Działania prowadzone przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Polityka społeczna wobec osób starszych stanowi jeden z priorytetów całej Rady Ministrów.

Jej głównym celem jest podejmowanie działań, których realizacja przyczyni się do podniesienia jakości i poziomu życia osób starszych. Szczególną rolę odgrywa tu Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, który jako Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego jest odpowiedzialny za programowanie i monitorowanie polityki społecznej wobec osób starszych.

Minister Rodziny Pracy i Polityki Społecznej korzysta ze wsparcia Rady do spraw Polityki Senioralnej - organu opiniodawczo-doradczego, w którego pracach biorą udział zaproszeni przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego oraz związków tych jednostek; administracji rządowej; organizacji pozarządowych, organizacji pracodawców oraz związków zawodowych;

uczelni i instytucji badawczych, wydelegowanych do prac w Radzie. Przewodniczącą Rady została prof. Józefa Hrynkiewicz. Do zadań Rady do spraw Polityki Senioralnej należy: opracowywanie kierunków działań adresowanych na rzecz osób starszych w Polsce, inicjowanie, wspieranie

45

i promowanie rozwiązań z zakresu polityki społecznej na rzecz osób starszych, przedstawianie Ministrowi propozycji rozwiązań na rzecz rozwoju systemu wsparcia osób starszych.

Polityka Społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność.

W roku 2017, w Ministerstwie Rodziny trwały prace nad dokumentem pt.: Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo - Solidarność. Polityka społeczna wobec osób starszych została zdefiniowana jako celowe, długofalowe i systemowe oddziaływanie państwa oraz innych podmiotów publicznych i niepublicznych na kształtowanie warunków prawnych, ekonomicznych, politycznych oraz społecznych w celu tworzenia osobom w starszym wieku korzystnej dla nich sytuacji dostosowanej do zmieniających się wraz z wiekiem potrzeb społecznych, ekonomicznych oraz opieki i ochrony zdrowia w każdym okresie życia osoby w starszym wieku (zaawansowanym). Jej głównym celem jest podnoszenie jakości życia seniorów poprzez umożliwienie im pozostawania jak najdłużej samodzielnymi i aktywnymi, oraz zapewnienie bezpieczeństwa.

Monitorowanie sytuacji osób starszych

W związku z obowiązkiem nałożonym przez ustawę z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych na organy administracji publicznej, państwowe jednostki organizacyjne oraz inne organizacje zaangażowane w kształtowanie sytuacji osób starszych, monitorowania sytuacji osób starszych w Polsce, została przygotowana Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce w roku 2016.

Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2016 to kompleksowe opracowanie dotyczące sytuacji osób starszych w Polsce. We współpracę w przygotowaniu dokumentu zaangażowane były wszystkie ministerstwa, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz wojewodowie. Szczególny nacisk położono na realizację polityki społecznej na szczeblu regionalnym podkreślając dobre praktyki realizowane zarówno na poziomie wojewódzkim, jak i powiatowym oraz gminnym.

Program Wieloletni „Senior+” na lata 2015–2020

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje Program wieloletni „Senior+”

skierowany do jednostek samorządu terytorialnego, którego celem jest wsparcie seniorów poprzez wspieranie samorządów lokalnych, odpowiedzialnych za budowanie systemu usług wspierających dla osób starszych w rozwijaniu sieci dziennych domów pobytu, które sprzyjać będą podnoszeniu jakości życia osób starszych i poczuciu ich bezpieczeństwa.

W ramach edycji 2017 Programu, jednostki samorządu terytorialnego, w trybie otwartego konkursu ofert, mogły ubiegać się o uzyskanie środków finansowych przeznaczonych na:

1) jednorazowe wsparcie finansowe na utworzenie lub wyposażenie placówki w wysokości do 80% całkowitego kosztu realizacji zadania, które nie mogło być wyższe niż 300 tys. zł w przypadku Dziennego Domu „Senior+” oraz 150 tys. zł w przypadku Klubu

„Senior+” (moduł I);

2) zapewnienie funkcjonowania już istniejących placówek (moduł II).

