Komisja Trzech

Dnia 13 listopada 1925 r. ustąpił gabinet Władysława Grabskiego. Fakt ten dopro-wadził do tygodniowego przesilenia rządowego. Prezydent Wojciechowski desygnował na następcę Macieja Rataja, jednak Marszałek Sejmu odmówił. Nie powiodła się próba stworzenia gabinetu centrolewicowego, skupiającego PSL „Piast”, PPS i Chrześcijańską Demokrację (ChD), którym miał kierować Jędrzej Moraczewski, Wincenty Witos lub Józef Chaciński. Ostatecznie starania o stworzenie nowego rządu podjął Aleksander Skrzyński. Chciał on doprowadzić do szerokiego porozumienia stronnictw politycznych i powołania tzw. „szerokiej koalicji”. W nocy z 19 na 20 listopada doszło do zawarcia koalicji, w skład której weszły następujące partie: ChD, ZLN, PSL „Piast”, NPR i PPS. Jednak sytuacja polityczna była bardzo napięta ze względu na kontrowersje dotyczące obsady Ministra Spraw Wojskowych. 21 listopada w Belwederze doszło do spotkania prezydenta Wojciechowskiego z generałami Józefem i Stanisławem Hallerami, kandy-datem na premiera A. Skrzyńskim i marszałkiem J. Piłsudskim. Marszałek miał żądać, aby stanowisko Ministra Spraw Wojskowych objął jeden z generałów cieszących się jego zaufaniem. Sprawę rozstrzygnięto kompromisowo i 27 listopada 1925 r. ministrem został gen. Lucjan Żeligowski300.

Politykę wewnętrzną nowego rządu determinowała stale pogarszająca się sytuacja gospodarcza państwa. Ta kwestia zajmowała sporą część exposé premiera Skrzyńskiego, które wygłosił w Sejmie 25 listopada301. Program oszczędnościowy miał realizować minister skarbu Jerzy Zdziechowski, a jego koncepcją była polityka zrównoważenia i stabilizacji waluty. Równowagę budżetu miał osiągnąć m.in. przez zmniejszenie za-trudnienia i obniżenie płac administracji państwowej i samorządowej302. Takie hasła miały być elementem kolejnej akcji reformy administracji.

300 M. Baumgart, Gabinet Aleksandra hr. Skrzyńskiego 20. XI. 1925-5.V.1926 r., [w:] J. Faryś, J. Pajew-ski (red.), op. cit., s. 138-147.

301 Deklaracja programowa rządu wygłoszona w Sejmie przez prezesa rady ministrów p. Al. Skrzyń-skiego dn. 25 listopada b.r., GAiPP 1925, nr 48, s. 972(10)-973(11).

Dnia 2 styczniu 1926 r. rząd A. Skrzyńskiego powołał Komisję dla Reformy Ad-ministracji pod prezydencją prof. Michała Bobrzyńskiego. Oprócz niego do komisji weszli jeszcze Stanisław Kasznica i Stanisław Smólski. Ze względu na trzyosobowy skład gremium to nazwano Komisją Trzech303.

Ze względu na wąski skład komisji słuszne wydaje się przedstawienie krótkich biogramów członków tego gremium.

Prof. Michał Bobrzyński, uczestnik prac także drugiej komisji z 1923 r., był wy-bitnym historykiem prawa. Jego mistrzami byli wybitni uczeni krakowscy: prof. Józef Szujski, prof. Julian Dunajewski oraz prof. Antoni Zygmunt Helcel. Poglądy polityczne prof. Bobrzyński opierał na konserwatywnych założeniach „stańczyków” krakowskich (St. Tarnowskiego, J. Szujskiego i St. Koźmiana). Potępiali oni powstanie styczniowe, a przyczyn upadku państwa polskiego upatrywali w wadach narodowych i braku silnej władzy. Z tego powodu Bobrzyński był gorącym orędownikiem „pracy organicznej” nad podniesieniem oświaty i zamożności społeczeństwa oraz zawarciem kompromisu poli-tycznego z Habsburgami304.

