niesprzyjających warun-kach. Choć maskowanie było stosowane przez wszystkich dawnych dowódców, wydaje się, że jest ono domeną dowodzących we współczesnych kon-fliktach. Zwłaszcza tych, którzy nie są w stanie osią-gnąć przewagi w inny sposób, gdyż dysponują rela-tywnie słabszymi siłami niż przeciwnik. Historyk wojskowości James F. Dunnigan twierdził nawet, że stosowanie maskowania jest w pewnym sensie pro-wadzeniem działań asymetrycznych.
Z dotychczasowych rozważań można wyciągnąć wniosek, że maskowanie jest sztuką manipulowania ludźmi i jako takie wymaga kontrolowania wielu aspektów środowiska działań. Z drugiej strony należy wskazać, że działań maskowania i etycznego systemu wartości nie da się pogodzić ze sobą. W końcu fałszy-we transmisje radiofałszy-we i wprowadzanie tym samym przeciwnika w błąd, co doprowadzi do jego pokona-nia, jest działaniem słusznym i koniecznym. Biorąc jednak pod uwagę etyczny i moralny wymiar takiego działania, można dojść do wniosku, że wartość takie-go zwycięstwa jest mniejsza. Nie jest to jednak praw-dą, co potwierdzają słowa Machiavellego: ten, kto zwycięża wroga przez maskowanie, jest chwalony tak samo jak ten, który zwycięża go siłą6. Warto również zauważyć, że podstawą wszelkich działań maskowa-nia jest kreatywność, bo właśnie dzięki niej udaje się zmylić przeciwnika, wykorzystując z pozoru nieistot-ne elementy. Kreatywność nie jest jednak wymienia-na jako zasada maskowania7.
KONFLIKTY XX WIEKU
Pod pewnymi względami stosowanie maskowania przypomina spektakl przygotowany przez dobrej kla-sy iluzjonistę. Jego działanie polega na skierowaniu uwagi widza na te elementy rzeczywistości, które pra-gnie nam pokazać. Równocześnie stara się maskować wszystkie czynności, które mogłyby zdemaskować je-go prawdziwe działania i cel, czyli tworzenie nowych obiektów, by zwiększyć bezpieczeństwo prawdzi-wych. Czołgi ukryte pod atrapami ciężarówek mogą się skrycie przemieszczać, ponieważ w innym miejscu ciężarówki udają czołgi. To właśnie dzięki takim działaniom udało się aliantom pokonać słynnego Lisa Pustyni, jak nazywano Erwina Rommla. Dzięki ope-racji „Bertram” (rys. 1) alianci zamaskowali prawdzi-wy kierunek działania, zmuszając przeciwnika do po-dzielenia swoich sił.
We wszelkich działaniach wojennych można zna-leźć przykłady maskowania, to jednak właśnie w cza-sie II wojny światowej daje się zauważyć rozwój tego
sposobu zdobywania przewagi nad przeciwnikiem.
W strukturze każdej operacji nietrudno wyodrębnić działania, których głównym celem było zmylenie przeciwnika i tym samym osiągnięcie przewagi w określonym miejscu i czasie. Najbardziej znaną operacją z tego okresu jest niewątpliwie lądowanie wojsk alianckich na plażach Normandii o kryptoni-mie „Overlord”. Jej celem było utworzenie drugiego frontu na zachodzie Europy. W jej ramach zaplano-wano i przeprowadzono akcję „Bodyguard”. Były to zakrojone na dużą skalę działania maskujące, składa-jące się z wielu mniejszych przedsięwzięć realizowa-nych w całej Europie z wykorzystaniem różnorodrealizowa-nych środków i technik (rys. 2).
