Dylematy pomiaru gospoDarki i POSTĘPU SPOłecznegO

(1)

Dylematy

pomiaru gospoDarki

i POSTĘPU SPOłecznegO

(2)

WYDAWCA:

ZARZĄD KRAJOWY

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO ul. Nowy Świat 49, 00‑042 Warszawa

tel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44, e‑mail: zk@pte.pl PREZES PTE:

prof. dr hab. ELŻBIETA MĄCZYŃSKA RECENZENT NAUKOWY:

dr hab. RYSZARD KAMIŃSKI REDAKTOR NAUKOWY:

prof. dr hab. ELŻBIETA MĄCZYŃSKA

Biuletyn PTE znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – za publikację autorzy mogą otrzymać 4 punkty.

Więcej na stronie internetowej MNiSW: nauka.gov.pl Wszystkie biuletyny dostępne są w wersji elektronicznej na stronie internetowej PTE pte.pl w dziale Czasopisma.

PRZYGOTOWAŁ ZESPÓŁ W SKŁADZIE:

mgr PAWEŁ ADAMCZYK prof. dr hab. BOGUSŁAW FIEDOR mgr STANISŁAW GLIŃSKI prof. dr hab. MARIAN GORYNIA mgr MARTA JASTRZĘBSKA mgr ANNA KUCHARCZYK dr hab. BEATA MAJECKA dr ZBIGNIEW MATKOWSKI mgr ROBERT OLESIŃSKI prof. dr hab. STANISŁAW RUDOLF dr ELŻBIETA SZARUGA

prof. dr hab. BOGDAN ŚLUSARZ mgr ALEKSANDRA WISIŃSKA KOREKTA JĘZYKOWA:

mgr DANUTA JASTRZĘBSKA ZDJĘCIA:

Archiwum PTE

SKŁAD I PROJEKT OKŁADKI: GEMMA DRUK I OPRAWA: Drukarnia „Kolumb”, Chorzów NAKŁAD: 1000 egz.

BIULETYN POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO kwartalnik bezpłatny – ukazuje się od 1990 r.

EKONOMISTA Nr 3/2019

Spis treści Artykuły

• Piotr KRAJEWSKI: Dekompozycja oddziaływania wydatków rządowych na PKB w Polsce

• Jarosław PLICHTA: Pomiar kosztów transakcyj- nych – różne podejścia i perspektywa badawcza

• Sylwia MORAWSKA, Przemysław BANASIK, Beata WOŹNIAK‑JĘCHOREK: The Handling of Business Lawsuits by Common Courts in Poland:

Identification of Transaction Costs

Miscellanea

• Marek ROCKI: Ranking polskich uczelni według ekonomicznych losów absolwentów

Laureaci Nagrody Nobla

• Stanisław CZAJA, Krzysztof MALAGA: William D. Nordhaus i Paul M. Romer – laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2018 r.

Dyskusje

• Grzegorz KONAT: Wkład Tadeusza Kowalika do ekonomii w świetle opinii polskich ekonomistów

Konferencje i seminaria

• Andrzej K. KOŹMIŃSKI: Gifts Basket for Pro- fessor Grzegorz W. Kołodko

• Jan KRUSZEWSKI: Dwa dni w lepszym świecie:

konferencja naukowa w Akademii Leona Koź- mińskiego

Recenzje i omówienia

• Maciej BAŁTOWSKI, Grzegorz KWIATKOWSKI:

Przedsiębiorstwo państwowe we współczesnej go- spodarce, PWN, Warszawa 2018 (rec. Ryszard Bugaj)

• Jan L. BEDNARCZYK: Polityka stabilizacji cen a przeciwdziałanie recesji. Dylematy współczesnej ekonomii, PWE, Warszawa 2018 (rec. Magdalena Szyszko)

http://pte.pl/7_ekonomista.html

(3)

IS TREŚCI

Spis treści

Robert Olesiński

Słowo wstępne . . . 5

CZĘŚĆ I. DYLEMATY POMIARU GOSPODARKI I POSTĘPU SPOŁECZNEGO Joseph E. Stiglitz, Jean ‑Paul Fitoussi, Martine Durand