W 1885 r. M. Bobrzyński rozpoczął swoją karierę polityczną. Został wybrany posłem do Sejmu Krajowego i do wiedeńskiej Rady Państwa, gdzie popierał idee „stań-czyków”. Od 1891 r. został wiceprezydentem Rady Szkolnej Krajowej, a w czasie jego rządów znacznie rozszerzono kompetencje Rady w sprawach szkolnictwa ludowego, średniego i zawodowego w Galicji. Doprowadził również do podniesienia poziomu merytorycznego podręczników szkolnych, które zamawiał u wybitnych uczonych i pe-dagogów. Powiększył liczbę szkół ludowych, doprowadzając do założenia szkoły niemal w każdej większej gminie i dbając o podniesienie wykształcenia nauczycieli ludowych i gimnazjalnych. W 1901 r. opuścił stanowisko w Radzie i wrócił na Uniwersytet Ja-gielloński305.

W kwietniu 1908 r., po śmiertelnym zamachu na namiestnika Galicji Andrzeja Potockiego, został powołany na wakujący urząd. W czasie swoich rządów podjął się reformy systemu wyborczego. Po upadku tego projektu podał się do dymisji w maju 1913 r. W czasie I wojny światowej popierał politykę Naczelnego Komitetu Narodowego, a od października 1917 r. został mianowany na urząd Ministra dla Galicji. Zaczął przy-gotowywać projekt wyodrębnienia Galicji z monarchii habsburskiej i połączenia jej z Królestwem Polski. Po upadku tej idei podał się do dymisji i wrócił do Krakowa. Po

303 R. Hausner, Pierwsze dwudziestolecie…, s. 152-153.

304 K. Pol, Poczet prawników polskich, Warszawa 2000, s. 442-445, s. 451; biogramy M. Bobrzyńskie-go zob. S. Estreicher, Michał Bobrzyński. Odbitka z „Przeglądu WspółczesneBobrzyńskie-go”, nr 165-168, Warszawa 1936; D. Szymczak, Zmierzch galicyjskiego austrofilizmu i idei austro-polskiej. Michał Bobrzyński jako minister dla Galicji i kwestia wyodrębnienia Galicji (1916–1917), „Czasopismo Instytutu Historii Uniwer-sytetu Rzeszowskiego” 2015, nr 1, s. 21-47.

odzyskaniu niepodległości przeniósł się do Wielkopolski do miejscowości Garbary, a później do Łopuchówka pod Poznaniem, gdzie nadal pracował naukowo. Nie zrezy-gnował z życia politycznego. Został powołany przez premiera Ignacego Jan Paderew-skiego na przewodniczącego Ankiety do przygotowania rządowego projektu konstytucji, która jednak nie została przedstawiona Sejmowi. Po przewrocie majowym narodowi demokraci rozważali jego kandydaturę na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej. Zmarł 3 lipca 1935 r. w Poznaniu, pochowany został w Krakowie 8 lipca306.

Drugim członkiem komisji był Stanisław Kasznica. Należał do wybitnych przed-stawicieli nauk administracyjnych. Swoją edukację uniwersytecką rozpoczął od studiów chemicznych we Lwowie (1893/4), a następnie studiował medycynę w Warszawie (1894/5). Ostatecznie od 1895 r. podjął studia prawnicze. W ich trakcie aktywnie uczestniczył w życiu studenckim, był członkiem zarządu Bratniej Pomocy, a później sekretarzem redakcji „Gazety Polskiej”. Na czwartym roku był więziony na Pawiaku i w X pawilonie cytadeli warszawskiej za udział w tajnym Kole Oświaty Ludowej. Po zwolnieniu za kaucją władze rosyjskie internowały Kasznicę w Warszawie. Ostatecznie ukończył stu-dia w 1901 r. i wyjechał do Krakowa307.