Największe z nich to „Fortitude North” i „Fortitude South”. Miały one wprowadzić Niemców w błąd co do prawdziwego miejsca i czasu lądowania sił alian-tów. Generał D. Eisenhower8, prawdopodobnie w większym niż którykolwiek z pozostałych dowo-dzących stopniu, zdawał sobie sprawę z wagi ma-skowania w czasie zdobywania przyczółków w Nor-mandii. W późniejszym czasie, wykorzystując swoje wojenne doświadczenia, w wytycznych przekazywa-nych podwładnym zwracał uwagę na jego znaczenie w słowach: żadna większa operacja nie powinna być realizowana bez zaplanowania i przeprowadzenia działań maskowania9.
Podczas II wojny światowej nie tylko Amerykanie i Brytyjczycy doceniali rolę tych działań. Japończycy, przygotowując się do ataku na Pearl Harbor, wciąż prowadzili rozmowy z Amerykanami i jednocześnie potajemnie przemieszczali swoją flotę, wykorzystując sprzyjające warunki atmosferyczne oraz ciszę radio-wą, w rejon wyjściowy do ataku.
Niemcy, planując operację „Barbarossa”, skutecz-nie ukrywali przed Rosjanami swoje zamiary, zwo-dząc ich co do charakteru prowadzonych działań.
Rosjanie zaś w bitwie pod Kurskiem skutecznie ukryli przed Niemcami swoje siły i zdolności, spra-wiając, że ci zaatakowali przeciwnika, który dyspo-nował czterokrotną przewagą. Niemiecki generał Friedrich von Mellenthin napisał: Przerażające prze-ciwuderzenie, w którym wzięły udział ogromne ilości żołnierzy i sprzętu, było dla nas niemiłą niespo-dzianką […]. Należy ponownie podkreślić rolę rosyj-skiego maskowania. Nie dostrzegliśmy nawet jedne-go przeciwpancernejedne-go pola minowejedne-go ani strefy ognia przeciwpancernego dopóki… pierwszy czołg nie wyleciał w powietrze na minie i pierwsze działo przeciwpancerne otworzyło do nas ogień10. Przykła-dy te wyraźnie wskazują, że wszyscy uczestnicy
6 Ibidem, s. 421.
7 Maskowanie operacyjne wśród 16 zasad nie ujmuje wymogu kreatywności.
8 Dwight David Eisenhower – amerykański dowódca wojskowy, w latach 1943–1945 naczelny dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych w Europie, odpowiedzialny za planowanie i nadzorowanie inwazji w północnej Afryce w ramach operacji „Torch” w latach 1942–1943 oraz ope-racji „Overlord” lądowania aliantów w Normandii.
9 H. Rothstein, B. Whaley, The art and science of Military Deception, Boston 2013, s. XX.
10 D. Glantz. Military Deception in the Second World War, Londyn 1989, s. 153.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
132
konfliktu doceniali znaczenie przewagi, jaką można osiągnąć dzięki zastosowaniu maskowania i jego wpływu na ograniczenie kosztów wojny.
Również w każdym z konfliktów po II wojnie światowej można wyróżnić działania z dziedziny ma-skowania. Rosjanie, na przykład, przygotowując się do rozmieszczenia na Kubie broni jądrowej, przepro-wadzili wiele działań mających zapewnić powodze-nie tej operacji. Już sama jej nazwa „Anadyr” sugero-wała zupełne inne miejsce jej prowadzenia, gdyż do-tyczyła niedostępnego terenu w północnej części Związku Radzieckiego. Planowanie działań ograni-czono do niezbędnego minimum, zmniejszając zaan-gażowany personel do kilku osób. Przygotowanie in-frastruktury zostało ukryte przez rozpowszechnianie informacji o ogromnym wsparciu dla rządu kubań-skiego w postaci dostaw sprzętu rolniczego oraz spe-cjalistów mających pomóc w jego obsłudze. Wyposa-żenie i broń transportowano, ukrywając je pod spe-cjalnymi osłonami i eksponując jednocześnie przewożony sprzęt rolniczy. Nawet żołnierze wyjeż-dżający w rejon działań nie wiedzieli, gdzie