Działalność

Komisja z energią przystąpiła do realizacji postawionych przed sobą zadań. Jedną z pierwszych spraw była kwestia samorządu. Podkomisja do spraw samorządu, na kolej-nych posiedzeniach odbytych w dniach 24, 26, 27 i 28 lutego 1923 r., analizowała mate-riały legislacyjne przekazane przez Departament Samorządowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W ten sposób ustaliła główne zasady ustawy o samorządzie wojewódz-kim, rozwijając i rozszerzając postanowienia „Ustawy z dnia 26 września 1922 r. o za-sadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województw lwow-skiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego”245. Ponadto podkomisja powzięła szereg uchwał w sprawie naczelnych zasad ustroju samorządów gmin wiejskich, miast i powia-tów, projektując, że zasady te miały być ujęte ustawą ramową. Miały one dać podstawę do opracowania i uchwalenia przez sejmiki wojewódzkie szczegółowych uchwał o gmi-nie wiejskiej i jej typie o gmigmi-nie miejskiej i o powiatowych związkach komunalnych. Naczelne zasady dla opracowania projektów wspomnianych wyżej ustaw samorządowych, ustalone przez podkomisję dla spraw samorządowych, zostały przekazane Komisji dla reformy administracji na posiedzeniach odbytych 14 i 17 marca 1923 r.246

242 Ibidem.

243 R. Hausner, Pierwsze dwudziestolecie…, s. 152.

244 Ibidem; idem, Reorganizacja administracji…, s. 880.

245 Dz.U.R.P. Nr 90, poz. 829.

246 K. Windakiewicz, Działalność Departamentu Samorządowego Min. Spraw Wewnętrznych pod ko-niec 1923 r., GAiPP 1924, nr 14, s. 270.

Komisja dla reformy administracji przygotowała następnie i przyjęła dziesięć naczelnych zasad dotyczących samorządu terytorialnego. Zostały one odpowiednio uwzględnione w projektach ustaw samorządowych. Główne tezy brzmiały następująco247:

1. Samorząd nie jest celem sam dla siebie, tylko częścią publicznej administracji. 2. Ostatecznym celem administracji państwowej i samorządowej miało być

utrzy-manie i umocnienie Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Ustrój organów samorządowych polegać miał na zasadzie rozdziału władzy za-rządzającej i wykonawczej, od uchwalającej i kontrolującej.

4. Związkom samorządowym należało przekazywać wszelkie działy administracji publicznej, które nie musiały być zawiadywane przez organy administracji rządo-wej, przy czym należało przekazać związkom samorządowym odpowiednie źró-dła dochodów zgodnie z zapisami art. 69 ustawy o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych.

5. Zarządy komunalne miały być z reguły kolegialne. Ich członków podzielono na zawodowych i honorowych. Członkowie honorowi mieli być delegatami organu uchwalającego i kontrolującego do zarządu komunalnego, a członkowie zawodowi musieli wykonywać swe obowiązki jako zawód główny i mieli być wybierani w zasadzie na podwójny okres urzędowania organów uchwalających z prawem do emerytury. Stanowiska zawodowych członków zarządów komunalnych miały być obsadzone w drodze konkursu.

6. Wybór członków zarządów komunalnych miał być zatwierdzany przez władze nadzorcze, względnie przez najwyższe władze państwowe. Przez fakt zatwier-dzenia wyboru cedowano na powyższych urzędników prawo przedstawicielstwa władzy rządowej i wykonywania zadań zleconych w zakresie administracji rządowej.

7. Przełożeni administracyjnych władz samorządowych, pochodzący z wyboru, posiadać mieli, ze względu na wykonywanie zadań w zleconym zakresie działania, charakter urzędników państwowych odpowiedniej kategorii.

8. Organy bezpieczeństwa nie mogły być obarczone zadaniami administracyjnymi niewchodzącymi do ich zakresu działania. W wielkich miastach miały być utwo-rzone osobne administracyjne władze bezpieczeństwa I albo II instancji, równo-rzędne z zarządem miejskim.

247 R. Sikorski, Projekty ustaw samorządowych, GAiPP 1923, nr 50, s. 898; o poglądach autora na samorząd zob. R. Sikorski, O wewnętrznej organizacyi magistratów, Warszawa, 1918; idem, Ankieta w sprawie organizacji samorządu w Polsce. Opinja dra Rudolfa Sikorskiego naczelnika Departamentu Samorządowego Min. Spraw Wewnętrznych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1925, z. 4, s. 992-996.

