Województwo pomorskie

II.2.11 Województwo pomorskie Sytuacja demograficzna

Na koniec 2017 roku na terenie województwa mieszkało 2.324.251 osób (6% ludności Polski), w tym, w wieku 60 lat i więcej 529.936 osób (około 22,8% mieszkańców województwa). W związku ze zmianami demograficznymi, społecznymi i zdrowotnymi zachodzącymi w naszym społeczeństwie następuje wzrost liczby ludności w wieku powyżej 60 roku życia. Liczba osób w wieku 60 i więcej lat wynosi 529.936 (22,8 % ogólnej liczby ludności województwa).

Tabela 66. Populacja osób starszych w województwie pomorskim w 2016 roku.

Wiek Ogółem

60-64 lata 161 724

65-69 lat 139 950

70-74 lata 79 676

75-80 lat 60 192

80-84 lata 47 723

85 lat i więcej 40 671

Źródło: Dane Urzędu Wojewódzkiego Województwa Pomorskiego.

Współczynnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) wynosi 105, natomiast współczynnik zgonów (liczba zgonów na 1.000 osób) wynosi 9,1.

Tabela 67. Przeciętne dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat i więcej w województwie pomorskim (wg danych GUS):

Ogółem:

mężczyźni 79,5 lat

kobiety 84,1 lata

Mieszkańcy miast:

mężczyźni 79,9 lat

kobiety 84,4 lata

Mieszkańcy wsi:

mężczyźni 78,5 lat

kobiety 83,3 lata

Źródło: Dane Urzędu Wojewódzkiego Województwa Wielkopolskiego

W 2017 r. w województwie pomorskim, w porównaniu z innymi województwami naszego kraju, zanotowano stosunkowo niskie natężenie zgonów osób starszych (poniżej 960 osób na 100 tys.

ludności). Na 3.319 bezdomnych objętych badaniem w województwie pomorskim (2017 r.), 35% to

195

osoby powyżej 60 roku życia, którym problemy zdrowotne i niepełnosprawność utrudniają wychodzenie z bezdomności.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób starszych Stan zdrowia

Proces starzenia się społeczeństwa pogłębia się. Seniorzy oceniają stan zdrowia jako

„przeciętny”. Ludzie w wieku 80 i więcej lat negatywnie oceniają swoją kondycję zdrowotną.

Istnieje zależność między wiekiem seniorów a ich stanem zdrowia. Im młodsze osoby, tym lepiej oceniają swój stan zdrowia, im starsze - tym gorzej. Niewiele starszych osób twierdzi, że jest on dobry lub zadowalający.

Negatywnie na stan zdrowia seniorów wpływają:

 choroby związane z wiekiem (cukrzyca, udar, nadciśnienie, zawał, osteoporoza, choroby zwyrodnieniowe, reumatyzm, choroby układu krążenia),

 trudna sytuacja materialna,

 choroby związane z pracą wykonywaną w przeszłości,

 niepełnosprawność,

 samotność.

Stan zdrowia osób w podeszłym wieku wpływa na ich funkcjonowanie w społeczeństwie.

Ciężkie, przewlekłe choroby obniżają jakość życia w różnych jego dziedzinach.

Do czynników zagrażających zdrowiu seniorów należą: mała aktywność fizyczna, nieprawidłowe żywienie, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, brak powszechnej profilaktyki.

Dostęp osób starszych do lekarzy specjalistów (w tym geriatrów) jest niewystarczający i relatywnie niski.

Z roku na rok rośnie liczba osób starszych z chorobą Alzheimera wymagających wsparcia i fachowej opieki medycznej oraz osób samotnych, potrzebujących usług opiekuńczych w celu realizowania codziennych potrzeb życiowych.

Aktywność ekonomiczna

Zdecydowana większość osób starszych w miastach i na wsi nie podejmuje działalności zarobkowej, nie jest aktywna zawodowo. Nieliczne osoby prowadzą własną działalność gospodarczą.

Wśród seniorów pracujących zarobkowo przeważają mężczyźni (trzykrotnie więcej niż kobiet).

Przyczyn powodujących taką sytuację jest wiele. Za jedną z nich można uznać wcześniejszy okres przechodzenia kobiet na emeryturę i pomoc dzieciom w opiece nad wnukami oraz prawnukami.

Seniorzy mieszkający w gminach, w większości, nie pracują zarobkowo, gdyż na wsiach i w małych miasteczkach nie ma dla nich miejsc pracy. Nie pracują zawodowo także ze względu na podeszły wiek i problemy zdrowotne. Zdarza się, że osoby starsze znajdują pracę na umowę-zlecenie.

