* Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Mię-dzynarodowych Stosunków Gospodarczych.
ZĘŚĆ IIRECENZJE – KSIĄŻKI – OPINIE
EŚW‑10 – należy podkreślić, iż Autorka poprze-dziła go prezentacją najważniejszych założeń teorii (modeli) ZIB uwzględniających przewagi trzy etapy, stanowiąc ujęcie metodologiczne schematu badania naukowego, do którego do-stosowano metody i procedurę badawczą:
Etap I.
• Zidentyfikowanie istotnych czynników napływu ZIB do krajów EŚW‑10,
Etap II.
• Zidentyfikowanie istotnych czynników wzrostu gospodarczego, z uwzględnieniem napływu ZIB do krajów EŚW‑10,
Etap III.
• Opracowanie rekomendacji w za-kresie polityki inwestycyjnej, dotyczącej ZIB, tj. rekomendacji ogólnych dla krajów EŚW‑10 oraz rekomendacji szczegółowych dla Pol-ski.
Na uwagę zasługuje długi (tj. 22 letni) okres analizy, obejmujący lata 1994–2015. Jak wska-zuje Autorka, pozwoliło to Jej na ocenę 11 lat przed przystąpieniem większości krajów do UE oraz 11 lat uczestnictwa w jej strukturach. Wybór okresu analizy empirycznej podyktowany był celowym pominięciem początkowego okresu transformacji (1989–1993). Analiza obejmowała równocześnie lata od wybuchu kryzysu finan-sowego, odczuwalnego w Europie od przełomu 2008/2009, czyli około 7 letni okres pokryzysowy, w tym efekty podatności i odporności gospodarek
EŚW‑10 na ten kryzys i zmiany w napływie ZIB.Strukturę monografii tworzy wprowadze-
W rozdziale pierwszym nt. Charakterystyka za-granicznych inwestycji bezpośrednich i przyczyny ich ekspansji przedstawiono różne ujęcia defini-cyjne ZIB, charakterystykę form ZIB, sposobów wejścia na rynki zagraniczne, formy organizacyjne prowadzenia przez nie działalności oraz szeroki przegląd teorii ZIB, uwzględniających przewagi i motywy inwestorów zagranicznych.
W rRozdziale drugim nt. Handel międzynaro-dowy, ZIB a wzrost i rozwój gospodarczy w ujęciu teoretyczno ‑empirycznym w umiejętny sposób wy-kazano zależności w ekspansji międzynarodowej,
Rozdział trzeci nt. Czynniki lokalizacji ZIB w ujęciu teoretyczno ‑empirycznym jest obszer- nym, wielowymiarowym studium analizy ewolu-cji koncepcji czynników napływu ZIB. Autorka, rozpoczynając od charakterystyki czynników
Rozdział czwarty nt. ZIB i ich rola w gospodarce krajów EŚW‑10 – co warte jest podkreślenia rozpo-czyna się od ważniejszych uwag metodologicznych dotyczących statystyk ZIB publikowanych przez
międzynarodowe instytucje finansowe. Autorka wskazała w nim na istotne różnice w sposobach liczenia agregatów i wielkości jednostkowych ZIB występujących pomiędzy: Bankiem Światowym, MFW, OECD oraz UNCTAD – tym samym waż- nych przy analizach porównawczych i interpre-tacji wyników, z tych różnych źródeł. Ponadto, w rozdziale tym przedstawiła wielopłaszczyznową analizę napływu strumieni i zasobów ZIB w kra-jach EŚW w latach 1994–2015.
Rozdział piąty nt. Modele czynników napływu ZIB oraz wzrostu gospodarczego w krajach EŚW‑10 zawiera charakterystykę najważniejszych wyni-ków analizy empiryczno ‑ekonometrycznej, która pozwoliła na weryfikację postawionej hipotezy głównej oraz hipotez szczegółowych. Rozdział ten składa się z trzech podrozdziałów. W pierw-szym zaprezentowano założenia modeli czynników napływu ZIB (opracowanych indywidualnie dla każdego z 10 badanych krajów EŚW‑10) oraz ich wyniki empiryczne. W tym przypadku istotne jest to, iż przedstawione wyniki umożliwiły określenie istotnych czynników napływu ZIB dla: większo- ści krajów EŚW‑10 oraz zidentyfikowanie specy-ficznych (indywidualnych) dla każdego z krajów czynników napływu.
