DziaáalnoĞü gmin i lokalnych organizacji na rzecz wdraĪania

ZrównowaĪony rozwój lokalny – to rezultat wspóápracy i wspóádziaáania wszystkich lokalnych podmiotów skupionych wokóá realizacji wspólnie wypracowa-nej i akceptowawypracowa-nej strategii rozwoju, w której zostaáy przedstawione najwaĪniejsze

85 M.E. Porter, Porter o konkurencyjnoĞci, PWE, Warszawa, 1998 r., s. 246.

priorytety rozwojowe na najbliĪsze lata. Aktualną strategiĊ miaáo okoáo 65% badanych gmin, a tylko 35% badanych gmin miaáo tylko odniesienie w strategiach do programu zrównowaĪonego rozwoju. Niepokojące jest, Īe tak duĪy odsetek gmin nie dostrzega związku miĊdzy strategią a rozwojem. Na ogóá przyjmuje siĊ, Īe strategia jest instru-mentem zarządzania gminą. Priorytety zawarte w strategiach w sferze gospodarczej, spoáecznej i Ğrodowiskowej przedstawia rys. 9.

Rys. 9. NajwaĪniejsze priorytety rozwojowe w poszczególnych aspektach rozwoju zrównowaĪonego

Aspekt Ğrodowiskowy to:

1 – rozwój infrastruktury komunalnej, 2 – uregulowanie gospodarki odpadami, 3 – zmniejszenie zanieczyszczenia Ğrodowiska, 4 – wykorzystanie odnawialnych Ĩródeá energii.

Aspekt spoáeczny to:

1 – podniesienie jakoĞci kapitaáu ludzkiego, 2 – rozwój usáug publicznych,

3 – pomoc potrzebującym, 4 – zapobieganie migracji.

Aspekt gospodarczy to:

1 – pozyskiwanie i dostĊpnoĞü terenów inwestycyjnych, 2 – przeznaczenie inwestycyjnego obszaru w m.p.z.p., 3 – rozwój potencjaáu turystycznego,

4 – uáatwienia prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach chronionych.

ħródáo: badania ankietowe.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

gospodarczy spoųeczny Ƒrodowiskowy

1 2 3 4

NajwiĊcej wskazaĔ w aspekcie gospodarczym dotyczyáo dostĊpnoĞci terenu inwe-stycyjnego, przeznaczenia inwestycyjnego obszaru w miejscowym planie zagospodaro-wania przestrzennego, pozyskizagospodaro-wania terenów inwestycyjnych, uáatwieĔ w prowadzeniu dziaáalnoĞci na obszarach chronionych (m.in. Natura 2000). Znaczne róĪnice wystĊpują pomiĊdzy wskazaniami z zakresu aspektu spoáecznego i Ğrodowiskowego. WiĊcej byáo wskazaĔ w aspekcie Ğrodowiskowym, co moĪe Ğwiadczyü o uĞwiadomionej potrze-bie jego ochrony, a takĪe moĪliwoĞciach poprawy warunków Īycia spoáecznoĞci. Porów-nanie iloĞciowe i jakoĞciowe wskazaĔ w trzech aspektach zrównowaĪonego rozwoju wskazaáo na znaczenie aspektu gospodarczego w rozwoju gmin. W wiĊkszoĞci gmin wyraĪono przekonanie, Īe dobrze przygotowana przestrzeĔ inwestycyjna bĊdzie równieĪ duĪym wsparciem w rozwoju pozostaáych aspektów w gminie. Przedstawione przez gminĊ kierunki dziaáalnoĞci wskazują na duĪe zbieĪnoĞci z przyjĊtym gáównym celem strategii rozwoju regionu, a takĪe áączą siĊ z tymi sferami, które znalazáy szczególne miejsce w strukturze finansowania w perspektywie finansowej UE 2014-2020, w tym RPO w woj. warmiĔsko-mazurskim na lata 2014-2020. MoĪe to Ğwiadczyü równieĪ o poziomie przygotowania samorządów do podejmowania waĪnych przedsiĊwziĊü go-spodarczych korzystnych z punktu widzenia harmonizacji rozwoju. Jest nadzieja, Īe realizacja wskazanych priorytetów bĊdzie moĪliwa dziĊki wykorzystaniu Ğrodków finan-sowych w formie dopáat unijnych.