W Galicji rozpoczął pracę naukową i urzędniczą. Pracował w namiestnictwie we Lwowie, a w 1904 r. złożył egzaminy doktorskie. Działał również w Związku Młodzie-ży Polskiej ZET oraz był członkiem Ligi Narodowej, a później Stronnictwa Narodowo--Demokratycznego. Kierował Biurem Statystycznym w Wydziale Krajowym. W 1908 r. wraz z Edwardem Dubanowiczem i Stanisławem Strońskim wystąpił ze Stronnictwa, ale nie zerwał kontaktów z Ligą Narodową. Wydawali oni do wybuchu I wojny światowej dwutygodnik „Rzeczpospolita”. W latach 1913-1914 Kasznica był posłem do Sejmu Krajowego i jego sekretarzem. Pracował tam aktywnie nad zmianą statutu krajowego i ordynacji wyborczej. Objął również katedrę nauk społecznych w Krajowej Akademii Rolniczej w Dublanach pod Lwowem (1912-1919)308.

Po wybuchu I wojny światowej wszedł do Wydziału Wykonawczego Naczelnego Komitetu Narodowego, jednak po wkroczeniu do Galicji Wschodniej wojsk rosyjskich podpisał protest przeciwko tworzeniu wojsk polskich u boku państw centralnych. Za to po powrocie wojsk austriackich został aresztowany i był sądzony po zarzutem zdrady stanu. W 1915 r. wypuszczono go z aresztu. Wraz z T. Cieńskim i E. Romerem założył Zjednoczenie Narodowe o zbieżnym programie z Narodową Demokracją, a w lipcu 1917 r. wspólnie z PSL „Piast” i Narodową Demokracją utworzyli Związek Międzypartyjny, w którym Kasznica był jednym z przywódców. Wziął udział w zebraniu Polskiego Koła

306 Ibidem, s. 167-168; K. Pol, op. cit., s. 453-455.

307 Z. Janowicz, Kasznica Stanisław Wincenty Antonii, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Wro-cław-Warszawa-Kraków 1966, s. 206.

Parlamentarnego w Krakowie, które proklamowało dążenie do zjednoczenia Polski (maj 1918 r.), a następnie wspólnie z Wincentym Witosem w Zjeździe Narodów Uciśnionych w Pradze. Pod koniec 1918 r. brał czynnie udział w obronie Dublan oraz współtworzył Polski Komitet Narodowy we Lwowie309.

Po odzyskaniu niepodległości rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Wewnętrz-nych na stanowisku szefa sekcji administracyjnej (sierpień 1919 r.), gdzie kierował przygotowaniami projektów wcielenia byłej dzielnicy pruskiej do Rzeczypospolitej i organizacji władz administracji ogólnej II stopnia. W czasie wojny z bolszewikami w 1920 r. wszedł do Rady Obrony Państwa. W tymże roku porzucił pracę w admini-stracji i rozpoczął prace organizacyjne nad tworzeniem Uniwersytetu Poznańskiego. Objął stanowisko dziekana Wydziału Prawa, a w latach 1929/30 i 1930/31 był rektorem Uniwersytetu. Nie wyrzekł się działalności politycznej. Został wybrany senatorem I kadencji z listy Stronnictwa Chrześcijańsko-Demokratycznego. Działał jako ekspert w pracach nad statutem autonomicznym dla Galicji Wschodniej oraz nieformalnie przewodniczył w komisji dla usprawnienia administracji powołanej przez premiera Sikorskiego. Współdziałał z przedstawicielami Sejmu Śląskiego w sprawie nowego statutu autonomicznego (wrócił do tego zagadnienia, wspólnie z S. Starzyńskim, w la-tach 1933-1935). Kasznica pracował również w Radzie Oszczędnościowej i Radzie Archiwalnej przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz jako sędzia Trybunału Kompetencyjnego310.

Po wybuchu wojny S. Kasznica został uwięziony jako zakładnik wojskowy w Po-znaniu, a w grudniu 1939 r. wysiedlony do Limanowej. W latach 1942-1944 przebywał w Warszawie, gdzie czynnie uczestniczył w tajnych kompletach Uniwersytetu Warszaw-skiego i Uniwersytetu Ziem Zachodnich, gdzie wykładał prawo administracyjne. Napi-sał również w tym czasie syntezę pt. Polskie prawo administracyjne. Po wyzwoleniu wrócił do Poznania, gdzie był jednym z pierwszych profesorów odbudowujących Wydział Prawa. Wykładał również w Akademii Handlowej. Prócz tego stworzył Sekcję Prawną Instytutu Zachodniego. Przeniesiony został w stan spoczynku 31 grudnia 1947 r. Na katedrę wrócił po wydarzeniach październikowych 1956 r. Jednak niedługo cieszył się powrotem, 17 listopada 1958 r. zmarł w Krosinku koło Mosiny311.