W drugim podrozdziale zaprezentowano za-łożenia budowy modeli wzrostu gospodarczego, uwzględniających wpływ czynników produkcji (wytwórczych), w tym ZIB na zmiany PKB w kra- jach EŚW‑10, przy zachowaniu modelowania in-dywidualnego dla każdego z badanych krajów.
Uzyskane wyniki pozwoliły na identyfikację:
wspólnych czynników wzrostu dla wszystkich 10 krajów, powtarzających się czynników wzrostu (dla większości krajów) oraz specyficznych czyn-ników wzrostu (indywidualnie istotnych dla kraju).
Zestawiając, z jednej strony czynniki lokalizacji napływu ZIB, a z drugiej strony czynniki wzrostu gospodarczego – Autorka opracowała mechanizm współzależności pomiędzy tymi czynnikami. Me- chanizm ten – jak podkreśliła – może mieć prak-tyczne zastosowanie m. in. w określaniu polityki inwestycyjnej wobec ZIB. Ponadto, w podroz- dziale tym zaprezentowała również modele wzro-stu gospodarczego dla Polski przy zastosowaniu modelu VAR/ VECM, funkcji odpowiedzi na im- pulsy oraz dekompozycje wariancji. W ten spo-sób opisała szczegółową analizę współzależności przyczynowo ‑skutkowych pomiędzy czynnikami produkcji, z uwzględniem ZIB a PKB w Polsce w latach 1994–2015.
Trzeci podrozdział dotyczy analizy i oceny ak- tywności podmiotów z udziałem kapitału zagranicz-nego w Polsce w latach 2000–2015, w kontekście prowadzonej polityki inwestycyjnej, wymiany handlowej oraz zatrudnienia. Wyniki przeprowa- dzonej analizy wskazują na istotne różnice w ak-tywnościach pomiędzy małymi, średnimi i dużymi podmiotami z udziałem kapitału zagranicznego, ujawniając, iż z punktu widzenia realizacji nowych inwestycji i stymulowania wzrostu zatrudnienia w Polsce liderem są duże przedsiębiorstwa, pomimo iż stanowią one najmniej liczną grupę.
W zakończeniu monografii odniesiono się do weryfikacji postawionych hipotez badawczych.
Potwierdzono, m. in. iż „Występują specyficzne czynniki napływu ZIB do poszczególnych kra- jów EŚW‑10, ale również czynniki powtarza- jące się, ważne w przypadku kilku krajów bada-nej grupy”. Potwierdzono także, iż „W krajach EŚW‑10 dominują ZIB zorientowane kosztowo oraz efektywnościowo”.
Pozytywnie zweryfikowano hipotezę stano-wiącą o prawidłowości, iż „Sam wzrost napływu ZIB do krajów EŚW‑10 nie gwarantuje istotnego ich wpływu na wzrost gospodarczy tych państw”.
wWyniki analiz empirycznych napływu ZIB oraz wyniki modeli ekonometrycznych potwierdziły, iż korzystny wpływ napływu tych inwestycji dla przyspieszenia wzrostu gospodarczego wystąpił w krajach: o stabilnym długookresowym wzroście napływu ZIB oraz najbardziej odpornych na kryzys finansowy. Tym samym pozytywnie zweryfikowano kolejną hipotezę, iż „Stabilna tendencja wzrostu napływu ZIB może sprzyjać wzrostowi gospo-darczemu w krajach goszczących decydując, iż są one istotnym czynnikiem tego wzrostu. Wzrost skali wahań napływu tych inwestycji ogranicza ich wpływ na wzrost gospodarczy w krajach goszczą-cych decydując, iż są one nieistotnym czynnikiem tego wzrostu”.