W czerwcu 2017 r. została ogłoszona trzecia edycja otwartego konkursu ofert w ramach Programu. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeznaczyło na jego realizację 30 mln zł. W ramach modułu I edycji 2017 Program do dofinansowania zostało przeznaczonych 131 placówek „Senior+”, na łączną kwotę 19 918 315,83 zł, w tym:

 35 Dziennych Domów „Senior +” – na kwotę 8 999 578,60 zł,

 96 Klubów „Senior +” – na kwotę 10 918 737,23 zł

46

Natomiast w ramach modułu II rekomendowano do dofinansowania funkcjonowanie 124 już istniejących placówek, utworzonych w ramach Programu, na łączną kwotę 8 434 013,62 zł.

Ostatecznie, w 2017 r. utworzono 113 nowych placówek ,,Senior+”, a 123 już istniejące Dzienne Domy Pobytu skorzystały ze wsparcia na bieżące funkcjonowanie.

Należy podkreślić, iż w roku 2017 Program po raz pierwszy odbywał się zgodnie z nową formułą. Do głównych zmian w Programie w stosunku do lat ubiegłych należy wymienić:

 wprowadzona została nowa forma w ramach Programu – Klub „Senior +” stanowiąca uzupełnienie oferty Programu.

 jednorazowe wsparcie finansowe na utworzenie lub wyposażenie placówki zostało zwiększone do maksymalnie 300 tys. zł w przypadku Dziennego Domu „Senior +”.

Wysokość środków finansowych z budżetu państwa przeznaczonych na przebudowę lub remont pomieszczeń lub budynku nie może być wyższa niż 250 tys. zł. Dodatkowo jednorazowa kwota dotacji przeznaczona na wyposażenie Dziennego Domu „Senior +”

nie może być wyższa niż 80 tys. zł.

 na utworzenie klubu ,,Senior +” dofinasowanie wyniesie 150 tys. zł, a 25 tys. zł na jego wyposażenie. Co ważne wysokość środków finansowych z budżetu państwa przeznaczonych na przebudowę lub remont pomieszczeń lub budynku nie może być wyższa niż 125 tys.

Dodatkowo jednorazowa kwota dotacji przeznaczona na wyposażenie Klubu „Senior +”

nie może być wyższa niż 25 tys. zł.

 maksymalny koszt utrzymania każdego jednego miejsca miesięcznie w klubie ,,Senior +”

wyniesie 200 zł. Dla domów ,,Senior +” kwota ta wzrosła z 200 do 300 zł.

 W nowym programie obniżone zostały wymogi określające, co musi uwzględniać minimalny standard warunków lokalowych dla Dziennego Domu „Senior +”.

 zmieniony w Programie został minimalny poziom zatrudnienia pracowników w celu umożliwienia dostosowania przez samorządy placówek do lokalnych potrzeb.

 realizacja Programu została usprawniona poprzez przekazanie części działań (m.in. związanych z podpisywaniem umów) na poziom regionalny.

Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020 (Program ASOS)

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych (Program ASOS). Celem programu ASOS jest poprawa jakości i poziomu życia osób starszych oraz zagospodarowanie ich potencjału poprzez umożliwienie im aktywności społecznej. Na jego realizację przeznaczone zostało 40 mln zł rocznie aż do 2020 roku – łącznie 280 mln zł.

W edycji 2017 otwartego konkursu ofert w ramach Programu ASOS do dofinansowania przyjęto 370 projektów:

I. Edukacja osób starszych – złożono 80 ofert;

II. Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz- i międzypokoleniową – złożono 120 ofert;

III. Partycypacja społeczna osób starszych – złożono 71 ofert;

IV. Usługi społeczne dla osób starszych – złożono 99 ofert.

W ramach dofinansowanych projektów planowanymi działaniami objęto 179 338 beneficjentów.

Działaniami zostały objęte 10 577 osoby niepełnosprawne.

47

Od edycji 2017 konkursu ASOS wprowadzone zostały kryteria strategiczne, które zawierały preferencje typów projektów. W szczególności promowane były inicjatywy, nakierowane na:

 popularyzację zdrowego trybu życia,

 rozwój wolontariatu osób starszych,

 popularyzowanie działalności Rad Seniorów (tworzenie nowych, wzmacnianie istniejących),

 na rzecz osób starszych z chorobami otępiennymi.

Aktywizacja osób starszych na rynku pracy

W 2017 r. różnego rodzaju działaniami aktywizacyjnymi objęto 71,9 tys. bezrobotnych powyżej 50 roku życia, co stanowiło 14,8% wszystkich zaktywizowanych bezrobotnych. Udział zaktywizowanych bezrobotnych powyżej 50 r.ż. w ogólnej liczbie objętych aktywnymi formami w 2017 r. był znacznie niższy niż udział bezrobotnych w tym przedziale wiekowym w ogólnej liczbie bezrobotnych (14,8% wobec 27,6%). Fakt, że osoby starsze trudniej poddają się aktywizacji niż osoby młode, powoduje, że są one niedoreprezentowane wśród aktywizowanych bezrobotnych.