Poza PKB . . . 8 Jan L. Bednarczyk

Nowe spojrzenie na politykę pieniężną Banku Centralnego . . . 10 Aneta Kosztowniak

Jaka powinna być polityka inwestycyjna w krajach EŚW wobec ZIB? . . . 17 Stanisława Golinowska

Społeczny wymiar uczestnictwa Polski w Unii Europejskiej . . . 30 Jan Krzysztof Solarz

Finansowanie rodzin w ich pełnym cyklu życia . . . 34 Kazimierz Rogoziński

Piękno nauki – ekonomii . . . 36

CZĘŚĆ II. RECENZJE – KSIĄŻKI – OPINIE Spuścizna Michała Kaleckiego.

Z profesorem Jerzym Osiatyńskim rozmawia doktor Adam Czerniak . . . 41 Maciej Miszewski

Strategia dla Polski – praca zbiorowa pod redakcją naukową G.W. Kołodki i J. Tomkiewicza,

Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2019, s. 460 (wraz z aneksem) . . . 43 Elżbieta Mączyńska

Przedsiębiorstwa i (nie)zbędne strategie.

Fragmenty recenzji książki Krzysztofa Obłoja: Praktyka strategii firmy. Jak zarządzać

przeszłością, radzić sobie z teraźniejszością i tworzyć przyszłość . . . 46 Edward Molendowski

Wpływ inwestycji zagranicznych

Recenzja monografii pt. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a wzrost gospodarczy w Polsce oraz wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, autorstwa Anety Kosztowniak,

CeDeWu, Warszawa 2018, s. 443 . . . 48 Mirosław Szreder

Liczbowy opis świata – remedium na lęki i pesymizm współczesnego człowieka?

Refleksje na temat książki Hansa Roslinga, Oli Roslinga i Anny Rosling Rönnlund pt. Factfulness.

Dlaczego świat jest lepszy, niż myślimy, czyli jak stereotypy zastąpić realną wiedzą . . . 53 Jarosław Szewczyk i Leszek Hajkowski

Oszustwo w ekonomii . . . 56 Elżbieta Mączyńska

Modele kapitalizmu – granice ewolucji.

Wybrane refleksje na tle studiów literatury przedmiotu . . . 60 Książki nadesłane . . . 64

Biuletyn PTE Nr 2(85) Czerwiec 2019

Dylematy pomiaru gospodarki

i postępu społecznego

(4)

Szanowni Państwo

CZĘŚĆ III. DEBATY EKONOMISTÓW SEMINARIA PTE

Zbigniew Matkowski Debata o raporcie OECD.

Beyond GDP. Measuring What Counts for Economic and Social Performance . . . 66

Społeczna czasoprzestrzeń działalności gospodarczej Seminarium naukowe . . . 68

CZWARTKI U EKONOMISTÓW Moralność płatnicza . . . 69

Bezwarunkowy dochód podstawowy . . . 70

Dylematy współczesnej polityki pieniężnej . . . 71

Inflacja a wzrost gospodarczy . . . 71

DEBATY OGÓLNOPOLSKIE Jan Kruszewski „Strategia dla Polski. Ćwierć wieku później” Konferencja naukowa w Akademii Leona Koźmińskiego . . . 73

Anna Kucharczyk Trzeba myśleć strategicznie . . . 75

15 lat w Unii Europejskiej – raport . . . 77

11. Europejski Kongres Gospodarczy . . . 77

Ewa Kucharska‑Stasiak Wycena nieruchomości – rewitalizacja – użytkowanie wieczyste Konferencja Budując przyszłość – nowe procesy, przekształcenia i trendy na rynku nieruchomości 78

Krzysztof Szczepaniak, Anna Wojewnik ‑Filipkowska Inwestycje i nieruchomości – współczesne wyzwania. Konferencja z okazji 25‑lecia Katedry Inwestycji i Nieruchomości na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego . . . 80

O kapitalizmie i gospodarce. Debata w Europejskim Centrum Solidarności . . . 82

Iwona Jakubowska ‑Branicka Dlaczego paraformalność działa? Konferencja Rynek Firm pożyczkowych w Polsce. Teoria i praktyka . . . 84