Rys. 10. Udziaá gmin w poszczególnych grupach pozyskanych Ğrodków na 1 mieszkaĔca w ramach RPO w latach 2007-2013

w ramach wyodrĊbnionych priorytetów

ħródáo: Bank Danych Lokalnych.

Analiza Ğrodków finansowych pozyskanych w ramach RPO w latach 2007- -2013 wykazaáa duĪe róĪnice miĊdzy badanymi gminami. Okoáo 34% badanych gmin nie korzystaáo ze Ğrodków finansowych w ramach RPO. NajwyĪszy odsetek gmin

33,3

20,5 12,8 17,9

5,1 10,3 ^brak

do 50 50-100 100-500 500-1000 pow. 1000 euro/1 mieszkaĔca

20,5% pozyskaáo Ğrodki od 50 do 100 euro na 1 mieszkaĔca. Tylko 10,3% badanych gmin pozyskaáo Ğrodki powyĪej 1000 euro na 1 mieszkaĔca.

Biorąc pod uwagĊ poziom zrównowaĪenia gmin, najwiĊcej Ğrodków w ramach RPO pozyskaáy gminy o Ğrednim poziomie zrównowaĪenia. Na ten wynik miaáy wpáyw przede wszystkim Ğrodki, które wpáynĊáy w ramach priorytetu 6 Ğrodowisko przyrodnicze – okoáo 48% Ğrodków pozyskanych we wszystkich priorytetach oraz konkurencyjnoĞü 34%. W ramach priorytetu Ğrodowisko najwiĊcej Ğrodków UE gminy wdraĪaáy na projekty związane z zanieczyszczeniami Ğrodowiska. Pozytywne jest to, Īe dziaáania w ramach priorytetu Ğrodowisko i konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstw byáy wzglĊdem siebie komplementarne przestrzennie, co oznaczaáo koncentracjĊ Ğrodków na tym typie inwestycji. Ogólnie moĪna stwierdziü, Īe dominowaáy jednak inwestycje związane z ochroną Ğrodowiska w gminie – rozwój zintegrowany, stanowczo za maáo byáo projektów w ramach inwestycji w infrastrukturĊ spoáeczną – priorytet 3 RPO.

Znaczenie Ğrodków unijnych w budĪecie badanych gmin ilustrują rys. 11 i 12.

Ogólnie stwierdzono, Īe gminy o niskim poziomie dochodów wáasnych na 1 miesz-kaĔca pozyskiwaáy do swego budĪetu Ğrednio dwukrotnie wiĊcej Ğrodków unijnych niĪ pozostaáe. W wielu gminach efekty wspólnego finansowania (Ğrodki wáasne i unijne) przedsiĊwziĊü przyczyniáy siĊ w do poprawy rozwoju infrastruktury, o czym Ğwiadczą wydatki inwestycyjne w gminach – gáównie na infrastrukturĊ techniczną. Jak juĪ wie-lokrotnie podkreĞlano, infrastruktura jest waĪnym czynnikiem wdraĪania zrównowa-Īonego rozwoju. Dlatego kierunek wykorzystania Ğrodków UE powinien byü bardziej kontrolowany w kontekĞcie niwelowania róĪnic w rozwoju.

Rys. 11. Udziaá Ğrodków unijnych w budĪecie gminy a dochód wáasny na 1 mieszkaĔca w kontekĞcie zrównowaĪonego rozwoju

Poziom zrównowaĪenia gmin: grupa 1 – bardzo wysoki, grupa 2 – wysoki, grupa 3 – Ğredni, grupa 4 – niski, grupa 5 – bardzo niski.

ħródáo: Bank Danych Lokalnych, badanie ankietowe.