Liczba zaktywizowanych bezrobotnych powyżej 50 roku życia zmniejszyła się o 6,2 tys. osób, tj. o 7,9% w porównaniu do 2016 r. Natomiast w przypadku bezrobotnych ogółem zanotowany został spadek liczby objętych aktywnymi programami o 25,7 tys. osób, tj. o 5%.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy daje podstawę prawną także dla wspierania aktywności zawodowej osób starszych. Osoby powyżej 50 roku życia stosunkowo często korzystały z nowych form pomocy wprowadzonych nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która weszła w życie 27.05.2014 r.

Ważnym instrumentem w ramach wsparcia aktywności zawodowej osób 50+

jest dofinansowanie wynagrodzenia. Pracodawcy lub przedsiębiorcy mogą otrzymać, zgodnie z Art. 60d ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, dofinansowanie wynagrodzenia za zatrudnienie skierowanego bezrobotnego, który ukończył 50 rok życia.

Dofinansowanie wynagrodzenia przysługuje przez okres 12 miesięcy (w przypadku zatrudnienia bezrobotnego, który ukończył 50 lat, a nie ukończył 60 lat) lub 24 miesięcy – w przypadku zatrudnienia bezrobotnego, który ukończył 60 lat.

Dofinansowanie wynagrodzenia przysługuje w kwocie określonej w umowie, nie wyższej jednak niż połowa minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie obowiązującego w dniu zawarcia umowy, za każdego zatrudnionego bezrobotnego. Pracodawca lub przedsiębiorca są zobowiązani do dalszego zatrudniania skierowanego bezrobotnego po upływie okresu przysługiwania dofinansowania wynagrodzenia, odpowiednio przez okres 6 miesięcy w przypadku bezrobotnego, który ukończył 50 lat, a nie ukończył 60 oraz 12 miesięcy w przypadku bezrobotnego, który ukończył 60 lat. W 2017 r. 4,1 tys. osób powyżej 50 roku życia podjęło pracę w ramach tego instrumentu.

Kolejnym instrumentem zachęcającym pracodawców do zatrudniania osób powyżej 50 roku życia, związanym z refundacją kosztów zatrudnienia bezrobotnego jest refundacja wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego (art. 46 ust. 1 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia). W związku z tą formą wsparcia, w 2017 r., wyrejestrowano z rejestru 5 597 bezrobotnych w wieku 50+, z tytułu podjęcia pracy. W roku 2016 roku takich osób było 6 039.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przewiduje zwolnienie z opłacania składek na Fundusz Pracy. Zgodnie z art.104 b ust 1, pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne nie opłacają składek przez okres 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za osoby zatrudnione, które ukończyły 50 rok życia i w okresie 30 dni

48

przed zatrudnieniem pozostawały w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu pracy. W praktyce wszystkie osoby zarejestrowane jako bezrobotne (powyżej 50 roku życia), które zostały zatrudnione, zdobyły pracę z wykorzystaniem tej formy wsparcia.

Jednymi z najbardziej wykorzystywanych instrumentów aktywizacji zawodowej, między innymi osób starszych na rynku pracy, są prace subsydiowane oraz prace społecznie użyteczne, czy roboty publiczne, Wśród bezrobotnych w kategorii wiekowej 50+, w 2017 r., 47% zostało skierowanych do prac społecznie użytecznych, w tym w ramach Programu Aktywizacja i Integracja (42,8%) oraz do robót publicznych (41,7%).

Zgodnie z art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy narzędziem wsparcia zatrudnienia osób w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, przysługującym również osobom 50+, są programy specjalne. Specyfika programu specjalnego polega na takiej jego budowie, aby wprost odpowiadał na potrzeby danej osoby i na problemy, jakie napotyka na rynku pracy. W 2017 r. udział w takich programach wzięło 999 osób powyżej 50 roku życia.

Dla porównania, w 2016 r. liczba ta była wyniosła 995 osób.