Ewelina Nojszewska Znaczenie analizy ekonomicznej dla innowacji w ochronie zdrowia Konferencja Wyzwania innowacyjności dla ekonomii i prawa w ochronie zdrowia . . . 93

INNE WYDARZENIA Prof. Marian Gorynia uzyskał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku . . . 99

Jubileusz urodzinowy. Dr hab. Mirosława Kwiecień, prof. UE we Wrocławiu . . . 100

Posiedzenie Zarządu Krajowego PTE . . . 104

„Rozmowy o gospodarce” . . . 104

Maksymilian Mucha zwycięzcą tegorocznej Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej . . . 105

Kronika kadrowa . . . 106

Jubileusze i gratulacje od Zarządu Krajowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego . . . 107

WSPOMNIENIA Kazimierz Łoś (1933–2019) . . . 108

Profesor doktor habilitowany Andrzej Stanisław Barczak, dr h.c. (4 lutego 1939 – 21 maja 2019) . . . 110

Z NASZYCH STARODRUKÓW Ks. Prof. Al. Wóycicki Robotnik polski w życiu rodzinnem. Monografja społeczna. . . . 112

KWESTIONARIUSZ EKONOMISTY Marek Leszczyński . . . 114

(5)

OWO WSTĘPNE

Zbliżamy się do ważnego wydarzenia dla środowiska ekonomistów w Polsce – X Kongresu Ekonomi- stów Polskich. Organizowane co kilka lat kongresy ekonomistów polskich zawsze traktowane są jako niezwykle ważne przedsięwzięcia, dotyczące funda- mentalnych problemów polskiej gospodarki i nauk ekonomicznych.

Tradycje kongresów sięgają roku 1887, kiedy to polscy ekonomiści i prawnicy z trzech za- borów zorganizowali w Krakowie Pierwszy Zjazd Ekonomistów i Prawników. Miał on charakter kongresu, w którym udział wzięło ok. 200 osób.

Ostatni Kongres organizowany przez Polskie Towa- rzystwo Ekonomiczne odbył się w roku 2013, czyli 6 lat temu. Od tego czasu wiele się zmieniło zarówno w globalnej, jak i krajowej przestrzeni społeczno‑

‑gospodarczej. X Kongres Ekonomistów Polskich, który odbędzie się 28–29 listopada w warszawskim hotelu Sheraton pod hasłem „Ekonomiści dla rozwoju” będzie stanowił doskonalą okazję do podjęcia dyskursu na ten temat i przedstawienia wyników badań. Na stronie internetowej kongresekonomistow.

pl dostępne są szczegółowe informacje na temat Kongresu. Zachęcamy do zgłaszania udziału.

Biuletyn niniejszy poświęcamy jest dylematom po- miaru gospodarki i rozwoju społeczno ‑ekonomicznego.

Rozpoczyna go fragment przetłumaczonego przez Zbigniewa Matkowskiego raportu OECD autorstwa Josepha E. Stiglitza, Jeana ‑Paula Fitoussi’ego i Mar- tine Durand zatytułowanego Beyond GDP: Measuring What Counts for Economic and Social Performance.

Raport pod polskim tytułem Poza PKB. Mierzmy to,

co ma znaczenie dla rozwoju społeczno ‑gospodarczego zostanie wkrótce opublikowany przez Wydawnictwo PTE.Martine Durand, współautorka raportu, była go- ściem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego na specjalnym warszawskim seminarium naukowym zorganizowanym przez Radę Naukową PTE i Komitet Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. O tej debacie pisze Zbigniew Matkowski.

Najważniejsze tezy swojej najnowszej książki Poli- tyka stabilizacji cen a przeciwdziałanie recesji. Dyle- maty współczesnej makroekonomii, w artykule Nowe spojrzenie na politykę pieniężną Banku Centralnego, przedstawia Jan L. Bednarczyk. Jego zdaniem strategia bezpośredniego celu inflacyjnego pokazała małą skuteczność prorozwojową. Na ten temat w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym odbyła się dyskusja w ramach Konwersatoriów „Czwartki u Ekonomi- stów”. Zapraszamy do zapoznania się z relacją z tego wydarzenia.