9. Urzędnicy komunalni, przeznaczeni do załatwiania spraw z zakresu administracji państwowej przekazanych związkom komunalnym, powinni mieć te same kwali-fikacje, jakie posiadały podobne kategorie funkcjonariuszy państwowych. Rada Ministrów mogła ustanowić okres przejściowy dla uzyskania odpowiednich kwa-lifikacji. Przejście ze służby rządowej do samorządowej i na odwrót miało być ułatwione.

10. Władzom samorządowym pozostawiano najdalej idącą samodzielność, a nadzór miał być ograniczony ustawami. Postulowano również uproszczenie urzędowania władz samorządowych.

Komisja podkreślała, że każda z powyższych zasad powinna być odpowiednio zrecenzowana i mogła stanowić przedmiot pożądanej krytyki, aby w rezultacie powsta-ły zasady ustroju samorządowego, które by odpowiadapowsta-ły warunkom panującym w naszym państwie i zapewniały pomyślny rozwój Rzeczypospolitej na przyszłość.

Komisja przygotowała również projekty ustaw o samorządzie wojewódzkim, samorządzie powiatowym, organizacji gmin wiejskich i gmin miejskich. W rozwiąza-niach ustrojowych propozycje skupiały się na podziale kompetencji na poziomie woje-wództw i powiatów, na tzw. uprawnienia własne enumeratywnie wymienione w ustawach, a dotyczące administracji, kultury i gospodarki oraz zadania zlecone wykonywane przez wydziały wojewódzkie albo powiatowe pod nadzorem organów administracji rządowej248.

Oprócz ustaw organizacyjnych Komisja przygotowała również ustawy wyborcze. Ordynacje wyborcze do gmin i powiatów oparła na zasadzie wyborów pięcioprzymiot-nikowych: powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich i stosunkowych. Do sejmi-ków powiatowych i wojewódzkich ustalono wybory pośrednie, oparte na systemie Mar-shalla. Każdy uprawniony do wybierania mógł oddać tyle głosów, ile mandatów przypadało na jego okręg, przy czym wyborca mógł oddać wszystkie swoje głosy na jednego kandydata249.

Podkomisja do spraw podziału terytorialnego obradowała również nad drugą propozycją posła A. Erdmana, który wraz z posłami PSL „Piast” złożyli w Sejmie wnio-sek „w sprawie uchwalenia ustawy zasadniczej normującej ustrój administracyjny i pod-stawy samorządu”. Składał się on z 21 artykułów podzielonych na cztery rozdziały: Rozdział I. „O Podziale administracyjnym”, Rozdział II. „O zasadach ustroju admini-stracyjnego”, Rozdział III. „O zasadach ustroju terytorialnego” i Rozdział IV. „Przepisy końcowe”. Według wniosku obszar województwa planowano na 20 000 km2 o liczbie ludności 1 500 000 mieszkańców. Powiaty liczyłyby od 30 000 do 60 000 mieszkańców

248 K. Windakiewicz, op. cit., s. 270.

na obszarze 750 km2 do 1000 km2 w województwach wschodnich. Warszawa miała być odrębnym województwem, a miasta powyżej 25 000 mieszkańców stanowiłyby odrębne powiaty. Wniosek proponował skasowanie komisariatów obwodowych w województwie poznańskim i urzędów rejonowych w województwach wschodnich. Posłowie propono-wali skasowanie obszarów dworskich i wprowadzenie gmin jednowioskowych. Wszyst-kie okręgi administracji specjalnej miały być uzgodnione z podziałem administracyjnym państwa250.

Wniosek Erdmana rozpatrywany był na plenarnym posiedzeniu Komisji dla re-formy administracji 12 grudniu 1923 r. Jednak propozycjom poselskim nie nadano dalszego biegu, gdyż delegat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, naczelnik Wydziału Organizacyjnego Roman Hausner poinformował Komisję, że Rząd wniesie niebawem pod obrady Sejmu przygotowane już projekty ustaw o organizacji samorządu terytorial-nego, a projekty organizacji administracji rządowej są przygotowywane na podstawie wytycznych Komisji251.