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

0 5 10 15 20

dochód wųasny

Ƒrodki unijne %

grupa 1 grupa 2 grupa 3 grupa 4 grupa 5

Rys. 12. Udziaá Ğrodków unijnych w budĪecie gminy a udziaá wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogóáem w kontekĞcie zrównowaĪonego rozwoju

Poziom zrównowaĪenia gmin: grupa 1 – bardzo wysoki, grupa 2 – wysoki, grupa 3 – Ğredni, grupa 4 – niski, grupa 5 – bardzo niski.

ħródáo: Bank Danych Lokalnych, badanie ankietowe.

TreĞü rys. 12 pozwala wskazaü na niskie wydatki inwestycyjne gmin jako naj-bardziej istotną przeszkodĊ – o charakterze finansowym – w rozwoju gminy. W tym kontekĞcie pojawia siĊ pytanie, czy w nowych warunkach kredytowania gmin (indy-widualny wskaĨnik zadáuĪenia) gminy bĊdą mogáy realizowaü wyznaczone priorytety.

Badania wykazaáy, Īe samorządy gminne najwiĊcej dziaáaĔ podejmują w sferze infrastruktury, która jest uwaĪana jako gáówny czynnik rozwoju przedsiĊbiorczoĞci.

Podejmowane one byáy we wszystkich badanych gminach, tylko z róĪnym nakáadem finansowym. Wysokie nakáady na infrastrukturĊ nie zawsze wynikaáy z dobrej sytuacji finansowej gmin. MoĪe to Ğwiadczyü, Īe niektóre gminy inwestowaáy, korzystając gáównie z zewnĊtrznych Ğrodków finansowych (kredyty, Ğrodki unijne, Ğrodki rządo-we). W rozwoju przedsiĊbiorczoĞci nieliczne gminy posáugiwaáy siĊ instrumentem

„promocyjno-organizacyjnym” – doĞü czĊsto wykorzystywanym równieĪ w marketin-gu terytorialnym. Wykorzystanie tego instrumentu byáo wyraĨnie związane z obecno-Ğcią wydzielonej komórki „promocja gminy” w urzĊdzie gminnym oraz obecnoobecno-Ğcią organizacji wspierających podejmowanie i prowadzenie dziaáalnoĞci gospodarczej, takich jak: inkubatory, strefy ekonomiczne, parki technologiczne itp. Tylko w dwóch spoĞród badanych gmin funkcjonowaáy inkubatory przedsiĊbiorczoĞci.

Z uwagi na sáabą sytuacjĊ finansową niewielka liczba gmin podejmuje dziaáania mające na celu stworzenie podmiotom gospodarczym korzystnych warunków funkcjo-nowania, np. niĪsze stawki podatkowe, ulgi itp. Mają one wpáyw na dochody gmin, a decyzja o nich jest w gestii wáadz gminy (tzw. wsparcie publiczne). NajczĊĞciej ten instrument wykorzystywaáy gminy o niĪszym poziomie rozwoju gospodarczego.

0 500 1000 1500 2000 2500 3000

0 5 10 15 20

wydatki inwestycyjne

Ƒrodki unijne %

grupa 1 grupa 2 grupa 3 grupa 4 grupa 5

Rys. 13. Podejmowane dziaáania na rzecz rozwoju przedsiĊbiorczoĞci

Wskazania:

1 – rozwój infrastruktury technicznej 2 – wsparcie publiczne

3 – promocyjno-organizacyjne ħródáo: badania ankietowe.

Nie ulega wątpliwoĞci, Īe wsparcie przedsiĊbiorczoĞci przez wáadze lokalne ma znaczny wpáyw na rozwój dziaáalnoĞci gospodarczej w gminie. Obserwacja tych procesów pozwala stwierdziü, Īe w okresie wiĊkszego wsparcia przedsiĊbiorczoĞci (początek stadium) wzrasta nierównowaga miĊdzy trzema aspektami zrównowaĪo-nego rozwoju – z przewagą rozwoju gospodarczego. W póĨniejszym stadium róĪnice miĊdzy aspektami zmniejszają siĊ. Dlatego wáadza lokalna powinna tworzyü dogod-ne warunki równieĪ dla innych procesów rozwoju, zapewniając ich skutecznoĞü i koordynacjĊ.