Do Komisji Trzech został powołany także Stefan Smólski. Był z wykształcenia prawnikiem. Prawo kończył w Kijowie, a od 1907 r. pracował tam jako adwokat. W mo-mencie wybuchu I wojny światowej został powołany do armii carskiej. Jednak po odnie-sieniu ciężkiej rany w walkach o Lwów został zwolniony ze służby. Pod koniec wojny,

309 Z. Janowicz, op. cit., s. 206.

310 Ibidem, s. 207.

po rewolucji lutowej, włączył się do ruchu polskich oficerów, zmierzających do utworze-nia polskiej armii w Rosji. Należał tam do frakcji prawicowej312.

Po odzyskaniu niepodległości został zastępcą naczelnika okręgu administracyj-nego wołyńskiego, utworzoadministracyj-nego w ramach Zarządu Cywiladministracyj-nego Ziem Wschodnich, kierowanego przez Jerzego Osmołowskiego. Jednak po konflikcie z Osmołowskim Smól-ski podał się do dymisji. W czasie wojny polsko-bolszewickiej, po powołaniu Zarządu Cywilnego Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego z Antonim Mińkiewiczem na czele wszedł w jego skład. Został naczelnikiem okręgu wołyńskiego, zwanego nieoficjalnie wojewódz-twem wołyńskim. Funkcję te pełnił do likwidacji Zarządu, czyli do 9 września 1920 r. Po tych wydarzeniach przeniósł się do Warszawy, gdzie został adwokatem przy Okrę-gowym Sądzie Apelacyjnym. 22 grudnia 1921 r. został wybrany przez Radę Miejską na wiceprezydenta Warszawy313.

W tym czasie rozpoczął karierę polityczną w stolicy. Związał się Chrześcijańsko--Narodowym Stronnictwem Pracy. W wyborach do Sejmu i Senatu I kadencji, z ra-mienia tej partii starał się o mandat posła i senatora. Sukcesem zakończyły się jego starania o fotel senatorski. W 1923 r., po dymisji ministra pracy i opieki społecznej Ludwika Darowskiego, Smólski został powołany na wakujący urząd do II gabinetu Wincentego Witosa314. W pracach rządowych odznaczał się niewątpliwą aktywnością. Ustąpił wraz z całą Radą Ministrów 17 grudnia 1923 r. Pracował również w pozapar-lamentarnym gabinecie Władysława Grabskiego jako podsekretarz stanu w Minister-stwie Spraw Wewnętrznych, gdzie zajmował się w szczególności kwestiami ziem wschodnich. Przygotował m.in. rozporządzenie o konieczności uzyskania zgody władz administracyjnych na każde zebranie zwołane na Kresach Wschodnich. Przeciwko takiemu rozwiązaniu zaprotestował PPS i mniejszości narodowe. Smólski nie ugiął się i rozporządzenia nie odwołano. Dnia 2 kwietnia 1925 r. poseł Norbert Barlicki obwinił Smólskiego i ministra spraw wewnętrznych Cyryla Ratajskiego o doprowadzenie do zastrzelenia przez eskortę przekazywanych do Związku Radzieckiego dwóch oficerów komunistów, Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza. Sprawa ta dopro-wadziła do dymisji wicepremiera Stanisława Thugutta oraz na własną prośbę ministrów Ratajskiego i Smólskiego315.

