II. Ocena znaczenia instytucji w procesie wdraĪania zrównowaĪonego rozwoju
2. Instytucje/organizacje dziaáające na rzecz wdraĪania zrównowaĪonego
2.1. Ocena regionalnych i ponadlokalnych instytucji/organizacji
Wedáug analiz przeprowadzonych w Raporcie nr 104 IERiGĩ-PIB wojewódz-two warmiĔsko-mazurskie w 2012 r. wyróĪniaáo siĊ najwyĪszym w kraju poziomem zrównowaĪenia obszarów wiejskich. WiĊkszoĞü dziaáaĔ na rzecz zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich jest podejmowana na poziomie regionalnym i lokalnym, gdzie gáównym inicjatorem, realizatorem oraz koordynatorem dziaáaĔ jest samorząd terytorialny. Istotą dziaáaĔ samorządów terytorialnych jest tworzenie harmonijnego systemu, w którym ustalane są odpowiednie zaáoĪenia dla kaĪdego aspektu zrówno-waĪonego rozwoju. W odniesieniu do województwa i poszczególnych gmin zaáoĪenia te są przyjmowane w strategiach i programach zrównowaĪonego rozwoju przygoto-wanych wedáug procedury Agenda 21. Województwo warmiĔsko-mazurskie, podob-nie jak wiĊkszoĞü gmin, podob-nie ma strategii opartej na Agendzie 21, w której poszukuje siĊ dróg równowaĪących procesy ekonomiczne, spoáeczne i ekologiczne. W przypadku województwa zaáoĪenia koncepcji zrównowaĪonego rozwoju oraz zasady jej wdraĪa-nia zostaáy uwzglĊdnione w Strategii rozwoju spoáeczno-gospodarczego województwa warmiĔsko-mazurskiego do roku 2020 oraz w Planie Ochrony Przyrody. W dokumen-tach tych stwierdza siĊ, Īe w rozwoju spoáeczno-gospodarczym opartym na idei zrów-nowaĪenia priorytetami są wszelkie dziaáania mające na celu ochronĊ Ğrodowiska
79 Dz.U. Nr 16, poz. 78 z póĨ. zm.
80 B. Gąciarz, Instytucjonalizacja samorządnoĞci, Aktorzy i efekty, IFiS PAN, Warszawa 2004, s. 62.
przyrodniczego i poprawĊ jego jakoĞci. Dziaáania te naleĪą do podstawowych obo-wiązków administracji publicznej, przedsiĊbiorstw i obywateli. KaĪdemu szczeblowi administracji publicznej zostaáy przypisane konkretne dziaáania w zakresie rozwoju obszarów wiejskich.
Jak pisze J. Regulski (2010), w ramach polskiego systemu prawnego dotyczą-cego funkcjonowania samorządów terytorialnych nie wystĊpuje zaleĪnoĞü hierarchicz-na. Oznacza to, Īe samorząd wyĪszego szczebla administracyjnego nie stanowi organu nadzoru ani kontroli w stosunku do samorządów terytorialnych, wspólna realizacja zadaĔ rozwojowych musi wiĊc byü oparta na relacjach partnerskich. Rozdziaá zadaĔ pomiĊdzy wáadze województwa, powiatu czy gminy w poszczególnych aspektach zrównowaĪonego rozwoju wynika przede wszystkim z przestrzennego zasiĊgu ich oddziaáywania. W procesie wdraĪania zasad zrównowaĪonego rozwoju na obszarach wiejskich niezbĊdna jest wspóápraca „pozioma” – miĊdzy jednostkami tego samego typu oraz „pionowa” – miĊdzy poszczególnymi szczeblami samorządu. SkutecznoĞü realizacji tych zasad wymaga teĪ koordynowania dziaáaĔ podmiotów uczestniczących w procesie zrównowaĪonego rozwoju przestrzeni wiejskiej. Taką teĪ rolĊ w stosunku do przestrzeni wiejskiej peáni samorząd wojewódzki, opracowując strategiĊ rozwoju województwa oraz realizując przedstawione w niej cele, m.in. zrównowaĪony rozwój obszarów wiejskich.