Głównym źródłem dochodów osób starszych są świadczenia emerytalne i rentowe lub renta rodzinna po zmarłym współmałżonku. Seniorzy, którzy z różnych przyczyn nie nabyli uprawnień do emerytury lub renty i nie posiadają stałego świadczenia, mimo podeszłego wieku, pracują dorywczo lub otrzymują pomoc finansową z Ośrodków Pomocy Społecznej w miastach i na wsi (zasiłki stałe, zasiłki okresowe, zasiłki celowe, pomoc rzeczową). Osoby powyżej 60 roku życia są objęte opieką w ramach programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014-2020. Otrzymują też pomoc żywnościową w ramach PO PŻ.

Wydatki osób w podeszłym wieku przeznaczone są głównie na zabezpieczenie podstawowych potrzeb egzystencjalnych: opłaty mieszkaniowe, za lekarstwa, wydatki na leczenie i zakup opału na zimę. W wielu przypadkach dochody osób w podeszłym wieku wystarczają jedynie na skromne życie

196

i bieżące wydatki. Większość seniorów, z powodu trudnej sytuacji finansowej, nie decyduje się na wyjazdy na wczasy, do sanatorium, na turnusy rehabilitacyjne.

Przeważająca ilość osób starszych otrzymuje pomoc od swoich dzieci: finansową, pielęgniarsko-opiekuńczą, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a także wsparcie emocjonalne.

Realizacja polityki społecznej na rzecz osób starszych na poziomie regionu Infrastruktura pomocy społecznej oraz usługi społeczne dla osób starszych

Placówki stacjonarne dla osób starszych na terenie województwa pomorskiego:

 43 Domów Pomocy Społecznej, miejsc 4 149,

 65 Środowiskowych Domów Samopomocy miejsc 1 894,

 9 Placówek Całodobowej Opieki, miejsc 300,

 21 Dziennych Domów Pomocy, miejsc 702,

 22 Kluby Samopomocy, miejsc 327,

 9 Domów Senior+, miejsc 185,

 4 Rodzinne Domy Pomocy, miejsc 25.

Usługi społeczne (pielęgnacyjne i opiekuńcze) świadczone w domu beneficjenta uzależnione są od indywidualnych potrzeb osoby starszej. Są świadczone przez osoby zatrudnione w Ośrodkach Pomocy Społecznej, w ramach prac interwencyjnych lub prac społecznie użytecznych oraz zlecane do realizacji podmiotom niepublicznym, w drodze otwartego konkursu ofert. Są to m.in.:

 Gdańska Spółdzielnia Socjalna,

 Polski Czerwony Krzyż,

 Centrum Usług Opiekuńczych w Sopocie,

 Polski Komitet Pomocy Społecznej.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze są świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym i zatrudnione na etacie w Ośrodku Pomocy Społecznej lub przez firmy zewnętrzne, wyłonione w drodze przetargu (np. Firma „JOLEX” w Rumi, Zakład Usług Opiekuńczych „U Wiesi” w Tczewie, Fundacja „NIESIEMY POMOC” w Sopocie, „Marmed” Sp. z o.o. w Kaliskach, Firma Usługowo-Opiekuńcza „Pomocna Dłoń” w Kwidzyniu). Jest to szczególny rodzaj usług dostosowanych do rodzaju schorzenia seniora lub jego niepełnosprawności.

Ogólna liczba beneficjentów (seniorów), którzy skorzystali z społeczne (opiekuńcze i specjalistyczne) wyniosła 6 097 osób. Na ww. usługi w domach osób starszych poniesiono koszty w wysokości około 31 131 tys. zł. Roczny koszt usług, w przeliczeniu na jedną osobę, której przyznano świadczenie, wyniósł:

 usługi opiekuńcze – 5 100 zł,

 specjalistyczne usługi opiekuńcze (finansowane przez gminę) – 8 440 zł,

 specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (finansowane z budżetu państwa) – 5 135 zł.

Średnie wynagrodzenie osoby świadczącej usługi społeczne, zatrudnionej na etacie w Ośrodku Pomocy Społecznej w 2017 r. wyniosło od 2.000 zł do 3.000 zł. Średnie wynagrodzenie osoby zatrudnionej na umowę zlecenie (ze stowarzyszeniem, z fundacją, z agencją, osobą prowadzącą własną działalność gospodarczą) nie jest wykazane przez te podmioty. Liczba opiekunek i opiekunów zatrudnionych przez podmioty niepubliczne jest nieznana, gdyż gminy, zawierające umowy w celu realizacji usług, kierują się głównie kryterium ceny. Średnia stawka specjalistycznych usług opiekuńczych wynosiła około 40 zł za godzinę.