Aneta Kosztowniak w artykule Jaka powinna być polityka inwestycyjna w krajach Europy Środkowo‑

‑Wschodniej wobec zagranicznych inwestycji bez- pośrednich (ZIB) przedstawia w kontekście swojej książki dotychczasowe doświadczenia i rekomendo- wane kierunki rozwiązań w tym zakresie.

O społecznym wymiarze uczestnictwa Polski w Unii Europejskiej pisze Stanisława Golinowska, współautorka raportu Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk i Centrum Analiz Społeczno‑

Szanowni Państwo

Robert Olesiński

(6)

‑Ekonomicznych CASE pt. Nasza Europa: 15 lat Pol- ski w Unii Europejskiej. Raport ten, będący wynikiem pracy zbiorowej ekspertów z różnych dziedzin, został zaprezentowany podczas specjalnej konferencji, która odbyła się 16 maja w Pałacu Staszica. Pełny tekst Raportu dostępny jest na stronie internetowej pte.pl http://pte.pl/pliki/2/1/raport_ue_polska.pdf.

O finansowaniu rodzin w ich pełnym cyklu życia pisze Jan Krzysztof Solarz. Jego zdaniem, najszyb- sze w Europie tempo starzenia się ludności Polski generuje problem – jak sfinansować ryzyko długo- wieczności?

Pod frapującym tytułem Przedsiębiorstwa i (nie) zbędne strategie zamieszczamy także fragmenty recen- zji książki Krzysztofa Obłoja Praktyka strategii firmy.

Jak zarządzać przeszłością, radzić sobie z teraźniej- szością i tworzyć przyszłość. Pełny tekst tej recenzji autorstwa Elżbiety Mączyńskiej został opublikowany w Kwartalniku Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Recen- zowana książka została wyróżniona w 2018 roku Nagrodą KNOP za najlepszą pracę z zakresu nauk o przedsiębiorstwie w latach 2015–2017.

Ponadto przedstawiamy fragmenty rozmowy z Je- rzym Osiatyńskim o prof. Michale Kaleckim, świato- wej sławy polskim ekonomiście, pracowniku naukowym London School of Economics i Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. 120. rocznicę urodzin Michała Kaleckiego obchodzimy w tym roku. Cała, obszerna rozmowa została opublikowana w „Gazecie SGH”

nr 2(348). Informujemy w związku z tym, że 26 wrze- śnia 2019 r. w Paryżu odbędzie się konferencja Michał Kalecki and the Problem of International Equilibrum, organizowana przez Stałe Przedstawicielstwo Rzeczy- pospolitej Polskiej przy OECD i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Zachęcamy do zainteresowania się tą problematyką, jak i samą konferencją.

Polska potrzebuje strategii – twierdzą współredak- torzy książki pod redakcją naukową G.W. Kołodko i J. Tomkiewicza, zawierającej 18 esejów, których celem jest zainicjowanie debaty o kreowaniu i wy- korzystywaniu myśli strategicznej dla społeczno‑

‑gospodarczego rozwoju naszego kraju. Do głównych tez tego dzieła odnosi się Maciej Miszewski.

W części Debaty ekonomistów przedstawiamy re- lację z konferencji naukowej Strategia dla Polski.

Ćwierć wieku później, która się odbyła w Akademii Leona Koźmińskiego z okazji 25‑lecia przygotowania i ogłoszenia Strategii dla Polski, pierwszego takiego dokumentu programowego po 1989 roku.

Ważnym wydarzeniem było seminarium naukowe zorganizowane przez Radę Naukową Polskiego To- warzystwa Ekonomicznego i Komitet Nauk Eko- nomicznych Polskiej Akademii Nauk pt. Społeczna czasoprzestrzeń działalności gospodarczej. Debatę zapoczątkował wykład prof. Jerzego Hausnera.

Zachęcamy też do zapoznania się z relacjami z Eu- ropejskiego Kongresu Gospodarczego, z debaty w Eu- ropejskim Centrum Solidarności, a także z konferencji Rynek firm pożyczkowych w Polsce oraz z konferen- cji Wyzwania innowacyjności dla ekonomii i prawa w ochronie zdrowia.