Po dymisji S. Smólski zrezygnował także z mandatu senatora. Złożył egzamin notarialny i od stycznia 1926 r. objął urząd notariusza przy Wydziale Hipotecznym Sądu

312 A. Piber, Smólski Stefan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, Warszawa-Kraków 1999-2000, s. 365.

313 Ibidem, s. 365.

314 J. Faryś, II Gabinet Wincentego Witosa 28.V.1923-15.XII.1923, [w:] J. Faryś, J. Pajewski (red.), op. cit., s. 120.

Okręgowego w Lublinie. Do czynnej polityki wrócił na początku maja 1926 r. Został wtedy powołany do III gabinetu W. Witosa na stanowisko ministra spraw wewnętrznych. Po zaprzysiężeniu rządu 11 maja 1926 r. otrzymał dwa dni urlopu dla załatwienia spraw rodzinnych316. Pod jego nieobecność resortem kierował wiceminister Karol Olpiński. Nie było go w Warszawie w trudnych dniach przewrotu majowego. Wraz z całym rządem podał się do dymisji 15 maja317.

Po przewrocie majowym jego aktywność polityczna w ramach administracji pań-stwowej osłabła. Działał cały czas w strukturach Chrześcijańsko-Narodowego Stronnic-twa Pracy, a po połączeniu z Narodową Partią Robotniczą ‒ w Zjednoczeniu Chrześci-jańsko-Społecznym. Aktywnie pracował w samorządzie branżowym notariuszy. Zmarł 2 lutego 1938 r. w Warszawie318.

Komisja Trzech intensywnie pracowała do 13 lutego 1926 r. Rezultatem starań było przygotowanie „Sprawozdania Komisji powołanej przez Pana Prezesa Rady Mini-strów do opracowania projektu reorganizacji Administracji Państwowej”, opublikowane m.in. w dziele W.L. Jaworskiego pt. „Projekt konstytucji”. W sprawozdaniu komisja poinformowała, że ze względu na krótki czas pracy zawęziła swoje prace jedynie do administracji w ściślejszym tego sława znaczeniu, tj. z wykluczeniem administracji sądowej, wojskowej i wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw państwowych, poczty, kolei, monopoli. W sprawozdaniu nie ujęto także spraw związanych z naprawą biurowości i rachunkowości, gdyż dla tych kwestii powołano kompetentne ciała, czyli Naczelną Komisję Oszczędnościową. Członkowie komisji podkreślali, że podjęli się przygotowa-nia projektu administracji jako znawcy przedmiotu, nie kierując się względami politycz-nymi ani naciskami pochodzącymi od pracowników administracyjnych niezadowolonych z kierunku ich prac319.

W sprawozdaniu członkowie komisji przedstawili swoje obawy, że część ich pracy może nie uzyskać dalszego toku ustawodawczego. Jednak byli przekonani, że opinia publiczna, która żywo interesowała się ich pracami, powinna dowiedzieć się, jak reorga-nizację administracji widzą apolityczni fachowcy, stojący poza rządem. Ponadto mieli oni świadomość, że proces zmian w administracji będzie długotrwały, a ewentualne

316 J. Jakiel, III Gabinet Wincentego Witosa 10-15.V.1926, [w:] J. Faryś, J. Pajewski (red.), op. cit., s.152.

317 A. Piber, op. cit., s. 366.

318 Ibidem, s. 366-367.

319 M. Bobrzyński, St. Kasznica, St. Smólski, Projekt reorganizacji administracji państwowej, [w:] W.L. Jaworski, Projekt konstytucji, Kraków 1928, s. 210-211; Zagadnienie reformy Administracji. Sprawoz-danie Komisji powołanej przez p. Prezesa Rady Ministrów do opracowania projektu reorganizacji państwo-wej, GAiPP 1926, nr 10, s. 156(4)-162(10); GAiPP 1926, nr 11, s. 173(5)-175(7); o pracach Komisji patrz: M. Gałędek, Rozporządzenie Prezydenta RP z 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej – przełom w budowie ustroju administracyjnego państwa polskiego doby międzywo-jennej, „Zeszyty Prawnicze” 2011, t. 11, z. 3, s. 96-100.

odrzucone projekty mogą być wykorzystane w późniejszym czasie. W przygotowanym zestawieniu Komisja Trzech wskazywała, że nie przygotowała kompleksowego projektu zmian w administracji ze względu na niedostatek czasu. Dlatego w swoich pracach uwa-gę zwróciła na przygotowanie projektów niezbędnych ustaw i wytyczenia kierunku gruntownej naprawy aparatu administracyjnego320.

