H
istoryczne i współczesne doświadczenia z pro-wadzonych konfliktów zbrojnych dowodzą, że właściwie zaplanowane, zorganizowane i zrealizowa-ne przedsięwzięcia maskowania wojsk i obiektów in-frastruktury wojskowej stanowią jeden ze sposobów osiągnięcia pożądanego poziomu ich ochrony przed oddziaływaniem przeciwnika. Maskowanie może znacznie zwiększyć zdolność przeżycia żołnierzy i ochrony obiektów, co wpłynie na utrzymanie ich go-towości bojowej oraz wywoła zaskoczenie. W ar-miach czołowych państw świata dużą wagę przywią-zuje się do wyposażenia wojsk w specjalistyczny sprzęt do maskowania oraz pozorowania właściwych działań. Jednocześnie prowadzi się intensywne szko-lenie z jego wykorzystania oraz wykrywania aktyw-nych środków rozpoznawczych przeciwnika.ZASADY OGÓLNE
Aby uniemożliwić stronie przeciwnej rozpoznanie stanowisk dowodzenia (SD) poziomu taktycznego, należy przewidzieć ich maskowanie nie tylko pod względem optycznym, lecz przede wszystkim spowo-dować niewykrywalność urządzeń w całym zakresie widma promieniowania elektromagnetycznego.
Zagadnienia związane z maskowaniem w Siłach Zbrojnych RP omówiono w doktrynie DD-3.31(A) Maskowanie operacyjne1. Przedmiotowe działanie zdefiniowano jako zespół przedsięwzięć, których ce-lem jest oddziaływanie na proces decyzyjny przeciw-nika, w szczególności na jego zakłócanie. Do przed-sięwzięć tych zaliczamy ukrywanie wojsk oraz infra-struktury obronnej przed rozpoznaniem strony przeciwnej, a także działalność dezinformacyjną doty-czącą dyslokacji wojsk oraz zamiaru prowadzenia działań. Maskowanie dzieli się na: strategiczne, opera-cyjne i taktyczne (określane również jako maskowanie bezpośrednie) w zależności od poziomu dowodzenia2.
W regulaminie działań wojsk lądowych opisano je jako ukrycie: pododdziałów, ich ugrupowania, sprzętu bojowego i uzbrojenia, składów materiałowych, ele-mentów rozbudowy fortyfikacyjnej terenu, stanowisk dowodzenia, dróg manewru oraz dowozu i ewakuacji przed wszystkimi rodzajami rozpoznania przeciwnika lub wprowadzenie go w błąd co do zamiaru działania własnych pododdziałów.
Maskowanie stanowisk dowodzenia obejmuje przedsięwzięcia mające na celu zmylenie przeciwni-ka. Chodzi o ukrycie przed wszystkimi rodzajami płk dr hab. inż. Krzysztof Wysocki, mgr Ewelina Jastrzębska
1 DD-3.31 (A) Maskowanie operacyjne, CDiSzSZ/MON, Bydgoszcz 2018, s. 13.
2 Ibidem.
Rejony rozmieszczenia SD powinny być wybie-rane w miejscach za-pewniających dobre warunki maskowania i ukrycia zarów-no przed obserwacją naziemną, jak i po-wietrzną.
RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC
1.
67
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
68
środków jego rozpoznania elementów stanowisk do-wodzenia, pododdziałów, obiektów fortyfikacyjnych i urządzeń logistycznych oraz przyjętego sposobu działania3. Skryte rozmieszczenie i dokładne masko-wanie stanowisk dowodzenia i punktów obserwacyj-nych ma decydujący wpływ na zapewnienie ciągłości dowodzenia elementami ugrupowania bojowego. Jest czynnością mającą charakter ciągły, wykonywaną na wszystkich etapach walki. Realizowane przedsięwzię-cia powinny być adekwatne do warunków tereno-wych, pory roku oraz rodzaju prowadzonych działań.