W czasie spotkań członkowie podkomisji do spraw podziału terytorialnego mieli różne zdania w sprawie wielkości oraz zaludnienia województw i powiatów. Zastana-wiano się również, czy przeprowadzenie zmian podziału terytorialnego nastąpić ma ewolucyjnie, czy jednorazowo z możliwością dokonania drobnych zmian. Cały skład Komisji opowiedział się również za zniesieniem województwa nowogródzkiego i po-dzieleniem jego terytorium między województwa wileńskie i poleskie oraz za przełama-niem byłych granic zaborczych poprzez wcielenie części województwa kieleckiego do krakowskiego, części województwa łódzkiego i warszawskiego do poznańskiego i po-morskiego oraz jednego powiatu z województwa wołyńskiego do lubelskiego252.

Komisja uchwaliła również zasady ogólne podziału administracyjnego Rzeczy-pospolitej. Miał być on oparty na zasadach wynikających z konstytucji z 1921 r., czyli delimitacji na województwa, powiaty i gminy, przeprowadzonej na podstawie ustawy. Jednak do czasu przygotowania samorządu wojewódzkiego reformę podziału admini-stracyjnego należało zawęzić do podziału na województwa, a granice powiatów i gmin powinny być zmienione w miarę konieczności. Wielkość województw i powiatów nie powinna być ustalana szablonowo, a o ich wielkości miały decydować czynniki gospo-darcze, kulturalne, komunikacyjne, demograficzne, historyczne czy wojskowe. Woje-wództwa czy powiaty bardziej rozwinięte pod względem gospodarczym powinny być mniejsze (np. w b. zaborze pruskim), a mniej rozwinięte ‒ większe (w byłej Kongresów-ce). Na wielkość jednostek terytorialnych powinno mieć wpływ istnienie dużych miast,

250 Dekret o organizacji…, s. 559-560.

251 Ibidem, s. 559.

tj. Warszawy, Krakowa, Lwowa, Poznania czy Wilna. Ich oddziaływanie na okoliczne powiaty, według Komisji, było ogromne, dlatego powinny być stolicami dużych woje-wództw. W województwach kresowych należało tworzyć stolice bliżej centrum państwa, ze względu na istnienie mniejszości narodowych. Pod względem ekonomicznym w wo-jewództwach powinny być łączone powiaty mające wspólne potrzeby ekonomiczne, czyli powiaty rolnicze należało łączyć z rolniczymi, a powiaty przemysłowe z przemy-słowymi. Ze względów administracyjnych na obszarze województwa powinny się skupiać również organy administracji specjalnej253.

Z zasad ogólnych Komisja dla reformy administracji wywiodła tezy ogólne po-działu administracyjnego. Miał on objąć zmianę delimitacji województw, przy odłożeniu zmian w systemie organizacji powiatów i gmin, aż do czasu powołania samorządu wo-jewódzkiego. Komisja postulowała, aby obszar i zaludnienie województw projektować według istniejących zasad, a granice byłych zaborów nie powinny stanowić przeszkody przy tworzeniu nowych jednostek. Komisja proponowała przeprowadzenie zmian w ist-niejącym podziale w kierunku usunięcia wad w zakresie administracji, komunikacji czy gospodarki oraz uzgodnienie granic okręgów administracji specjalnej z administracją wojewódzką, szczególnie z podziałem wojskowym254. Projekt podziału administracyj-nego przedstawia mapa nr 1.

W zakresie zespolenia organów administracji organów administracji państwowej w I i II instancji Komisja uchwaliła również tezy ogólne. Stwierdzały one, że podział administracyjny na województwa i powiaty powinien być uzgodniony z podziałem ad-ministracji niezespolonej. W szczególności administracja skarbowa, szkolna, reform rolnych pokrywała się w II i I instancji z województwami i powiatami. Okręgi admini-stracji drogowej i budowlanej pokrywały się w II instancji z województwami, a w I in-stancji dopuszczano tworzenie urzędów w dwóch lub kilku mniejszych powiatach. Ko-misja proponowała również ustanowienie siedzib urzędów w poszczególnych okręgach terytorialnych w jednej miejscowości, dla ułatwienia komunikacji między urzędami oraz dla wygody dla obywateli255.

Kres działalności Komisji dla reformy administracji przyniósł upadek rządu Si-korskiego w maju 1923 r. Tezy dotyczące sprawy podziału administracyjnego nie docze-kały się realizacji, a propozycje w przedmiocie samorządu terytorialnego posłużyły do redakcji ustaw samorządowych, które zostaną omówione w dalszej części rozdziału256.