Powszechnie uwaĪa siĊ, Īe rozwój obszarów wiejskich jest równoznaczny z rozwojem ludzi – ich osobowoĞci i potencjaáu rozwoju, czyli inteligencji, zdolnoĞci i chĊci uczenia siĊ, otwartoĞci, kreatywnoĞci, umiejĊtnoĞci pracy w zespole, gotowoĞci do zmian itp., jednak w niewielu spoĞród badanych gmin podejmuje siĊ dziaáania w kierunku poprawy jakoĞci kapitaáu ludzkiego. Ograniczają siĊ w zasadzie do dziaáaĔ organizacyjno-technicznych, jak: rozpowszechnianie informacji o podnoszeniu kwali-fikacji czy udostĊpnianie pomieszczeĔ na organizacjĊ szkoleĔ. Niewiele jest wskazaĔ, bezpoĞrednich inwestycji w ludzi, takich jak: szkolenia, wsparcie finansowe osób zain-teresowanych podnoszeniem umiejĊtnoĞci, usáugi zdrowotne itp. Do skutecznego dzia-áania tych instrumentów niezbĊdne są jednak nakáady finansowe mające na celu po-prawĊ kondycji czáowieka (zdrowotnej, edukacyjnej) ponoszone przez budĪet gminy.

Potrzebny jest równieĪ odpowiedni system spoáeczny do odtworzenia i rozwoju

czyn-0 20 40 60 80 100

1

2

3

Poziom zrównowaĪenia gmin

wskazania

bardzo niski niski Ƒredni wysoki bardzo wysoki

nika oraz ludzie, którzy potrafią z niego skorzystaü. Wydaje siĊ, Īe do speánienia tego drugiego warunku niezbĊdne są odpowiednie metody oddziaáywania paĔstwa i pod-miotów polityki spoáecznej w celu wywoáania u ludzi odpowiednich motywacji do dziaáania, a takĪe odpowiedni zasób wiedzy ogólnej spoáeczeĔstwa. Tymczasem w badanych gminach Ğrednio w latach 2008-2012, w budĪecie gmin wydatki na zdro-wie wahaáy siĊ od 0,1 do 1,1%, przy Ğredniej dla obszarów zdro-wiejskich w województzdro-wie 0,5%, analogiczne na kulturĊ od 0,9 do 23,8%, przy Ğredniej 3,4%, natomiast na po-moc spoáeczną od 7,5 do 35,7%, przy Ğredniej 24,1%. To uzasadnia potrzebĊ zwiĊk-szonej aktywnoĞci paĔstwa w sferze polityki spoáecznej, szczególnie na terenach o zachwianej strukturze spoáeczno-gospodarczej, które muszą nie tylko dostosowaü siĊ do zachodzących procesów, ale dodatkowo pokonywaü skutki báĊdnych kierunków rozwoju w przeszáoĞci.

Rys. 14. Dziaáania podejmowane w zakresie kapitaáu ludzkiego a poziom zrównowaĪenia gmin

Wskazania:

1 – rozpowszechnianie informacji nt. moĪliwoĞci podnoszenia kwalifikacji 2 – organizacja szkoleĔ we wáasnym oĞrodku szkoleniowym

3 – udostĊpnianie pomieszczeĔ na organizacjĊ szkoleĔ 4 – dofinansowanie centrów ksztaácenia ustawicznego 5 – wspóáfinansowanie projektów szkoleniowych 6 – fundowanie stypendiów osobom, które podjĊáy studia 7 – inne

ħródáo: badania ankietowe.

Istotą podejĞcia rozwoju zrównowaĪonego jest oddolne zaangaĪowanie róĪnych lokalnych organizacji reprezentujących interesy spoáecznoĞci, które odgrywają stymu-lującą, koordynującą i mobilizującą rolĊ w lokalnych procesach rozwojowych.

Po-0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

1 2 3 4 5 6 7

%

wskazania

bardzo niski niski Ƒredni wysoki bardzo wysoki Poziom zrównowaĪenia gmin

przez zintegrowane podejĞcie instytucjonalne uniknie siĊ dublowania dziaáaĔ, a takĪe luk we wsparciu pewnych sfer dziaáalnoĞci istotnych w rozwoju zrównowaĪonym.