W miarę możliwości nie powinny mieć powtarzal-nych cech i obejmować podobpowtarzal-nych czynności, co w konsekwencji będzie skutecznie dezorientowało siły rozpoznania przeciwnika.
Maskowanie stanowisk dowodzenia i punktów ob-serwacyjnych polega na właściwym wyborze miejsca ich rozmieszczenia, na wykorzystaniu naturalnych warunków maskowania oraz odpowiednim przygoto-waniu pod względem rozbudowy inżynieryjnej. Istot-ne jest uwzględnienie w każdej sytuacji naturalnych warunków terenowych oraz etatowych i podręcznych środków maskowania. Dodatkowo na osiągnięcie mierzonego celu znaczący wpływ ma określone za-chowanie całego stanu osobowego stanowiska dowo-dzenia. Maskowanie sił i środków SD ma utrudniać, wręcz uniemożliwiać przeciwnikowi prowadzenie skutecznego rozpoznania i jednocześnie chronić woj-ska własne wchodzące w skład tego stanowiwoj-ska przed rozpoznaniem przede wszystkim:
– obrazowym (obserwacja bezpośrednia, bezzało-gowe statki powietrzne, systemy satelitarne);
– radiolokacyjnym (łączność UKF, KF, satelitarna);
– pomiarowo-badawczym (radarowym, optycznym, podczerwonym, akustycznym);
– z zastosowaniem detekcji termicznej.
Stanowiska dowodzenia można zidentyfikować ze względu na ich specyficzne cechy demaskujące. Nale-żą do nich (rys. 1) głównie wygląd oraz rozmieszcze-nie urządzeń SD, w szczególności4:
– kształt (sylwetki i kontury pojazdów i urządzeń, deformacja terenu);
– rozmieszczenie (lokalizacja) środków łączności;
– widoczne anteny radiowe i radioliniowe;
– charakterystyka pracy środków łączności i infor-matyki (emisja elektromagnetyczna);
– rozwinięte linie przewodowe;
– miejsca postoju środków transportowych;
– ukrycia dla obsady oraz na rozwinięte elementy stanowiska dowodzenia;
– drogi i ścieżki prowadzące do SD oraz łączące poszczególne elementy wewnątrz stanowiska;
– lądowiska dla śmigłowców;
– ruch żołnierzy i środków transportowych;
– stanowiska ogniowe (startowe) pododdziałów przeciwlotniczych.
Rejony rozmieszczenia SD powinny być wybiera-ne w miejscach zapewniających dobre warunki ma-skowania i ukrycia zarówno przed obserwacją na-ziemną, jak i powietrzną.
ZAGROŻENIE
Chcąc skutecznie zastosować środki przeznaczone do maskowania sprzętu i obiektów, należy określić, jakimi rodzajami rozpoznania dysponuje potencjalny przeciwnik. Ponadto ustalić miejsce rozmieszczenia stanowisk dowodzenia i uwzględnić odrębność źró-deł informacyjnych. Wyróżniamy następujące rodza-je rozpoznania5:
• Rozpoznanie akustyczne (Acoustic Inteligence – ACINT) – to informacje, które wywodzą się z fali dźwiękowej. Przykładem środków przeznaczonych do ich zdobywania mogą być hydrofony, dźwiękowe systemy rozpoznania artyleryjskiego oraz sonary.
• Rozpoznanie obrazowe (Imagery Intelligence – IMINT) – to pozyskiwanie i przetwarzanie informa-cji metodą teledetekinforma-cji wykorzystującą dane emito-wane i (lub) odbijane przez obiekty i tło naturalne, które są transmitowane przez atmosferę ziemską w różnych zakresach widma elektromagnetycznego (EM), głównie w paśmie widzialnym, podczerwieni oraz częściowo w ultrafiolecie i zakresie radarowym.