253 W. Konkolniak, Projekty reformy…, s. 63-65.

254 Ibidem, s. 66.

255 Ibidem, s. 66-67.

Mapa nr 1. Projekt podziału Rzeczypospolitej na województwa w latach 1923-1924257

Rząd Wincentego Witosa, opierając się na materiałach komisji, na posiedzeniach Rady Ministrów z dnia 6, 9 i 18 sierpnia 1923 r. podjął uchwały w sprawie reorganizacji administracji państwowej. Podzielone one były na dwie części: „Zasady ogólne” i „Zasa-dy szczegółowe”. Pierwsza część składała się z 9 punktów. Pierwszy z nich stwierdzał, że rozporządzenia poszczególnych Ministrów wydane na podstawie upoważnień, zwartych w ustawach w sprawie kompetencji, organizacji i zakresu terytorialnego poszczególnych

urzędów wszystkich działów administracji terenowej, miały być podane do wiadomości Ministra Spraw Wewnętrznych i uzgodnione na jego żądanie na posiedzeniu Rady Mini-strów. Kolejny punkt określał, że podział terytorialny wszystkich działów administracji miał być skorelowany z konstytucyjnym podziałem na województwa i powiaty. Trzeci punkt przypomniał, że reprezentant administracji ogólnej w terenie posiadał wyłączne prawo reprezentowania rządu w trakcie uroczystości, chyba że rząd wyśle innego delega-ta. Następny określał zasadę obejmowania po raz pierwszy stanowiska pracy w służbie państwowej. Przed powołaniem urzędnika lub niższego funkcjonariusza do pracy we wszystkich działach administracji organ władny do nominacji brał pod uwagę poufne opinie wystawiane przez władze polityczne (wojewodę) ostatniego miejsca zamieszkania kandydata na urząd. Kolejna zasada stwierdzała, że mianowanie urzędników i kierowni-ków w organach administracji niezespolonej z administracją ogólną powinno następować w porozumieniu z wojewodą. Podobną procedurę miano stosować przy nominacjach należących do uprawnień urzędów centralnych. W sytuacji gdy nie doszło do porozumie-nia z wojewodą, decyzja należała do właściwego ministra. Szósta zasada konstatowała, że wojewoda mógł zwrócić się do organu administracji terenowej o niezwłoczne rozpa-trzenie wniosku o odwołanie lub przeniesienie urzędnika do innego urzędu. W razie braku porozumienia miał decydować minister resortowy. Według zasady siódmej woje-woda opiniował wszelkie wnioski osób cywilnych dotyczące odznaczeń państwowych, z wyjątkiem odznaczeń za zasługi wojskowe. Kolejna zasada wprowadzała instytucję periodycznych zebrań naczelników władz administracyjnych II instancji pod przewod-nictwem wojewody, mających na celu uzgadnianie kierunków działalności poszczególnych działów administracji państwowej z polityką rządu. Ze składu powyższego gremium wyłączono prezesów sądów. Ostatnia zasada ogólna stwierdzała, że miała być przepro-wadzona wewnętrzna reorganizacja Urzędów Wojewódzkich i Starostw, mająca na celu wprowadzenie „jak najbardziej sprężystej i uproszczonej administracji”, a w szczególno-ści poprzez utworzenie urzędu wicewojewody; wprowadzenie zasady, że wszyscy urzęd-nicy referendarscy, podreferendarscy, rachunkowi i kancelaryjni zatrudnieni mieli być na etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z wyjątkiem urzędników delegowanych do urzędu przez ministrów resortowych (np. lekarzy, weterynarzy czy inżynierów), że wszyst-kie sprawy osobowe urzędników miały być załatwiane przez Wydział Prezydialny Urzę-du Wojewódzkiego, ale sprawy personalne osób zatrudnionych na etacie innego resortu załatwiono po uzyskaniu odpowiedniej opinii wydziału fachowego; zniesienie zasady istnienia odrębnych wydziałów Urzędu Wojewódzkiego reprezentujących interesy

poszczególnych ministerstw. W kwestii ich przyszłości miał decydować wojewoda za zgodą ministra resortowego258.