Badania pokazują, Īe ponad 70% gmin wspóápracuje z organizacjami pozarządowymi na rzecz wdraĪania zrównowaĪonego rozwoju, z tego tylko 10% wspóápracuje niere-gularnie. Na ogóá wspóápraca ta dotyczy takich inicjatyw, jak: budowa wysypisk, wspólne festyny dotyczące promocji gminy, organizowanie szkoleĔ w zakresie ochro-ny Ğrodowiska i rozwoju przedsiĊbiorczoĞci. W podobnej skali gmiochro-ny prowadzą rów-nieĪ szeroką wspóápracĊ z innymi gminami, polegającą na wspólnych przedsiĊwziĊ-ciach z zakresu ochrony Ğrodowiska (uzdatnianie rzek, odwadnianie terenu, edukacja ekologiczna). OczywiĞcie gminy powinny rozwiązywaü wspólnie wiele problemów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni. Nie ulega wątpliwoĞci, Īe im silniejsze zaangaĪowanie uczestników w rozwój obszarów wiejskich, a takĪe istnienie silnego kapitaáu spoáecznego budowanego na zaufaniu i partnerstwie miĊdzy uczestnikami rozwoju, tym wiĊksza szansa udanej wspóápracy i koordynacji.

Niestety, w Īadnej z badanych gmin nie realizuje siĊ zadaĔ inwestycyjnych na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia o partnerstwie publiczno-prywatnym (PPP), choü jak podaje Raport o stanie rynku PPP w Polsce w poáowie 2010 r.⁸⁶ woj. warmiĔsko- -mazurskie pod wzglĊdem formuá publiczno-prywatnych wyróĪniaáo siĊ na tle innych województw – realizowaáo 5 projektów (najwiĊcej woj. wielkopolskie – 10 projek-tów). Jak piszą GorczyĔska i KolczyĔska (2012, s. 77) popularnoĞü tego instrumentu w finansowaniu inwestycji infrastrukturalnej z roku na rok wzrasta, m.in. w wyniku powiĊkszającego siĊ zadáuĪenia polskich gmin, niwelowania luki infrastrukturalnej, a takĪe wzrostu tego instrumentu w innych krajach.

Lepiej wygląda sytuacja, jeĞli chodzi o partnerstwo publiczno-spoáeczne, tj.

udziaá spoáecznoĞci lokalnej, organizacji (stowarzyszeĔ) oraz instytucji kultury. Tu dziaáania dotyczą gáównie wspierania gospodarki ekologicznej (kontrola zanieczysz-czeĔ, wspóápraca w zakresie zachowania walorów Ğrodowiska przyrodniczego, eduka-cja z zakresu ekologii) oraz wspierania wartoĞci spoáeczeĔstwa obywatelskiego (po-dejmowanie inicjatyw obywatelskich, informowanie o programach pomocowych dotyczących wspierania spoáeczeĔstwa obywatelskiego). Znacznie mniej dziaáaĔ po-dejmowanych jest w obszarze gospodarczym. JeĪeli są podejmowane, to dotyczą przygotowaĔ wniosków o dotacje i kredyty oraz szkolenia i kursy przekwalifikujące.

W ankietach nie wskazano dziaáaĔ na rzecz rozpoznawania nisz dziaáalnoĞci gospo-darczej w gminie czy informowania o nowych technologiach. Jak podkreĞlono w do-kumencie RPO na lata 2014-2020⁸⁷ ciĊĪar interwencji publicznej na rzecz przedsiĊ-biorstw powinien byü zdecydowanie przekierowany na rozwój innowacyjny i uczynienie specjalizacji gospodarczych województwa „inteligentnymi”. Dziaáania te

86 Raport o stanie rynku PPP w Polsce za I poáowĊ 2010, s. 10, www.inres.pl/raport.php

87 Regionalny program operacyjny województwa warmiĔsko-mazurskiego na lata 2014-2020, projekt, Olsztyn 8 kwietnia 2014 r., s. 4.

bĊdą realizowane w ramach RPO oĞ 1 „Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur”, co wymaga zdefiniowania inteligentnych specjalizacji.