Swoje spostrzeżenia komisja podzieliła na cztery podpunkty: zespolenie władz rządowych, samorząd, ustrój wewnętrzny urzędów oraz granice województw.

W pierwszym podpunkcie uznała za naturalną zasadę zespolenia władz, w szcze-gólności w państwie zarządzanym w systemie parlamentarno-gabinetowym. Przypo-mniała, że problematyką tą zajmowała się już komisja powołana przez rząd Wł. Sikor-skiego, ale doprowadzono wówczas jedynie do wydania rozporządzenia z 11 lutego 1924 r. o wewnętrznym zespoleniu urzędów wojewódzkich. Dlatego należało dążyć do konty-nuowania tej tematyki i likwidacji odrębnych urzędów resortowych oraz podporządko-wania ich wojewodom lub starostom powiatowym. Ich istnienie powodowało nadmierny rozrost urzędów, uniemożliwiało przeprowadzenie akcji oszczędnościowej w wydatkach osobowych i rzeczowych oraz utrudniało ludności załatwianie spraw w urzędach321.

W takiej sytuacji komisja postulowała, aby jak najpilniej urzędy techniczne, nie-wpływające na ogólny kierunek administracji, poddać nadzorowi władz wojewódzkich lub powiatowych. Urzędy te to m.in.: zakłady badania żywności, urzędy miar i urzędy probiercze, okręgowa dyrekcja lasów państwowych, zarząd stadnin państwowych, za-kłady państwowe rolniczych badań naukowych, archiwa państwowe i urzędy morskie322. Kolejnym ważkim elementem zespolenia administracji była integracja władz skarbowych i szkolnych z administracją rządową. W sprawie skarbowości komisja po-stulowała postawienie na czele izby skarbowej w województwie wojewody jako prezesa, a dyrektora izby jako wiceprezesa. Właściwe kierownictwo skarbowe pod względem fachowo-skarbowym należałoby do dyrektora, a wojewoda miałby wpływ na kwestie personalne. Proponowano także zniesienie osobnych dyrekcji ceł i wcielenie ich agend do izb skarbowych; w powiecie połączenie urzędów akcyz i monopoli państwowych oraz kas do urzędów podatków i opłat; poddanie nadzorowi naczelników urzędów skarbowych ewidencji podatku gruntowego, a urzędów celnych izbom skarbowym; wreszcie zespo-lenie kontroli skarbowej ze strażą celną w jeden korpus straży skarbowej, zorganizowa-nej na wzór wojskowy323.

W sprawach szkolnych komisja postulowała gruntowną zmianę. Ustawy z 17 lu-tego 1922 r. „O zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych”

320 M. Bobrzyński, St. Kasznica, St. Smólski, op. cit., s. 211.

321 Ibidem, s. 212-213.

322 Ibidem, s. 214.

i „O budowie publicznych szkół powszechnych” oraz ustawa z 4 czerwca „O tymczaso-wym ustroju władz szkolnych” ‒ wprowadzały ogromny zamęt w tę sferę życia publicz-nego. Dlatego komisja, zgodnie z gwarancjami zawartymi w konstytucji z 1921 r., po-stulowała wprowadzenie na terenie województwa jednej władzy szkolnej, zarządzającej wszystkimi sprawami szkolnymi, z wyjątkiem szkół akademickich. Władzą szkolną miała być kolegialna Rada Szkolna Wojewódzka na czele z wojewodą i kuratorem jako zastępcą. Do tego gremium wchodzić mieli jeszcze delegaci wydziału wojewódzkiego, reprezentanci różnych wyznań, reprezentanci nauczycieli oraz fachowcy powołani przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Rada miała przygotowywać dla ministerstwa plany zakładania, organizacji i utrzymywania wszelkich szkół, plany zajęć, miała przyjmować relacje wizytatorów szkolnych i rozstrzygać ich wnioski. Od kolegialnych uchwał wyłączyć się winno tylko sprawy personalne nauczycieli, wizyta-torów i inspekwizyta-torów oraz urzędników biura Rady i kuratora, zastrzeżone w porozumie-niu kuratora z wojewodą, a w razie jego braku do decyzji ministra324.