Umowa z agencją zatrudnienia jest kolejnym rozwiązaniem wspierającym zatrudnianie bezrobotnych 50+. Starosta może zawrzeć z agencją zatrudnienia umowę na doprowadzenie skierowanego, długotrwale bezrobotnego (w tym również bezrobotnego powyżej 50 roku życia) do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej na podstawie umów cywilnoprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy. W ramach takich umów z agencjami zatrudnienia, w 2017 r., aktywizowanych było 3602 osoby powyżej 50 roku życia.

Dla porównania, w 2016 r. z tej formy wsparcia skorzystało 6 065 osób w tej kategorii wiekowej.

Innym instrumentem pobudzania aktywności zawodowej, mającym zastosowanie również w przypadku osób powyżej 50 roku życia, są pożyczki udzielane w celu rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej /art. 61e ustawy o promocji zatrudnienia/. Z tytułu podjęcia subsydiowanej działalności gospodarczej w 2017 r. zostało wyrejestrowanych 2,6 tys. bezrobotnych powyżej 50+ tj. zaledwie 6,1% ogółu wyrejestrowanych z tytułu podjęcia działalności gospodarczej.

Dla porównania z tego samego tytułu w 2017 r. zostało wyrejestrowanych 7,6 tys. bezrobotnych do 30 r.ż., a więc prawie 3-krotnie więcej. W porównaniu do 2016 r. spadła liczba bezrobotnych powyżej 50 r.ż. wyrejestrowanych z tytułu podjęcia działalności gospodarczej (o 0,6 tys.). Obniżył się także udział tych osób w ogólnej liczbie wyrejestrowanych z tytułu podjęcia działalności gospodarczej (z 7,2% w 2016 r., tj. o 1,1 p.p.).

Należy wspomnieć, że poza podjęciem subsydiowanej działalności gospodarczej osoby starsze podejmują również działalność gospodarczą, która jest niesubsydiowana. W 2017 r.

niesubsydiowaną działalność gospodarczą podjęło 6,4 tys. bezrobotnych powyżej 50 r.ż. i stanowili oni 18% wyrejestrowanych z tego powodu bezrobotnych ogółem. Podkreślenia wymaga to, że liczba podejmujących niesubsydiowaną działalność gospodarczą bezrobotnych powyżej 50 r. ż. w porównaniu do 2016 r. wzrosła o 0,4 tys. osób.

Warto zauważyć, iż omawiana tematyka została także uwzględniona w materii programowej dotyczącej rozwoju sektora ekonomii społecznej w Polsce. Obecnie trwają prace nad aktualizacją Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES), będącego kluczowym dokumentem rządowym wyznaczającym kierunki polityki publicznej w obszarze ekonomii społecznej. Kwestie dotyczące osób starszych zostały ujęte w ww. programie w dwojaki sposób. Po pierwsze do seniorów skierowano działania służące podtrzymaniu ich aktywności zawodowej, a także stworzeniu warunków pracy przyczyniających się do większej integracji społecznej i zawodowej. Po drugie osoby starsze postrzegane są jako odbiorcy usług społecznych (np. usług opiekuńczych), które powinny być świadczone na odpowiednim poziomie, przy zachowaniu podmiotowości beneficjentów oraz w sposób umożliwiający ich aktywność w środowisku lokalnym. Wśród kluczowych zapisów

49

programu, z punktu widzenia aktywności zawodowej seniorów należy wskazać włączenie osób poszukujących pracy po 50. roku życia do katalogu osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Takie rozwiązanie pozwala adresować do tej grupy konkretne instrumenty (np.: środki na: utworzenie miejsca pracy, pokrycie kosztów wynagrodzenia, pokrycie kosztów składek na ubezpieczenie społeczne) wspierające ich zatrudnienie w przedsiębiorstwach społecznych (PS). Środki te dostępne są m.in. w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, a wsparciem tworzenia nowych PS zajmują się Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, które akredytuje i monitoruje MRPiPS.

Kampania „Bezpieczny i Aktywny Senior”

W 2017 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizowało zainicjowaną w grudniu 2016 r. kampanię informacyjną pn. „Bezpieczny i Aktywny Senior”. Celem głównym kampanii jest podwyższenie świadomości polskiego społeczeństwa na temat kwestii związanych z bezpieczeństwem oraz aktywnością osób starszych. Uwrażliwienie społeczeństwa na kwestie związane z osobami starszymi pozwoli na wzmocnienie tradycyjnej roli osób starszych w rodzinie i społeczeństwie jako osób kształtujących tożsamość rodzinną, regionalną i narodową.