Informujemy także o doniosłym wydarzeniu, jakim było nadanie Marianowi Goryni, przewodniczącemu Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku. Prof. Marian Gorynia jest jednym z autorytetów w dziedzinie badań nad gospodarką międzynarodową oraz konkurencyjnością. Laudację na jego cześć wygłosił podczas uroczystości Robert Ciborowski, rektor Uniwersytetu w Białymstoku.

Mirosława Kwiecień, przewodnicząca Krajowej Komisji Rewizyjnej PTE obchodziła swój Jubileusz.

Z tej okazji publikujemy artykuł dotyczący naukowego dorobku Jubilatki.

W dziale Z naszych starodruków tym razem prze- drukowujemy fragment pracy z roku 1918 autorstwa ks. Aleksandra Wóycickiego, opublikowanej na łamach „Ekonomisty”. Autor ten w „monografii społecznej” przedstawia powstawanie polskiej klasy robotniczej i z troską pochyla się nad jej losem. Warto się zapoznać z tym tekstem, aby sobie uświadomić, jak wielki postęp społeczny i ekonomiczny dokonał się w ciągu minionych 100 lat.

W dziale Wspomnienia żegnamy naszych Kolegów:

Kazimierza Łosia i Andrzeja Stanisława Barczaka.

Biuletyn zamyka Kwestionariusz ekonomisty. Tym razem na pytania odpowiada Marek Leszczyński z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, wiceprzewodniczący Krajowej Komisji Rewizyjnej

PTE. 

(7)

ZĘŚĆ I – DYLEMATY POMIARU GOSPODARKIOSTĘPU SPOŁECZNEGO

CZĘŚĆ I

DYLEMATY POMIARU GOSPODARKI

I POSTĘPU SPOŁECZNEGO

(8)

Poza PKB

Mierzmy to, co ma znaczenie

dla rozwoju społeczno ‑gospodarczego

Joseph E. Stiglitz, Jean ‑Paul Fitoussi, Martine Durand

Podsumowanie¹

Niniejszy raport, podsumowujący prace Grupy Eks- pertów Wysokiego Szczebla ds. Pomiaru Rozwoju Go- spodarczego i Postępu Społecznego ( HLEG), uzupełnia i rozbudowuje analizy i rekomendacje Komisji ds. Po- miaru Rozwoju Gospodarczego i Postępu Społecznego (tzw. Komisji Stiglitza, Sena i Fitoussiego – SSF), przedstawione w 2009 r., dotyczące roli mierników dobrobytu w polityce społeczno ‑ekonomicznej i w sty- mulowaniu bardziej aktywnego dialogu na tym polu między teorią ekonomii i praktyką statystyczną. Raport ujawnia niektóre milczące założenia upraszczające ukryte w praktyce statystycznej oraz ich konsekwencje dla przedstawianego obrazu rzeczywistości. Głównym przesłaniem tego raportu jest teza, że to, co mierzymy, wpływa na to, co robimy. Jeżeli mierzymy rzeczy nie- właściwe, to będziemy działać źle. A jeśli czegoś nie mierzymy, to nie zwracamy na to uwagi i postępujemy tak, jak gdyby dany problem w ogóle nie istniał.

Nie sposób ująć wszystkie aspekty dobrobytu w postaci jednego wskaźnika, w podobny sposób jak PKB opisuje produkcję rynkową gospodarki. Ta sytuacja doprowadziła do tego, że PKB jest używany także jako przybliżona miara dobrobytu ekonomicznego (tj. ilości towarów dostępnych dla społeczeństwa) i ogólnego dobrobytu społecznego (który zależy również od pre- ferencji ludzkich i od działalności pozarynkowej).

PKB nie został jednak stworzony do tych zadań. Mu- simy zatem wyjść „poza PKB” przy ocenie kondycji gospodarczej danego kraju, uzupełniając ten miernik szerokim zestawem wskaźników odzwierciedlających rozkład dobrobytu w społeczeństwie oraz jego trwa- łość w wymiarze społecznym, ekonomicznym i ekologicznym. Trudność polega na tym, że zestaw ten

1 Jest to podsumowanie (Executive Summary) raportu OECD pt. „Beyond GDP: Measuring What Counts for Economic and Social Performance”, którego polski przekład przygotowany przez Zbigniewa Matkowskiego ukaże się w tym roku nakładem Wydawnictwa PTE w serii „Nobliści z ekonomii” (J.E. Stiglitz jest laureatem Nagrody im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii przyznanej w 2001 r.).

nie powinien być zbyt duży, tak aby był łatwo zrozu- miały, ale też nie może być zbyt mały, aby uwzględniał wszystko to, na czym nam najbardziej zależy.