Jak wykazaáy badania dziaáania, podejmowane z organizacjami pozarządowymi nie mają charakteru jednorazowego, przybierają one postaü zinstytucjonalizowaną. Do kompetencji wáadz samorządowych naleĪy wiĊc inicjowanie wspóádziaáania oraz stworzenie wáaĞciwych warunków do aktywnoĞci spoáecznoĞci lokalnej i opracowanie metod ich wprowadzenia. Celem dziaáaĔ wáadz lokalnych w badanych gminach byáo zwiĊkszenie zaangaĪowania lokalnych spoáecznoĞci w procesie zarządzania zasobami lokalnymi poprzez powoáanie i aktywne uczestnictwo w Lokalnych Grupach Dziaáania (LGD). Na terenie woj. warmiĔsko-mazurskiego dziaáa 13 LGD. Badane gminy byáy poáoĪone w obszarze funkcjonowania 7 LGD, jak: Fundacja LGD „Partnerstwo dla Warmii, Związek StowarzyszeĔ na rzecz Rozwoju Gmin Póánocnego Obszaru Wiel-kich Jezior MazursWiel-kich, LGD Brama Mazurskiej Krainy, LGD Wysoczyzna Elbląska, LGD „Stowarzyszenie Poáudniowa Warmia”, Stowarzyszenie LGD „WarmiĔski Zaką-tek” i Związek StowarzyszeĔ „Kraina DrwĊcy i PasáĊki”. Analizując dziaáalnoĞü LGD moĪna stwierdziü, Īe wiĊkszoĞü z nich podkreĞla dziaáania na rzecz zrównowaĪonego rozwoju w opracowanych i realizowanych przez nich Lokalnych Strategiach Rozwoju (LSR), w których gáówny nacisk zostaá poáoĪony na wykorzystanie walorów przyrod-niczych, poprawĊ jakoĞci Īycia mieszkaĔców, organizacjĊ i aktywizacjĊ spoáecznoĞci w celu wspólnego rozwiązywania istniejących problemów, promocjĊ obszarów wiej-skich – gáównie turystyki oraz tworzenie i zawiązywanie partnerstwa na szczeblu kra-jowym i miĊdzynarodowym.

Analiza dziaáalnoĞci 25 organizacji pozarządowych funkcjonujących w badanych gminach prowadzi do wniosku, Īe ich dziaáalnoĞü w LGD wywoáaáa równieĪ wzrost aktywnoĞci spoáecznej w organizacji, a takĪe ĞciĞlejszą wspóápracĊ z samorządem lokalnym, a realizowane projekty przyczyniają siĊ do umocnienia kapi-taáu spoáecznego. WartoĞü spoáeczna wraz z innymi wartoĞciami pochodnymi (gospo-darczymi) stanowi podwaliny zrównowaĪonego rozwoju.

Z powyĪszych rozwaĪaĔ wynika konkluzja, Īe wdraĪanie zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich jest gáównie domeną instytucji publicznych – samorzą-dowych i pozarząsamorzą-dowych.

Podsumowanie i wnioski

Przeprowadzona analiza wyraĨnie wskazuje, Īe poziom zrównowaĪenia gmin w woj. warmiĔsko-mazurskim nie zaleĪy wyáącznie od podejmowanych dziaáaĔ w obszarze gospodarczym, spoáecznym i Ğrodowiskowym, ale równieĪ w bardzo du-Īym stopniu od odpowiedniego zarządzania gminami. Dlatego przedstawiono instytu-cjonalne moĪliwoĞci podejmowania dziaáaĔ na rzecz zrównowaĪonego rozwoju na obszarach wiejskich. W trakcie badaĔ stwierdzono, Īe dziaáania podejmowane na rzecz zrównowaĪonego rozwoju są prowadzone na moĪliwie najniĪszym poziomie administracyjnym z uwzglĊdnieniem zintegrowanego podejĞcia odnoszącego siĊ do lokalnych potencjaáów. Warunkiem realizacji zintegrowanego podejĞcia jest