W polityce zrównowaĪonego rozwoju, realizowanej przez samorząd wojewódz-twa warmiĔsko-mazurskiego waĪnym instrumentem jest Regionalny Program Opera-cyjny (RPO). Za jego przygotowanie i wdraĪanie odpowiedzialny jest samorząd wojewódzki. RPO stanowi waĪny instrument finansowego wsparcia obszarów wiejskich w regionie. Podstawowym celem programu regionalnego w woj. warmiĔsko-mazurskim jest wzmocnienia elementów konkurencyjnoĞci gospodarki oraz warunków równowaĪe-nia rozwoju. Cel ten znalazá odzwierciedlenie we wkáadzie finansowym UE w poszcze-gólnych osiach priorytetowych RPO na lata 2007-201381. NajwiĊcej Ğrodków – 34%
caákowitego wkáadu UE przeznaczono na oĞ 5 (infrastruktura transportowa regionalna i lokalna) i oĞ 1 (przedsiĊbiorczoĞü) – 20%. Wysoki udziaá Ğrodków unijnych przezna-czonych na te dwie osie priorytetowe wynika równieĪ z gáównego celu Strategii rozwoju spoáeczno-gospodarczego woj. warmiĔsko-mazurskiego do roku 2020 – jakim jest spój-noĞü ekonomiczna, spoáeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy. Jest oczywiste, Īe stan rozwoju spoáeczno-gospodarczego regionu i walory przyrodnicze przesądzają o strategicznym traktowaniu rozwoju turystyki w regionie. Na wzrost potencjaáu turystycznego – oĞ 2 przeznaczono 13% ogólnej puli Ğrodków unijnych z RPO. Realizacja dziaáaĔ w ramach tej osi przyczyni siĊ do aktywizacji i dywersyfika-cji gospodarczej obszarów wiejskich, budowy, rozbudowy i modernizadywersyfika-cji infrastruktury Ğrodowiska na terenie obszarów wiejskich w woj. warmiĔsko-mazurskim.
81 Regionalny program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013, CCI 2007PL161PO020, s. 106.
Program regionalny musi uwzglĊdniaü równieĪ zapisy unijnych dyrektyw doty-czących ochrony i poprawy stanu Ğrodowiska przyrodniczego. Województwo warmiĔ-sko-mazurskie pod wzglĊdem udziaáu obszarów chronionych (46,2% obszaru woje-wództwa) oraz jakoĞci Ğrodowiska przyrodniczego naleĪy do liderów w kraju, toteĪ stosowanie zasady zrównowaĪonego rozwoju szczególnie wymaga podejmowania dziaáaĔ z zakresu ochrony Ğrodowiska, które muszą byü zgodne z przepisami unijnymi i krajowymi. Podejmowane dziaáania dotyczą gáównie ochrony wód, powietrza, ener-gii odnawialnej, gospodarki odpadami i zachowania walorów krajobrazowych. WiĊk-szoĞü tych dziaáaĔ wymaga kompleksowych rozwiązaĔ i wspóápracy z wieloma insty-tucjami/organizacjami. W programie regionalnym na Ğrodowisko przyrodnicze przeznaczono 9% Ğrodków unijnych, z tego najwiĊcej na gospodarkĊ wodno-Ğciekową – skupioną na ochronie wód powierzchniowych i podziemnych. W woj. warmiĔsko- -mazurskim za wdraĪanie dziaáaĔ w ramach osi 6 „Ğrodowisko przyrodnicze” odpo-wiada Wojewódzki Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej, który wspóá-finansuje równieĪ proekologiczne inwestycje oraz projekty realizowane na rzecz ochrony Ğrodowiska m.in. przez samorządy, organizacje pozarządowe i podmioty go-spodarcze. ĝrodki z tego funduszu są waĪnym instrumentem realizacji dáugotrwaáych strategii ochrony Ğrodowiska. Oprócz dziaáalnoĞci inwestycyjnej Fundusz udziela po-Īyczek na przedsiĊwziĊcia związane z poprawą jakoĞci Ğrodowiska, samorządom tery-torialnym, jednostkom posiadającym osobowoĞü prawną i osobom fizycznym prowa-dzącym dziaáalnoĞü gospodarczą. Z tego wynika, Īe dziaáania podejmowane w ramach osi „Ğrodowisko przyrodnicze” dotyczą gáównie inwestycji, niewiele zaĞ jest przed-siĊwziĊü wykorzystujących walory Ğrodowiska przyrodniczego w rozwoju regionu oraz takich, które wpáywają na ĞwiadomoĞü spoáeczną dotyczącą Ğrodowiska przyrod-niczego. Jak pisze J. Batyk (2011) to dziĊki edukacji ekologicznej, spoáeczeĔstwo moĪe uczestniczyü w podejmowaniu decyzji wpáywającej na jakoĞü Ğrodowiska.