W swoim sprawozdaniu Komisja Trzech postulowała także zmiany w organizacji policji, która miała się stać korpusem straży na wzór wojskowy, spełniającym jedynie funkcje organu wykonawczego władz administracyjnych i sądowych w zakresie ścigania przestępców. Proponowała też likwidację okręgowych inspektoratów pracy, państwowych urzędów pośrednictwa pracy, urzędów okręgowego funduszu bezrobocia, okręgowych dyrekcji robót publicznych, urzędów rybackich. Ich zadania i kompetencje winny być przekazane władzom wojewódzkim. Komisja wysunęła propozycję zlikwidowania Mi-nisterstwa Reform Rolnych, połączenia MiMi-nisterstwa Robót Publicznych z Ministerstwem Kolei oraz zreformowania systemu ubezpieczeń społecznych325.

Część drugą sprawozdania komisja poświęciła samorządowi terytorialnemu, oce-niając go krytycznie i zauważając, że mimo sporego upływu czasu od odzyskania nie-podległości nadal nie przeprowadzono unifikacji ustroju terytorialnego. Komisja ubole-wała przede wszystkim nad brakiem jednolitego samorządu wojewódzkiego, który w ogóle nie istniał w byłych zaborach rosyjskim i austriackim. Jego brak udaremniał proces rozdzielenia kompetencji między władze administracji rządowej i samorządowej oraz regulowania toku instancji. Dlatego komisja proponowała powołanie surogatu władz wojewódzkich na tych ziemiach aż do czasu uchwalenia ustawy unifikacyjnej326.

Koniecznością według komisji było wskrzeszenie samorządu powiatowego w by-łej dzielnicy austriackiej oraz rozwiązanie organizacji miast wyłączonych z powiatowe-go związku terytorialnepowiatowe-go. Ich prezydenci powinni otrzymać jako funkcję poruczoną

324 Ibidem, s. 215-216.

325 Ibidem, s. 216-221.

władzę starostów, z wyjątkiem spraw związanych z bezpieczeństwem publicznym w ścisłym tego słowa znaczeniu. Miały one pozostać w gestii starostów powiatów, w którym miasto wyłączone się znajduje, zaś w Poznaniu, Krakowie, Łodzi, Lublinie i Wilnie osobnemu starostwu grodzkiemu. Istotną sprawą miała być także kwestia or-ganizacji miasta stołecznego Warszawy, gdzie powinno stworzyć się dwie instancje samorządowe327.

W trzeciej części komisja podjęła kwestię wewnętrznego ustroju urzędów. Zgodnie z przepisami konstytucji marcowej postulowała ona przeprowadzenie głębokiej dekon-centracji władzy na organy terenowe. Komisja wskazywała także na potrzebę racjonali-zacji etatów urzędniczych, zweryfikowanie przepisów dotyczących sprawozdawczości, procedury wydawania decyzji administracyjnych, aby usunąć z nich zbędny formalizm oraz przeprowadzenie weryfikacji urzędników pod względem wykształcenia, żeby do struktur administracyjnych trafiała większa liczba prawników328.

Komisja zaznaczała również, że rząd powinien przygotować specjalną ustawę, upoważniającą ją do wydania przepisów ujednolicające kwestie dekoncentracji329.

Ostatnia część sprawozdania poświęcona została granicom województw. Komisja postulowała następujące zmiany zmierzające do, w miarę równomiernego, rozkładu liczby ludności w poszczególnych województwach. I tak:

1) do województwa pomorskiego należało przyłączyć powiaty bydgoski, szubiński i wyrzykowski z województwa poznańskiego, a powiaty rypiński, lipnowski i nie-szawski z województwa warnie-szawskiego. Po przyłączeniu liczba ludności