197

Z analiz wynika, że osiem gmin województwa pomorskiego nie wykazało danych dotyczących realizowanych usług opiekuńczych dla osób starszych. Ze szczegółowych informacji przekazanych z gmin wynika, że opieka nad osobami starszymi wymagającymi wsparcia w czynnościach związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego była realizowana w ramach prac interwencyjnych lub prac społecznie użytecznych. Osoby starsze - niepełnosprawne, przewlekle chore - objęte były opieką ze strony najbliższej rodziny.

Każda z gmin posiada w swoim budżecie środki finansowe i jest w stanie zapewnić usługi opiekuńcze osobom, które o nie poproszą. Pracownicy socjalni prowadzą systematyczny monitoring sytuacji osób starszych w gminie, we współpracy z sołtysami i sąsiadami seniorów. W wymienionych ośmiu gminach nie wydano żadnej negatywnej decyzji w sprawie przyznania usług opiekuńczych.

Placówki ,,Senior+”

W ramach Programu Wieloletniego „Senior+” na lata 2015-2020 w 2017 r. w województwie pomorskim utworzono 8 nowych placówek ,,Senior+”, a 8 już istniejących otrzymało dofinansowanie na prowadzenie dalszej działalności. W 2017 r. z usług realizowanych w 9 Dziennych Domach i 7 Klubach ,,Senior+” skorzystało 287 osób starszych. Łącznie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na realizację Programu ,,Senior+” w województwie pomorskim przeznaczyło w 2017 r.

1 548 660,75 zł.

Infrastruktura ochrony zdrowia dedykowana osobom starszym

W Rejestrze Podmiotów Gospodarczych Wykonujących Działalność Leczniczą województwa pomorskiego zarejestrowano 1 113 podmiotów leczniczych świadczących usługi medyczne, również dla osób starszych.

Tabela 68. Podmioty wykonujące działalność leczniczą na terenie województwa pomorskiego.

Szpitale Ogólne 64

Podstawowa Opieka Zdrowotna (POZ) 493

Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna (AOS) 552

Zakłady Pielęgnacyjno-Opiekuńcze (ZPO) 4

Zakłady Opieki Leczniczej (ZOL) 23

Zakłady Opieki Leczniczej dla osób psychicznie chorych 4

Zakłady Opieki Leczniczej, opieki terminalnej 11

Źródło: Dane w Wydziału Zdrowia PUW.

Spośród 1.113 podmiotów 133 świadczą usługi zdrowotne dla osób w starszym wieku, w trybie działalności dziennej.

Proces starzenia się populacji województwa pomorskiego przebiega wolniej niż w całej Polsce. Jest to spowodowane wyższą płodnością kobiet w tym regionie, niż w skali kraju oraz dłuższym trwaniem życia mieszkańców. Niemniej jednak, podobnie jak w innych województwach, należy się spodziewać dalszego starzenia się ludności i wynikających z niego zwiększonego popytu na usługi zdrowotne i opiekuńcze nie tylko dla osób starszych, ale także dla osób sędziwych.

Opracowane przez Ministerstwo Zdrowia ustawowe mapy potrzeb zdrowotnych dla województwa pomorskiego, zarówno na lata 2016-2018 i 20192021, prognozują wzrost liczby hospitalizacji w zakresie chorób wewnętrznych, kardiologii, neurologii, geriatrii i onkologii w grupie wiekowej 65+.

W tym wieku wzrasta zachorowalność na różne schorzenia somatyczne i psychiczne. Oznacza to zwiększony popyt na infrastrukturę (bazę łóżkową) o 25,6-56,2% w porównaniu do stanu obecnego.

Potrzeby geriatryczne będą więc systematycznie wzrastały. Oprócz oddziałów internistycznych, będą 98potrzebne miejsca do rehabilitacji, czy też poradnie psychologiczne. Analiza zabezpieczenia

198

medycznego dla pomorskiego wskazuje, że w regionie potrzeba zdecydowanie więcej łóżek szpitalnych dla seniorów.

Planowana budowa Centrum Geriatrycznego z kompleksem zabezpieczenia świadczeń seniorom, na którą uzyskano pozytywną ocenę w ramach instrumentu oceny wniosków inwestycyjnych w sektorze zdrowia, jest w fazie wstępnej projektów infrastruktury.