koordy-nacja polityki samorządu województwa oraz samorządów lokalnych. Dlatego koniecz-ne są efektywkoniecz-ne metody koordynacji oraz zintegrowakoniecz-ne i uproszczokoniecz-ne instrumenty wdroĪeniowe. Nieodzowne jest wiĊc wzmocnienie systemu instytucjonalnego w wy-miarze otoczenia instytucjonalnego (zasad i norm o formalnym i nieformalnym cha-rakterze), struktur organizacyjnych oraz mechanizmów okreĞlających procesy podej-mowania decyzji i ksztaátowania zachowaĔ podmiotów biorących udziaá w procesie rozwoju obszarów wiejskich. ĩaden z tych wymiarów nie powinien mieü nadrzĊdnej roli w stosunku do pozostaáych. Analiza relacji miĊdzy tymi trzema elementami sys-temu instytucjonalnego pozwoliáa ustaliü mocne i sáabe strony oraz szanse i zagroĪenia funkcjonowania tego systemu w procesie wdraĪania zrównowaĪonego rozwoju na obszarach wiejskich woj. warmiĔsko-mazurskiego.

Do oceny funkcjonowania systemu instytucjonalnego oraz jego konsekwencji dla wdraĪania zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich w woj. warmiĔsko- -mazurskim wykorzystano analizĊ SWOT.

1. W zakresie otoczenia instytucjonalnego

mocne strony

1. PrzyjĊcie zasady zrównowaĪonego rozwoju w Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-skiej z 1997 r; w ustawie o ochronie Ğrodowiska z kwietnia 2001 r. i wielu innych ustawach. W wyniku tego staáa siĊ ona obowiązkiem nie tylko wáadz publicznych, ale takĪe wszystkich obywateli.

2. Powoáywanie siĊ na zasadĊ zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich w wie-lu strategicznych dokumentach unijnych i krajowych – staáa siĊ programem roz-woju dla wszystkich obszarów wiejskich w kraju.

3. PrzyjĊcie 24 marca 2014 r. znowelizowanej ustawy o zasadach prowadzenia poli-tyki rozwoju z roku 2006. Nowa ustawa powstaáa w oparciu o rozporządzenie nr 1301/2013 Rady UE i PE dla procesów programowania perspektywy budĪetowej na lata 2014-2020. Wprowadziáa nowy instrument koordynacji dziaáaĔ administra-cji rządowej i samorządu wojewódzkiego, tj. kontrakt wojewódzki oraz obszary:

funkcjonalny, strategicznej interwencji i problemowy. Instrumenty te mają istotne znaczenie we wdraĪaniu zasady zrównowaĪonego rozwoju na obszarach wiej-skich.

4. Znowelizowanie w 2008 r. ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym z roku 2005. W nowej ustawie zostaáy uproszczone procedury dziaáania miĊdzy partne-rami publicznymi i prywatnymi dziaáającymi na rzecz rozwoju obszarów wiej-skich oraz zostaáy zwiĊkszone szanse korzystania z tej formy wspóápracy.

5. OkreĞlenie dziaáaĔ samorządu terytorialnego w zakresie rozwoju zrównowaĪonego w ustawach o samorządzie terytorialnym: województwa z dnia 5 czerwca 1998 r., powiatu 5 czerwca 1998 r. i gminnym z dnia 8 marca 1990 r., sprawia to, Īe roz-dziaá zadaĔ w poszczególnych sferach roz-dziaáania wynika przede wszystkim z prze-strzennego zasiĊgu ich oddziaáywania. Ich dziaáalnoĞü na rzecz wdraĪania zrów-nowaĪonego rozwoju moĪe byü oparta na wspóápracy i koordynacji.