W ramach kampanii w 2017 r.:

 zostało rozdysponowanych ponad 20 tys. ulotek i plakatów, a także przygotowano materiały emitowane w Internecie, radiu i telewizji;

 zorganizowano 7 konferencji regionalnych;

 wyemitowano 8 audycji telewizyjnych oraz 8 audycji radiowych, a problematyka osób starszych pojawiła się w 4 odcinkach seriali emitowanych przez TVP.

Projekty realizowane na rzecz osób starszych

Projekt pt. Wsparcie realizacji badań panelowych osób w wieku 50 lat i więcej w międzynarodowym projekcie Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE)

Celem finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 (PO WER), projektu pn. „Wsparcie realizacji badań panelowych osób w wieku 50 lat i więcej w międzynarodowym projekcie Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE)” jest wyposażenie instytucji rynku pracy w zasoby informacyjne pozwalające zwiększyć efektywność wsparcia na rynku pracy osób w wieku 50+ z uwzględnieniem informacji m.in. o: zdrowiu, aktywności zawodowej, kapitale ludzkim, sytuacji materialnej i sytuacji rodzinnej tej grupy osób. W 2017 r. przeprowadzono w Polsce 7. rundę badania Zdrowia, Starzenia się i Przechodzenia na Emeryturę w Europie „SHARE” oraz opracowano raport ewaluacyjny do rekomendacji w zakresie poszerzenia wsparcia instytucji rynku pracy w celu zwiększenia podaży opiekunów osób starszych i dofinansowania ich działalności. Raport bazuje na analizach z zakresu potrzeb względem opieki długoterminowej na podstawie danych z badania SHARE.

Projekt: Profesjonalizacja opieki nad osobami starszymi o różnym stopniu niesamodzielności

W ramach PO WER Ministerstwo zainicjowało projekt pn. ,,Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych - nowe standardy kształcenia i opieki”, który polega na wypracowaniu, przetestowaniu i wdrożeniu trzech standardów świadczenia usług opiekuńczych i asystenckich w lokalnej społeczności, z uwzględnieniem świadczenia tych usług przez osoby 50+, a także trzech standardów kształcenia osób świadczących usługi. Projekt realizowany jest od 1 lipca 2017 r. do 30 czerwca 2019 r. w łącznej kwocie 28 894 544,68 zł.

50

Projekt: Rozwój usług społecznych świadczonych w środowisku lokalnym

W ramach PO WER prowadzono w 2017 roku działania dotyczące realizacji naboru wniosków o dofinansowanie projektów w ramach typu projektu: Wypracowanie standardów i przeprowadzenie pilotaży w zakresie usług mieszkalnictwa wspomaganego dla osób o specyficznych potrzebach, z uwzględnieniem możliwości finansowania tych rozwiązań - dotyczącego wsparcia procesu deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce (rozumianego jako przejście od opieki instytucjonalnej do opieki środowiskowej). Kwota dofinasowania projektów w naborze wynosiła łącznie 61 056 000,00 zł.

Wsparcie weteranów walk o niepodległość

Ustawa z dnia 15 września 2017 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej wprowadziła możliwość zwolnienia Członków Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej z ponoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, co stanowi wsparcie osób najbardziej zasłużonych dla Rzeczypospolitej Polskiej biorących czynny udział w wojnach, działaniach wojennych i powstaniach narodowych.Instytucja zwolnienia z ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej ma charakter fakultatywny i zależy głównie od sytuacji materialnej i rodzinnej osób obowiązanych do opłat. O zastosowaniu zwolnienia decyduje organ ustalający opłatę za pobyt w placówce.

Wsparcie dla działaczy opozycji antykomunistycznej

Dnia 1 sierpnia 2017 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych uchwalona przez Sejm w dniu 8 czerwca 2017 r. Ustawa ta rozszerzyła funkcjonujący obecnie katalog uprawnień przysługujących działaczom opozycji i osobom represjonowanym, m.in. wprowadzono:

 comiesięczne świadczenie w wysokości 402,72 zł dla działaczy opozycji antykomunistycznej i osób represjonowanych w okresie PRL;

 możliwość objęcia pomocą okresową na okres do 6 miesięcy osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej lub w związku z zaistnieniem zdarzeń losowych;

 uwzględnianie przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty okresów uwięzienia lub internowania jako okresów składkowych w wymiarze podwójnym.

II.1.2 Działania prowadzone przez Ministerstwo Zdrowia