„Zasady szczegółowe” podzielone były na dziewięć części, a każda z nich odnosi-ła się do innego działu administracji państwowej. W zakresie administracji skarbowej Zasady postulowały skoordynowanie jej działań z administracją ogólną poprzez nadanie wojewodzie pewnych uprawnień dotyczących wpływu na sprawy personalne w admini-stracji skarbowej w ramach „Zasad ogólnych” omówionych powyżej; poprzez przewod-niczenie w posiedzeniach Izby Skarbowej, na których zapadać miały decyzje kolegialne określone w przepisach ustawowych i z prawem zawieszenia wykonania ich decyzji i przesłania zawieszonego aktu do ostatecznego rozstrzygnięcia przez Ministra Skarbu. Wyłączone z takiej procedury były Komisje Podatkowe złożone z przedstawicieli grup opodatkowanych i z fachowych urzędników; poprzez otrzymywanie periodycznych spra-wozdań z działalności władz skarbowych II instancji urzędów im podległych; poprzez żądanie usunięcia braków i niedociągnięć w wykonywaniu obowiązków służbowych przez urzędników władz skarbowych II instancji i organów im podległych, a w razie oporu przekazanie odpowiednich informacji skarbowym władzom zwierzchnim; poprzez nad-zorowanie egzekucji podatków i opłat państwowych przez organy egzekucyjne; poprzez wydanie zgody na wydawanie zarządzeń ogólnych przez organy skarbowe dla organów administracji ogólnej; poprzez prawo wydawania, w porozumieniu z właściwą władzą skarbową, koncesji szynkarskich i tytoniowych. Powyższe uprawnienia na poziomie władz administracji skarbowej I instancji w imieniu wojewody sprawował starosta259.

Kolejna część poświęcona była administracji szkolnej. Miała być ona dopasowana do budowy administracji ogólnej. Koordynacja miała polegać na zapewnieniu wojewodzie, jako reprezentantowi rządu, pewnych kompetencji z zakresu szkolnictwa. Miał mieć wpływ na politykę personalną w stosunku do nauczycieli i urzędników w granicach „Zasad ogólnych”. Mógł uczestniczyć w posiedzeniach ciał kolegialnych administracji szkolnej z prawem zabierania głosu poza kolejnością i wskazywania uchybień w działaniu administracji szkolnej Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz kuratorom. Na ręce wojewody kurator składał odpis z raportów o działalności Kuratorium Okręgu Szkolnego i podległych jemu zakładów i urzędów. Wojewoda mógł również wy-stępować z wnioskami o usunięcie nieprawidłowości w funkcjonowaniu urzędów i zakła-dów podległych kuratorowi, mógł też wnieść sprzeciw do ministra w sprawie zarządzeń kuratora skierowanych do organów administracji ogólnych. Ostateczna decyzja należała wtedy do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Powyższe uprawnienia

258 Litewskie Centralne Archiwum Państwowe w Wilnie (Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas ‒ da-lej LCVA), Urząd Delegata Rządu Ziemi Wileńskiej ‒ Urząd Wojewódzki Wileński (dada-lej UDRZW), fond 51, s. 74-74v, 111.

na poziomie powiatu należały do starosty. W razie konfliktu między starostą a Inspekto-rem Szkolnym decydował kurator w porozumieniu z wojewodą260.

„Zasady szczegółowe” zawierały odnośniki dotyczące działalności administracji reform rolnych. Tutaj też miano skorelować jej funkcjonowanie z urzędem wojewody. Miał on mieć wpływ na politykę kadrową w granicach „Zasad ogólnych”. Miał uczest-niczyć w posiedzeniach Okręgowej Komisji Ziemskiej z prawem składania odwołań od jej orzeczeń do Głównej Komisji Ziemskiej. Zasady przewidywały prawo składania na ręce wojewody sprawozdań z działalności urzędów ziemskich oraz wysuwania żądań o usunięcie zauważonych niedociągnięć i błędów. Wojewodowie otrzymali również prawo wyrażania zgody na wydawanie zarządzeń o charakterze ogólnym dla organów administracji ogólnej przez urzędy ziemskie. Na poziomie powiatu analogiczne upraw-nienia miał otrzymać starosta261.