6. Prawne umocowanie zadaĔ rozwojowych w zakresie zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich w woj. warmiĔsko-mazurskim poprzez przyjĊcie uchwaáą nr XXXIV/474/05 Sejmiku Województwa WarmiĔsko-Mazurskiego z dnia 31 sierp-nia 2005 r. Strategii Rozwoju Spoáeczno-Gospodarczego Województwa WarmiĔ-sko-Mazurskiego do roku 2020, w której m.in. zostaáy nakreĞlone kierunki dziaáa-nia na rzecz zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich oraz przez Zarząd Województwa WarmiĔsko-Mazurskiego, 14 listopada 2007 dokumentu plani-stycznego o charakterze wykonawczym Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013, CCI 2007PL161PO020 i opracowanie projektu RPO na lata 2014-2020, w których wyznaczono najwaĪniejsze obszary koncentracji Ğrodków finansowych.

sáabe strony

1. Zbyt elastyczne regulacje formalnoprawne (w przepisach unijnych i krajowych) jeĞli chodzi o definiowanie pojĊcia „zrównowaĪony rozwój”, którego interpretacja stwarza i generuje problemy przy jego wdraĪaniu.

2. Stosunkowo sáabo rozbudowany system prawny wspóápracy sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego (ustawa PPP) w zakresie rozwoju przedsiĊbiorczo-Ğci. Podziaá ryzyka powodzenia przedsiĊwziĊcia zbyt sáabo chroni sektor prywat-ny; efektem jest stosunkowo niewielkie zainteresowanie sektora prywatnego roz-wojem przedsiĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich województwa.

3. Niski stopieĔ wsparcia przedsiĊbiorców ze strony samorządu wojewódzkiego po-przez specjalne dotacje celowe terytorialne czy samorządu gminnego popo-przez ulgi podatkowe, szczególnie dotyczy to terenów mniej atrakcyjnych pod wzglĊdem inwestycyjnym. KaĪdy inwestor chce mieü pewnoĞü, Īe inwestycja przyniesie mu okreĞlone zyski w okreĞlonym czasie. JuĪ Schumpeter (1960 s. 60) podkreĞlaá, Īe

„bez rozwoju nie ma zysku, bez zysku nie ma rozwoju”.

4. Znikome uregulowania prawne w zakresie ksztaátowania spoáeczeĔstwa obywatel-skiego, co nie zachĊca wiejskiej spoáecznoĞci do aktywnoĞci na rzecz rozwoju zrównowaĪonego. Na ogóá zdolnoĞü angaĪowania siĊ ludzi jest ograniczona do sy-tuacji dających korzyĞci osobiste.

5. Brak okreĞlonych i zatwierdzonych zasad finansowania przedsiĊwziĊü o okreĞlo-nym poziomie ich rozwoju. Powoduje to przerost inwestycyjny w niektórych sek-torach gospodarki, a w konsekwencji chaos w poziomie zrównowaĪenia przestrze-ni wiejskiej.

szanse

1. Powiązanie aktów prawa dotyczących obszarów chronionych z innymi aktami gwarantującymi zachowanie wysokich walorów przyrodniczych w przestrzeni;

szczególnie dotyczy to obszarów Natura 2000.

2. Zarówno w RPO 2007-2013, jak i RPO 2014-2020 w woj. warmiĔsko-mazurskim są znaczne moĪliwoĞci finansowania przedsiĊwziĊü z zakresu ochrony Ğrodowiska, umoĪliwia to koncentrowanie siĊ na Ğrodowisku przyrodniczym, bardzo silnie związanym ze zrównowaĪonym rozwojem.

3. W województwie warmiĔsko-mazurskim, podobnie jak i na innych terenach, in-stytucje nieformalne (obyczaje, wartoĞci moralne, wartoĞci religijne) odgrywają coraz wiĊkszą rolĊ w akceptacji zasady zrównowaĪonego rozwoju. Są one ĞciĞle powiązane z kulturą na poziomie regionalnym i lokalnym. Te nieformalne reguáy postĊpowania bywają bardziej skuteczne i zobowiązujące niĪ te zadeklarowane

3. W województwie warmiĔsko-mazurskim, podobnie jak i na innych terenach, in-stytucje nieformalne (obyczaje, wartoĞci moralne, wartoĞci religijne) odgrywają coraz wiĊkszą rolĊ w akceptacji zasady zrównowaĪonego rozwoju. Są one ĞciĞle powiązane z kulturą na poziomie regionalnym i lokalnym. Te nieformalne reguáy postĊpowania bywają bardziej skuteczne i zobowiązujące niĪ te zadeklarowane