Wyniki przeprowadzonych przez Autorkę analiz empirycznych potwierdziły prawdziwość hipotezy głównej badania, iż: „Istnieje związek pomiędzy istotnymi czynnikami napływu ZIB a istotnymi czynnikami wzrostu gospodarczego w krajach EŚW‑10. Nie oznacza to, że wzrost napływu tych inwestycji gwarantuje automatycznie wzrost w tych krajach. Aby tak było, muszą być spełnione warunki stabilnego długookresowego napływu ZIB, przy utrzymaniu korzystnej ich struktury rodzajowej,
ZĘŚĆ IIRECENZJE – KSIĄŻKI – OPINIE kapitałowej i alokacyjnej, adekwatnie do poziomu
rozwoju gospodarek goszczących”.
Na s. 396 recenzowanej monografii wskazano, iż za kluczowy wniosek (wkład naukowy) z pod-jętych analiz teoretyczno ‑empirycznych uznaje
„uwarunkowania ograniczające” pozytywne efekty napływu ZIB na wzrost gospodarczy w kra- jach EŚW‑10 w latach 1994–2015. Uwarunko-wania te podzieliła na sześć grup, odnosząc się m. in. do:
specyfiki działalności koncernów międzyna-• rodowych,
wzrostu skali działania podmiotów specjalnego
• przeznaczenia, tzw. wehikułów finansowych w gospodarce światowej,
wzrostu wywożonego kapitału, czy raczej „nie-• ewidencjonowanego” z krajów rozwijających się (według badań prezentowanych w Global Financial Integrity) z powodu handlu niewi-dencjonowanego (trade misinvoicing), kryzysów finansowych i towarzyszących im
• zmian warunków działania i rentowności (okresów recesji i dezinwestycji),
zmian alokacji sektorowej ZIB, pomiędzy sek-• torem finansowym i niefinansowym oraz to-warzyszącym im procesom fuzji i przejęć, czy
• finansowych i niefinansowych na wpływ na wzrost gospodarczy (wskazując m. in. na międzynarodowe badania prowadzonych m. in. przez S. Checchetti’ego, z których wy-nika „że 1% wzrostu udziału zatrudnienia w sektorze finansowym osłabia średni wzrost produktywności o blisko 1/3 p.p. rocznie”).
W monografii Autorka ustosunkowała się również do słabego statystycznie wpływ ZIB na PKB w Pol-sce w latach 1994–2015, wyjaśniając, iż wynika on mechanizm współzależności pomiędzy istotnymi czynnikami napływu ZIB i wzrostu gospodarczego rekomendacje dla kierunków prowadzenia po-lityki inwestycyjnej wobec ZIB.
Wśród rekomendacji ogólnych dla krajów EŚW‑10 wyróżniono trzy grupy, wśród których na uwagę zasługują m. in. takie jak:
stabilność polityczna i ekonomiczna (niższe
• ryzyko inwestycyjne) w porównaniu do sytu-acji na rynkach Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu czy Afryki Płn.,
położenie geograficzne – gwarantujące dostęp
• do krajów nadbałtyckich, Północnej Europy (Skandynawia), czyli niższe koszty transportu do tych regionów,
możliwości ekspansji ZIB o charakterze fi-• nansowym (dosyć niski stopień koncentracji na rynku finansowym) oraz ZIB o charakte- rze niefinansowym (niższy poziom konkuren-cji niż np. na rynku Europy Zachodniej czy w USA),
wzrost działań skierowanych na przyciąganie
• dużych przedsiębiorstw z udziałem kapitału za- granicznego, o wysokim potencjale inwestycyj-nym, innowacyjnym oraz zatrudnieniowym – przez krajowe agencje wspierające inwestycje, np. na tereny SSE;
utrzymanie w przypadku krajów EŚW‑10,
• w tym Polski realizacji w pełni wszystkich trzech faz cyklu życia ZIB – tzw. „ogniw”
w łańcuchu działań polityki inwestycyjnej prowadzonej wobec ZIB, w celu maksymali- zacji efektów gospodarczych tj.: I Fazy wej-ścia ZIB – ukierunkowane przyciąganie ZIB;
II Fazy wzrostu ZIB – reinwestycje zysków oraz III Fazy repatriacji zysków – utrzymanie Wśród rekomendacji szczegółowych dla Polski ZIB.