Kryzys 2008 r. i jego następstwa pokazują, dlaczego konieczna jest taka zmiana perspektywy. Spadek PKB, który nastąpił w okresie kryzysu, nie był zdarzeniem jednorazowym i przejściowym, który można prze- widzieć za pomocą konwencjonalnych modeli ekonomicznych. Jego skutki były widoczne przez długi czas. Oznacza to, że kryzys spowodował trwały uby- tek znacznej części kapitału – nie tylko widocznego w postaci maszyn i urządzeń, lecz także „kapitału ukrytego” – np. poprzez zahamowanie procesu szko- lenia zawodowego pracowników, trwałe upośledze- nie młodzieży wchodzącej podczas recesji na rynek pracy i spadek zaufania do systemu gospodarczego nastawionego głównie na korzyści czerpane przez garstkę ludzi.

Inne mierniki, w tym lepsze mierniki bezpieczeń- stwa ekonomicznego ludzi, pokazałyby zapewne, że konsekwencje recesji były znacznie głębsze niż to, co pokazuje statystyka PKB. A wówczas rządy mogłyby zareagować mocniej dla złagodzenia negatywnych skutków kryzysu. Jeżeli na podstawie statystyki PKB ocenia się, że gospodarka jest już na dobrej drodze do ożywienia – tak jak to sądzono w wielu krajach w 2010 r. – to nikt nie będzie podejmował ostrych działań zmierzających do podtrzymania stopy życiowej ludności, nawet jeżeli są pewne sygnały wskazujące, że większość ludzi wciąż czuje się tak jak w recesji.

Podobnie przy braku wskaźników mierzących stopień bezpieczeństwa ekonomicznego obywateli nikt nie podejmie kroków w kierunku wzmocnienia systemu zabezpieczeń socjalnych.

Te uchybienia w reakcjach polityki społeczno‑

‑ekonomicznej zostały spotęgowane przez nadmierną koncentrację uwagi na skutkach wydatków państwo- wych w zwiększaniu zadłużenia państwa, podczas gdy dodatkowe wydatki państwa mogły mieć postać inwestycji publicznych zwiększających aktywa mająt- kowe państwa i kraju. To samo dotyczy sytuacji, gdy mierniki bezrobocia nie pokazują w pełni rozmiarów

(9)

ZĘŚĆ I – DYLEMATY POMIARU GOSPODARKIOSTĘPU SPOŁECZNEGO nieczynnych zasobów pracy. Agenda „Poza PKB” jest

czasem określana jako „antywzrostowa”, ale nie jest to prawda. Stosowanie takiego zestawu wskaźników, które odzwierciedlałyby preferencje i wartościowanie społeczne, najprawdopodobniej doprowadziłoby do szybszego wzrostu PKB niż ten, który został w rzeczy- wistości osiągnięty po 2008 r. w większości krajów.

W książce tej ukazano również postęp w realizacji zaleceń Komisji SSF osiągnięty od 2009 r. oraz wskazuje obszary wymagające dodatkowej uwagi ze strony urzędów statystycznych, badaczy i polity- ków. Rezolucja ONZ „Cele rozwoju zrównoważo- nego”, przyjęta przez społeczność międzynarodową w 2015 r., idzie wyraźnie dalej niż agenda „Poza PKB”, ale zawarte w niej 169 celów i ponad 200 wskaźników „globalnego monitoringu” to stanowczo za wiele, aby ukierunkować politykę zrównoważonego wzrostu. Poszczególne kraje muszą określić swoje priorytety w ramach tej szerokiej agendy ONZ oraz zwiększyć swe zasoby statystyczne, które obecnie – nawet w krajach rozwiniętych – są niewystarczające do tego, aby monitorować realizację uzgodnionych zobowiązań. Społeczność międzynarodowa powinna dołożyć starań, aby wzmocnić potencjał statystyczny krajów rozwijających się – zwłaszcza w tych dzie- dzinach, w których dane ze wszystkich krajów są niezbędne do oceny zjawisk o charakterze globalnym, takich jak zmiany klimatyczne czy rozkład dochodów na świecie.