W zakresie administracji pracy i opieki społecznej Zasady stwierdzały, że Okrę-gowe Urzędy Ubezpieczeń podlegać miały właściwym wojewodom. Sprawy nadzorcze z zakresu ubezpieczeń społecznych załatwiał on jednoosobowo, a sprawy orzecznictwa i sądownicze kolegialnie. W razie nieobecności na posiedzeniu urzędu posiedzeniom miał przewodniczyć Dyrektor Okręgowego Urzędu Ubezpieczeń. Istniejące etaty Urzę-dów Emigracyjnych miały być przekazane pod nadzór starosty, aż do czasu ich zniesie-nia. Po ich likwidacji sprawy repatriacyjne miały być załatwiane przez organy admini-stracji I i II instancji. Kwestie pośrednictwa pracy miały być realizowane przez istniejące Państwowe Urzędy Pośrednictwa Pracy podporządkowane właściwym staro-stom z zachowaniem potrzebnej samodzielności262.

Kolejny dział administracji umieszczony w „Zasadach szczegółowych” to admini-stracja przemysłu i handlu. Zalecenia dla tej administracji ukończono dopiero uchwałą Rady Ministrów z 29 października 1923 r. Władze górnicze zostały zobowiązane do skła-dania na ręce wojewodów informacji o udzielonych i wygasłych koncesjach na wydobycie kruszców. W stosunku do urzędów miar i narzędzi mierniczych oraz Urzędów Probierczych, wojewodowie otrzymali prawo wpływu na politykę personalną w granicach „Zasad ogól-nych”, prawo uzyskiwania sprawozdań z działalności urzędów oraz wskazywania błędów w ich działalności. W razie odmowy walidacji błędów wojewoda zawiadamiał władze nadzorcze nad urzędami miar i narzędzi mierniczych oraz Urzędem Probierczym263.

W zakresie administracji robót publicznych Zasady postulowały zniesienie ustępu drugiego w artykule 3 ustawy z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administra-cyjnych II instancji, który utrzymywał odrębną organizację Okręgowych Dyrekcji Robót

260 Ibidem.

261 Ibidem, s. 111v-112.

262 Ibidem, s. 112.

Publicznych. Wojewodowie mieli przejąć uprawnienia dotyczące odbudowy państwa z równoległą likwidacją Okręgowych Dyrekcji Odbudowy. Na terenie byłego Królestwa Polskiego istniejący urząd państwowego inżyniera drogowego miał być wcielony do Starostw Powiatowych oraz miano zlikwidować w powiatach warszawskim i kieleckim osobne zarządy dróg państwowych z równoczesnym przekazaniem ich uprawnień sta-rostwom. Zarządy drogowe w Małopolsce miały być włączone w struktury starostw właściwych ze względu na siedziby wcielanych zarządów. Sprawy melioracji drugorzęd-nych będące w zakresie kompetencji Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych miały być przekazane pod zarząd Ministra Robót Publicznych264.

„Zasady szczegółowe” postulowały także zmiany w administracji rolnictwa i dóbr państwowych. W zakresie działalności zarządów lasów państwowych przekazywały wojewodom prawo wpływu w politykę personalną w granicach „Zasad ogólnych”. Mie-li otrzymywać sprawozdania z działalności zarządów lasów i podległych im urzędów oraz mieli prawo wysuwania żądań o usunięcie zauważonych niedociągnięć i błędów w ich działalności. Podobne uprawnienia otrzymał wojewoda w stosunku do zakładów chowu koni. Obejmowały one także prawo wydawania opinii o rozmieszczeniu stacji kopulacyjnych dla klaczy. Zmieniono również organizację Komisji Okręgowych Ochro-ny Lasów, oddając przewodnictwo i nadzór w tym organie wojewodzie lub wskazanemu przez niego delegatowi265.

Administracja zdrowia publicznego miała również podlegać reorganizacji. Miano niezwłocznie zlikwidować wszystkie ekspozytury byłego Nadzwyczajnego Komisaria-tu do Walki z Epidemiami, a jego uprawnienia przejąć miały organy administracji I i II instancji przy pomocy swoich agend bez powoływania osobnych inspektoratów epide-miologicznych. Państwowe Zakłady Badania Żywności miały być podporządkowane właściwemu wojewodzie bądź Komisarzowi Rządu w Warszawie. Proponowano również zmienić ustawę szpitalną, oddając nadzór nad szpitalami wojewodzie, który miał go wykonywać przy pomocy Wojewódzkich Wydziałów Zdrowia bez tworzenia osobnego Inspektoratu Szpitalnego266.

Ostatnim działem administracji wyszczególnionym w zasadach była ewidencja