W 2017 r. zgodnie z założeniami, utworzono 24 łóżkowy oddział geriatryczny. Jednak w dalszym ciągu zachodzi konieczność poszerzania infrastruktury potrzebnej osobom starszym i sędziwym ukierunkowanej na zaspokojenie ich podstawowych potrzeb oraz wspieranie niezależności i samodzielności. Dotyczy to oddziałów dziennych, dziennego oddziału psychogeriatrycznego, zajęć terapeutycznych, rehabilitacji, ZOL, ZPO.

Pozostałe inicjatywy poświęcone osobom starszym

Każda gmina województwa pomorskiego posiada własną Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych. Programy operacyjne strategii uwzględniają potrzeby i działania na rzecz osób starszych w różnych zakresach i dziedzinach, np.: edukacja, zdrowie, integracja społeczna, aktywność obywatelska, kultura i czas wolny.

Strategie poświęcone osobom starszym funkcjonujące w województwie pomorskim:

 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2011-2020 (Somonino),

 Nowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2017-2022 (Stężyca),

 Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Sulęczyno na lata 2017-2022,

 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Wejherowo na lata 2014-2020,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brusy,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chojnice na lata 2008-2018,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lichnowy na lata 2014-2020,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Liniewo na lata 2016-2021,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Osieczna na lata 2016-2026,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Osiek na lata 2016-2025,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Ostaszewo na lata 2016-2025,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Pruszcz Gdański,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Puck na lata 2014-2020,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Sadlinki na lata 2016-2025,

 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Sierakowice na lata 2014-2020.

W województwie pomorskim tworzeniem systemu wsparcia i wykluczenia społecznego dla osób starszych oraz kombatantów zajmują się organizacje pozarządowe. Są to: stowarzyszenia, fundacje, Związek Kombatancki oraz lokalne ośrodki integracji. W 2017 roku 19 organizacji otrzymało dofinansowanie z budżetu wojewody pomorskiego w wysokości 120 tys. zł na realizację swoich zadań.

W 2017 r. w województwie pomorskim liczba gmin posiadających Radę Seniorów wzrosła do 21 (17% gmin). Największy odsetek Rad Seniorów posiadają miasta na prawach powiatu (100%), najmniejszy - gminy wiejskie (6%). Jedynie 5 Rad Seniorów powołano w 81 gminach wiejskich.

Rady Seniorów powołano w 47% gmin miejskich (w 9 spośród 19) oraz w 16% gmin miejsko-wiejskich (w 3 spośród 19).

199

Nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym w 2013 r. wprowadziła zapis pozwalający na tworzenie Rad Seniorów. Wprawdzie Rady Seniorów (Rady ds. Seniorów) funkcjonowały już wcześniej, ale nie były osadzone w obowiązujących przepisach prawa. Zgodnie z treścią dodanego art. 5 c „gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych w społeczności lokalnej”. Zapis ten odnosi się bezpośrednio do jednego z priorytetów Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, którym jest zwiększenie zaangażowania osób starszych w życie społeczności lokalnych i sprawy kraju oraz wzrost roli osób starszych w rozwiązywaniu problemów społecznych. Rady Seniorów, zgodnie z ustawą mogą powstawać z inicjatywy własnej Rady Gminy lub też „na wniosek zainteresowanych środowisk”. Mają one charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny.

Z 21 działających w województwie pomorskim Rad Seniorów19 zostało powołanych uchwałą Rady Gminy na podstawie art. 5c ustawy o samorządzie gminnym. Statuty tych rad oraz akty powołujące są opublikowane w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego. Pozostałe dwie rady zostały powołane Zarządzeniem na podstawie art. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz art. 30 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym.

Liderem w zakresie obywatelskości seniorów jest powiat człuchowski, w którym 50%

samorządów gminnych korzysta ze wsparcia Rad Seniorów w realizacji polityki senioralnej. W żadnej gminie 6 powiatów (bytowskiego, kartuskiego, nowodworskiego, puckiego, sztumskiego, tczewskiego) nie istnieją Rady Seniorów.

Na terenie województwa pomorskiego istnieją Uniwersytety Trzeciego Wieku, które pełnią rolę ważnych centrów edukacyjnych dla osób starszych. Umożliwiają seniorom pogłębianie wiedzy i zdobywanie nowych umiejętności oraz aktywne uczestnictwo w życiu lokalnych społeczności.

Funkcjonują cztery typy UTW:

 działające w strukturach wyższej uczelni,

 powołane przez organizacje pozarządowe,

 działające przy domach kultury, bibliotekach,

 Wędrowny Uniwersytet Ludowy dla Seniorów.