Rozkład dochodów i majątków zajmuje obecnie centralne miejsce w dyskusjach na temat polityki społeczno ‑gospodarczej – inaczej niż to było w 2009 r.

Ale wciąż potrzebny jest jeszcze duży postęp na wielu odcinkach, takich jak mierzenie sytuacji na obydwu krańcach rozkładu dochodów, integracja różnych źródeł danych oraz mierzenie łącznego rozkładu dochodów, konsumpcji i majątku na poziomie indywidualnym.

Rozpatrując nierówności, trzeba także uwzględnić nierówności istniejące pomiędzy różnymi grupami ludności („nierówności poziome”), nierówności w ob- rębie gospodarstw domowych oraz rozkład własności i kontroli nad zasobami, co jest szczególnie ważne w analizie majątków. Oprócz nierówności w podziale wyników gospodarowania trzeba badać też nierówność szans. Nierówności szans są jeszcze bardziej nie do przyjęcia niż nierówności podziału, ale operacyjne rozróżnienie między tymi kategoriami jest trudne, ponieważ nie jesteśmy w stanie prześledzić wszystkich okoliczności, które wpływają na osiągane przez ludzi dochody, a są niezależne od ich własnych wysiłków i starań. Ważną sprawą jest również włączenie informacji o nierównościach ekonomicznych do rachunków narodowych, aby móc obliczać wskaźniki pokazujące podział dochodu narodowego w takim samym ukła- dzie czasowym, w jakim sporządzana jest statystyka produkcji.

W książce omówiono również takie mierniki, które nie mają nadal solidnej bazy w oficjalnej statystyce.

W ocenie pozapieniężnych kosztów i korzyści różnych programów publicznych oraz innych przedsięwzięć polityki gospodarczej krytycznie ważne są subiektywne oceny dobrobytu. Wprawdzie od 2009 r. dokonał się duży postęp we włączaniu tych kwestii do oficjalnych badań ankietowych prowadzonych na dużych zbiorach respondentów, jednak wysiłki w tym kierunku powinny być kontynuowane, aby uzyskać więcej informacji na temat wielu ważnych kwestii, które pozostają nadal otwarte. Nową dziedziną jest bezpieczeństwo ekonomiczne, gdzie trzeba włożyć jeszcze wiele pracy, aby skonstruować mierniki dotyczące wstrząsów dotykają- cych ludzi oraz dostępnych zabezpieczeń przed nimi.

Kryzys 2008 r. zmniejszył nie tylko poczucie bezpie- czeństwa ekonomicznego wśród ludzi, lecz także ich zaufanie do systemu, ze względu na powszechną opinię krytyczną co do niewłaściwej polityki antykryzysowej rządów. Erozja zaufania (zarówno do innych ludzi, jak i do instytucji) stanowi trwałą spuściznę kryzysu, której efekty wzmacniają falę niepokojów politycz- nych przetaczającą się obecnie przez świat. I wreszcie, pomiar trwałości rozwoju w wymiarze ekologicznym, ekonomicznym i społecznym oraz pomiar odporności systemu gospodarczego na wstrząsy to także prioryte- towe kierunki badań i praktyki statystycznej, wyma- gające połączenia wysiłków przedstawicieli różnych dyscyplin i połączenia różnych podejść.