sformułowano siedem grup rekomendacji, istotne wydają się m. in. następujące:
prowadzenie spójnej strategii, koordynacji
• i kontroli wyników działań wspierających pozyskiwanie inwestorów zagranicznych, dywersyfikacja geograficznej informacji
• o atrakcyjności inwestycyjnej Polski zarówno w Europie, jak i poza Europą,
wzmocnienie znaczenia Polski, jako central-• nego ośrodka dystrybucji globalnych inwesty-cji na obszarze Europy, w tym regionu Grupy Wyszehradzkiej,
upowszechnianie informacji nt. zmian w pol-• skich przepisach prawnych oraz dostępnych formach pomocy publicznej,
przyciąganie nowych inwestorów, jak i akty-• wizacja współpracy zagranicznych firm z pol-skimi na terenie Polski i za granicą, w zakresie skoncentrowania działań na pozyskaniu dużych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicz-nego, o większym potencjale inwestycyjnym, innowacyjnym oraz zatrudnieniowym, a także wzroście znaczenia kooperacji (internacjonali- zacji biernej) pomiędzy podmiotami z udzia-łem kapitału zagranicznego a producentami i dostawcami krajowymi.
Na uwagę zasługuje to, iż w zakresie sys-temu zachęt i ulg inwestycyjnych Autorka pod-kreśliła konieczność odchodzenia od systemu typowych ulg podatkowych, w kierunku ulg poza podatkowych związanych z liczbą two-rzonych miejsc pracy i okresem zatrudnienia, wydatkami na działalność B+R.
Ponadto, wskazała na konieczność zwięk- szenia oferty dostępnych „instrumentów” finan-sowych i operacyjnych, gwarancji kredytowych i ubezpieczeniowych, kredytów pomocowych oraz innych produktów finansowych i dorad- czych dla inwestorów zagranicznych, jak i kra-jowych.
Konkludując, należy podkreślić, iż prezentowana monografia jest kompleksowym opracowaniem podsumowującym znacznie ZIB dla wzrostu go-spodarczego krajów EŚW‑10 w latach 1994–2015.
Jednym z istotnych walorów monografii jest to, iż wyniki zaprezentowanych w niej badań, jak i sfor-mułowane rekomendacje wskazują ważne kierunki prowadzenia polityki inwestycyjnej wobec ZIB, w tym:., działania i narzędzia, które wspierałyby wzrost efektywności tych inwestycji w procesach wzrostu i rozwoju gospodarczego badanych krajów, a zwłaszcza Polski.
Walor merytoryczny monografii, czyli prawi-dłowe osadzenie problematyki ZIB na gruncie teorii handlu międzynarodowego oraz wzrostu gospodarczego potwierdza przyjęta metodolo-gia procesu badań oraz obszerne i prawidłowo dobrane źródła bibliograficzne
(pozycji głównie anglojęzycznych w formie ksią- żek, czasopism i licznych raportów), materiał em-piryczny w formie tabelarycznej (77. tabel) oraz graficznej (58. rysunków i 1 schemat), a także wyniki testów przedstawione w aneksie (z 5. Za-łącznikami).
W moim przekonaniu ze względu na to, iż w monografii zaprezentowano szeroki przekrój teoretyczno ‑empiryczny problematyki ZIB i wzro- stu gospodarczego, jest ona ciekawym i wielowąt-kowym studium nawiązującym do współczesnych zagadnień zakresu ekonomii i finansów między-narodowych. Monografia z pewnością powinna zainteresować nie tylko badaczy i teoretyków, ale także praktyków życia gospodarczego oraz stu‑
dentów.