Rozpoznanie obrazowe dzieli się na: optoelektro-niczne rozpoznanie obrazowe i radarowe. Optoelek-troniczne rozpoznanie obrazowe (Electrooptical IMINT – EO IMINT) jest realizowane metodami te-ledetekcji z wykorzystaniem promieniowania włas- nego ciał (emisja) oraz promieniowania odbitego (odbijanego) w celu wykrycia kontrastu emisyjnego lub odbiciowego między obiektem i tłem. Dzięki te-mu uzyskuje się dane transmitowane przez atmosfe-rę ziemską w pasmach: widzialnym, podczerwieni oraz ultrafiolecie. Radarowe rozpoznanie obrazowe (Synthetic Aperture Radar – SAR) wykorzystuje pro-mieniowanie odbite (odbijane) w celu wykrycia kon-trastu odbiciowego między obiektem i tłem, co po-zwala uzyskać dane transmitowane przez atmosferę ziemską w zakresie radarowym widma elektroma-gnetycznego.
• Rozpoznanie pomiarowo-badawcze (Measure-ment and Signature Intelligence – MASINT) obej-muje obróbkę i analizę danych pochodzących ze źró-deł rozpoznania obrazowego i dźwiękowego. Czujni-ki systemu rozpoznania nie ograniczają się do badań
3 Instrukcja maskowania w Siłach Powietrznych, Dowództwo Sił Powietrznych, Warszawa 2013, s. 21–22.
4 Por. B. Terebiński, Wybrane aspekty funkcjonowania pododdziałów wsparcia dowodzenia w działaniach bojowych [w:] Militarne aspekty cyber-bezpieczeństwa państwa w czasie działań hybrydowych przeciwko RP, red. M. Marczyk, R. Janczewski, B. Terebiński, ASzWoj, Warszawa 2020, s. 153–155.
5 Na potrzeby artykułu zaprezentowano ogólną charakterystykę poszczególnych źródeł rozpoznania wojskowego opracowaną na podstawie: DD/2 Doktryna – rozpoznanie wojskowe, SGWP, Warszawa 2013, s. 12–13.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
69
Źródło: B. Terebiński, Wybrane aspekty funkcjonowania pododdziałów wsparcia dowodzenia w działaniach bojowych [w:] Militarne aspekty cyberbezpieczeństwa państwa w cza-sie działań hybrydowych przeciwko RP, red. M. Marczyk, R. Janczewski, B. Terebiński, ASzWoj, Warszawa 2020, s. 155.
Organ dowodzenia
Stanowisko dowodzenia Miejsca postoju środków
transportowych
Drogi i ścieżki prowadzące
do SD
Grupa zabezpieczenia
Węzał łączności
Komenda SD
Punkty startów i lądowań śmigłowców
Systemy antenowe radiostacji
i radiolinii Linie kablowe
RYS. 1. CECHY DEMASKUJĄCE STANOWISKO DOWODZENIA
spektrów, chociaż obejmują badanie: radarowe, optyczne, podczerwone, akustyczne, nuklearne, de-tekcji, radiacji, spektroradiometrii, a także systemów sejsmicznych, jak również składu cząsteczkowego gazów, materiałów stałych i cieczy.
• Rozpoznanie radiotechniczne (Radar Intelligen-ce – RADINT) – to zdobywanie informacji przez ra-dary aktywne.
• Rozpoznanie radioelektroniczne (Signals Intelli-gence – SIGINT) – to pozyskiwanie danych i infor-macji rozpoznawczych o obiektach elektronicznych przeciwnika promieniujących energię elektromagne-tyczną. Rozpoznanie radioelektroniczne dzieli się na: rozpoznanie radiowe (Communication Intelli-gence – COMINT), w ramach którego informacje są pozyskiwane przez przechwytywanie sygnałów łącz-ności oraz transmisji danych, oraz rozpoznanie
elek-troniczne (Electronic Intelligence – ELINT), które polega na zdobywaniu informacji z sygnałów widma promieniowania elektromagnetycznego niebędących sygnałami łączności, przechwyconych przez innych odbiorców niż ci, do których sygnał był adresowany.