Obecnie w województwie pomorskim działają 42 UTW. Jedynie w powiecie nowodworskim nie ma UTW.

Uczestnictwo osób starszych w życiu społeczności zwiększa szansę uniknięcia samotności, izolacji społecznej i wykluczenia. Aktywność seniorów w województwie pomorskim jest, na tle kraju, stosunkowo wysoka, o czym świadczy duża liczba UTW.

Realizacja polityki społecznej na rzecz osób starszych na poziomie lokalnym

Na poziomie powiatów nie są realizowane programy działań na rzecz osób starszych. Na rzecz seniorów, różne formy działalności, prowadzą poszczególne gminy województwa pomorskiego;

natomiast w czterech dużych miastach, na prawach powiatu, realizowane są działania na podstawie przyjętych programów:

 Gdyńskiego Programu Senioralnego na lata 2015-2020 ( Miasto Gdynia),

 Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych (Miasto Słupsk),

 Sopockiego Programu Strategicznego na Rzecz Seniorów (Miasto Sopot),

 Strategii Rozwoju Gdańska 2030 plus.

Przykładem dobrych praktyk na rzecz osób starszych są działania z zakresu teleopieki i telemedycyny, System teleopieki wprowadzono w: Sopocie, Słupsku, Wejherowie, Sztumie, Sztutowie, Główczycach, Kosakowie, Lichnowach, Potęgowie i Pruszczu Gdańskim.

200 II.2.12 Województwo śląskie

Sytuacja demograficzna

Liczba mieszkańców województwa śląskiego wynosiła w 2017 roku 4,5 mln osób, co stanowiło 11,8% ludności Polski i jest drugim województwem po mazowieckim pod względem ludności, natomiast pierwszym w zakresie gęstości zaludnienia z wynikiem 370 osoby na km² (co trzykrotnie przewyższa średnią dla Polski i ponad trzykrotnie średnią dla UE).

Tabela 69. Populacja osób starszych w województwie śląskim w 2017 roku.

Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś

w %

Ogółem 100 100 100 100 100

w tym w wieku 60 lat i więcej 25,5 22,2 28,6 26,5 22,1

z tego w wieku: 60 lat i więcej = 100

60-64 lata 29,6 32,7 27,3 29,6 29,5

65-69 25,1 26,6 24 25,2 24,4

70-74 15,6 15,6 15,6 15,8 14,9

75-79 13,2 12,3 13,9 13,1 13,5

80-84 9,2 7,7 10,3 9,1 9,8

85 lat i więcej 7,3 5,1 8,9 7,1 7,9

Źródło: Dane Urzędu Wojewódzkiego Województwa Śląskiego.

Proporcje między ludnością w wieku produkcyjnym, poprodukcyjnym, przedprodukcyjnym wykazują tendencję negatywną. Na przestrzeni ostatnich lat w sposób zdecydowany rośnie udział ludności w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. W województwie śląskim szybciej przyrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym niż średnio w kraju.

Wartość wskaźnika ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym jeszcze w 2002 roku wynosiła w województwie śląskim 23,1 i była niższa niż średnia krajowa (24,2) by wzrosnąć w 2017 roku do wartości 34,5 (średnia krajowa 32,7).

Ponadto województwo śląskie jest jednym z 6 województw, w których od 2002 roku utrzymuje się ujemny przyrost naturalny (średnio rocznie w okresie 2000-2017 to ok. - 4 tys. osób).

Województwo śląskie jest także regionem, który w wyniku ruchów migracyjnych utracił największą liczbę mieszkańców w okresie ostatnich 15 lat. Skumulowane saldo migracji na pobyt stały za okres 2000-2017 wyniosło dla województwa śląskiego prawie -126 tys. osób.

Zgodnie z prognozami Głównego Urzędu Statystycznego do 2050 roku liczba ludności w województwie śląskim zmniejszy się o 19,5%, czyli o ponad 900 tys. osób. Spadek liczby ludności będzie się także wiązał z niekorzystnymi zmianami w strukturze wiekowej mieszkańców. Zgodnie z prognozami do 2050 roku znacząco wzrośnie udział osób w wieku poprodukcyjnym przy równoczesnym spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna Stan zdrowia

W 2017 r. hospitalizowano 369 673 mieszkańców województwa śląskiego w wieku powyżej 65 roku życia. Szczegółowa informacje prezentuje poniższa tabela.

W dokumencie Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2017 (Stron 194-0)