EdukacjĊ ekologiczną na terenie województwa w szerokim zakresie prowadzą Elbląskie Centrum Edukacji Ekologicznej, OlsztyĔskie Centrum Edukacji Ekologicz-nej, Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej w GiĪycku oraz Centrum Edukacji Ekologicznej w Eáku. KaĪde z centrów swoją dziaáalnoĞcią obejmuje kilka sąsiednich powiatów. Do ich gáównych zadaĔ naleĪy promowanie, rozpowszechnianie oraz ko-ordynowanie edukacji ekologicznej w placówkach oĞwiatowych, organizowanie szko-leĔ i warsztatów, realizowanie programów z zakresu edukacji ekologicznej, wspiera-nie i promowawspiera-nie inicjatyw samorządu lokalnego zmierzających do podwspiera-niesienia jakoĞci Ğrodowiska i Īycia mieszkaĔców oraz prowadzenie i wspieranie przedsiĊwziĊü z zakresu edukacji ekologicznej. Na podstawie danych82 – m.in. Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej w 2012 r. wsparáo 300 wniosków na kwotĊ 154 110 zá; Cen-trum Edukacji Ekologicznej w Eáku w 2012 r. dofinansowaáo 43 projekty na kwotĊ
82 Biuletyn z dziaáalnoĞci centrów edukacji ekologicznej w woj. warmiĔsko-mazurskim w 2012 r, wyd. OlsztyĔskie Centrum Edukacji Ekologicznej przy WarmiĔsko-Mazurskim OĞrodku Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie, Olsztyn 2012, s. 37 i 39.
16 tys. zá. O duĪej aktywnoĞci ponadlokalnych placówek Ğwiadczy równieĪ liczba dofinansowanych zadaĔ z zakresu edukacji ekologicznej, realizowanych przez pla-cówki oĞwiatowe i inne instytucje w 2012 r.83.
Centrum Edukacji Ekologicznej w Eáku 1. Pow. olecki – 11
2. Pow. eácki – 17
Nie ulega wątpliwoĞci, Īe dziaáania podejmowane przez te placówki w sposób szczególny pobudzają i skupiają aktywnoĞü spoáeczną mieszkaĔców, tworząc warunki do dziaáania w kierunku ochrony Ğrodowiska naturalnego. DziaáalnoĞü tych placówek wspiera merytorycznie i finansowo Wojewódzki Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Go-spodarki Wodnej w Olsztynie. Ta wspóápraca zapewnia wiĊkszą skutecznoĞü i efektywnoĞü zaangaĪowanych Ğrodków i podejmowanych dziaáaĔ.
WdraĪanie zrównowaĪonego rozwoju na obszarach wiejskich zapewniają nie-które dziaáania podejmowane z osi 3 (jakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki) i osi 4 (wdraĪanie lokalnych strategii rozwoju) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), przez instytucje regionalne, m.in.
samorząd wojewódzki. Realizowanie dziaáaĔ PROW 2007-2013 znacząco wpáywa na poprawĊ jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich poprzez zaspokojenie potrzeb spoáecz-nych i kulturalspoáecz-nych mieszkaĔców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich, a przede wszystkim mobilizuje i aktywizuje spoáecznoĞü lokalną do realizacji kolejnych inwe-stycji. O aktywnoĞci wáadz samorządu wojewódzkiego i innych regionalnych instytu-cji Ğwiadczy fakt, Īe w poáowie realizainstytu-cji programu tj. 2007-2009 województwo war-miĔsko-mazurskie miaáo najwiĊksze wykorzystanie limitu Ğrodków w zakresie dziaáania dotyczącego jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich (mierzone stosunkiem wartoĞci zawartych umów do uwolnionego limitu) 58,3%, Ğrednio w kraju 32,6%84.
83 TamĪe, s. 48.
84 RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej – informacja o rezultatach wdroĪenia w latach 2007-2009, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009, s. 5.
Ogólnie naleĪy stwierdziü, Īe samorząd wojewódzki na Warmii i Mazurach jest aktywnym podmiotem w procesie wdraĪania zrównowaĪonego rozwoju na obsza-rach wiejskich. Ma duĪy udziaá w rozwiązywaniu istotnych problemów ekonomicz-nych, ekologicznych i spoáecznych oraz w sterowaniu rozwojem zrównowaĪonym, o czym Ğwiadczy wybór najwaĪniejszych dziaáaĔ w ramach RPO, takĪe wáączanie siĊ w uruchomienie tych dziaáaĔ, które w wiĊkszoĞci są finansowane przez rząd i samo-rząd lokalny.
2.2. Ocena lokalnych instytucji/organizacji – w Ğwietle badaĔ empirycznych