Systemy rozpoznania radioelektronicznego w odróż-nieniu od radarów działają pasywnie i są praktycznie nie do wykrycia oraz namierzenia.
Istotnym elementem demaskującym współczesne stanowiska dowodzenia jest sygnatura elektroniczna, nafaszerowana wprost systemami generującymi własną sygnaturę elektromagnetyczną, które mogą być wykryte, śledzone i atakowane przez systemy walki elektronicznej (Electronic warfare – EW) po-tencjalnego przeciwnika.
Prawdopodobieństwo, że będzie on monitorował ruchy wojsk strony przeciwnej za pośrednictwem
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2021
70
US ARMY
1.
Obraz emisji elektronicznych jednego z batalionów 11 Pułku Kawalerii Pancernej US Army
elektronicznych emisji oraz wykonywania ataków elektronicznych, a także kinetycznych na te jednost-ki, wzrosło w ostatnich latach. Przy tym w szczegól-ności Rosja na Ukrainie i w Syrii pokazała, jak sku-teczne mogą być te zdolności.
Dowódca 11 Pułku Kawalerii Pancernej płk Scott Woodward opublikował 7 maja 2020 roku na Twitte-rze zdjęcie satelitarne pTwitte-rzedstawiające elektroniczną emisję pododdziałów batalionu wraz z jednostkami wsparcia (fot. 1) podczas ćwiczeń w National Tra-ining Center (NTC) w Fort Irwin w Kalifornii.
Na fotografii 1 można dostrzec niedociągnięcia w stosowaniu tzw. kamuflażu elektronicznego. I na-wet jeśli żołnierze oraz pododdziały stosują tradycyj-ne systemy maskowania (w tym przede wszystkim po-krycia maskujące), to w rzeczywistości utrudnia to je-dynie identyfikację optyczną lub termowizyjną.
Niewiele natomiast pomaga w przypadku stosowania innych sposobów rozpoznania.
Zaistniała sytuacja wskazuje, że każdy żołnierz
„świeci elektromagnetycznie”. Wyposażenie każdego z nich w tablet, radiostację osobistą, kamerę Wi-Fi, odbiornik GPS, prywatny telefon komórkowy, nokto-wizor, smartwatch, czujniki biometryczne, a nawet la-tarkę LED powoduje wykrycie go przez odpowiednio skonstruowane i czułe detektory.
Różne systemy generują podpis elektroniczny, lecz systemy łączności i informatyki z pewnością wytwarzają regularne emisje, podobnie jak niektóre rodzaje czujników, w tym systemy radarowe i radio-lokacyjne. Należy zwrócić uwagę, że zagrożenia z tym związane będą coraz większe wraz z upływem czasu oraz pojawianiem się nowych systemów. Na podstawie emisji elektromagnetycznych systemy te są bowiem w stanie zidentyfikować dokładne poło-żenie poszczególnych pododdziałów, jak również określić je pod względem rodzaju (np. przez rozpo-znanie i zliczenie znajdujących się w określonym re-jonie źródeł promieniowania) oraz realizowanego zadania (oceniając, przykładowo, zmiany w położe-niu poszczególnych źródeł promieniowania).
Wojska lądowe mają wiele zamontowanych na po-jazdach systemów rozpoznania i detekcji, które służą do wykrywania i geolokalizacji, następnie do śledze-nia celów za pomocą emisji elektronicznych. Umoż-liwiają one również rozpoznanie sygnałów lotni-czych na platformach załogowych i bezzałogowych.
Obecnie żaden z tych systemów nie jest możliwy do zablokowania ani też w inny sposób nie można za-atakować źródła tych emisji.
Systemy ochrony czynnej, które armie różnych krajów coraz częściej instalują w pojazdach do