W książce na zakończenie sformułowano 12 zaleceń do dalszej pracy na tych obszarach, które uzupełniają postulaty zawarte we wcześniejszym raporcie Komisji SSF.Chociaż z pewnością potrzebne są różne nowe mierniki, same one nie wystarczą. Ważne jest trwałe zakotwiczenie tych wskaźników w procesie politycz- nym w sposób niezależny od osobliwości związanych z cyklami wyborczymi. W książce odwołano się do doświadczeń różnych krajów pokazujących, w jaki sposób wykorzystywane są wskaźniki dobrobytu w różnych stadiach cyklu politycznego – od ustalenia priorytetów, poprzez ocenę plusów i minusów różnych strategii osiągania określonego celu, alokację środków niezbędnych do realizacji wybranej strategii, monito- rowanie na bieżąco podejmowanych działań, aż do oceny osiągniętych rezultatów, co pozwala też nanieść odpowiednie poprawki w przyszłości. W książce po- dano przykłady takich działań w różnych wybranych krajach. Choć są to doświadczenia dość świeże, obej- mujące ostatnie lata, można mieć nadzieję, że wskazują one obiecujące kierunki dalszej polityki, wychodzące poza tradycyjne schematy i formuły, która będzie bardziej skuteczna w osiąganiu postawionych celów i po- może odbudować wiarę ludzi w to, że polityka państwa może zapewnić to, na czym nam wszystkim zależy:

sprawiedliwy i trwały rozwój. 

(10)

Książka Polityka stabilizacji cen a przeciwdziałanie recesji¹ jest efektem wieloletnich badań naukowych autora nad problematyką inflacji oraz próbą sformu- łowania nowych zasad polityki pieniężnej, wobec niskiej skuteczności strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI).

1. Struktura i zakres badań

Książka składa się z trzech części. Część pierwsza dotyczy kontrowersji, jakie w światowej literaturze ekonomicznej są podnoszone w związku z postu- latem stabilności cen. Na tę część książki składają się trzy rozdziały (1–3), będące próbą niezależnego i zarazem krytycznego spojrzenia na ekonomiczne skutki pełnej stabilności cen i umiarkowanej inflacji.

W rozdziale pierwszym przeprowadzono analizę porównawczą ekonomicznych skutków pełnej sta- bilności cen, z uwzględnieniem jej wpływu na sta- bilność i dynamikę wzrostu gospodarczego, zmiany kosztów w skali makro i mikroekonomicznej, wpływ na oszczędności, realne dochody i ich podział, a także na równowagi zewnętrzne. Przedmiotem analiz w rozdziale drugim były z kolei reakcje uczestni- ków rynku na umiarkowany wzrost poziomu cen, zwłaszcza reakcje na ten wzrost przedsiębiorców i konsumentów. Dokonano w nim również analizy i oceny wpływu, jaki umiarkowany wzrost cen może wywierać na ekonomiczny interes państwa. Pierw- szą część pracy kończy rozdział trzeci, analizujący i oceniający wpływ dynamiki cen na skuteczność polityki gospodarczej państwa.

Druga część pracy (składająca się z rozdziałów 4 i 5) poświęcona została analizie i ocenie sposobów (strategii) reagowania współczesnych gospodarek na

* Prof. nadzw. dr hab. Uniwersytet Technologiczno‑

‑Humanistyczny w Radomiu, kierownik Katedry Polityki Ekonomicznej i Bankowości; prof. nadzw. Politechnika Świętokrzyska, Katedra Ekonomii i Finansów.

1 J.L. Bednarczyk, Polityka stabilizacji cen a przeciw- działanie recesji. Dylematy współczesnej makroekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2018.

zjawiska inflacyjne. Rozdział czwarty ma charakter teoretyczny i stanowi krytyczną analizę kluczowych poglądów, jakie od lat 70. poprzedniego stulecia były formułowane pod adresem średniookresowej polityki stabilizacyjnej państwa, zwłaszcza pod adresem polityki pieniężnej. Zbadano wpływ na tę politykę „eks- perymentu monetarystycznego” przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii na przełomie lat 70. i 80. poprzedniego stulecia, następ- nie konsensusu waszyngtońskiego, dyskusji wokół reguły Taylora oraz polityki bezpośredniego celu inflacyjnego. W końcowych partiach tego rozdziału dokonano krytycznej analizy luzowania ilościowego (quantitative easing) i ogłaszania zamierzeń (forward guidance), jako trwałych narzędzi stabilizacji gospo- darczej, a także, posługując się zdynamizowanym modelem IS‑LM, sformułowano warunki skutecz- ności mieszanki polityk (policy mix)².

W rozdziale piątym przeprowadzono analizę porównawczą skuteczności polityki stabilizacyjnej państwa w różnych modelach polityki stabilizacji cen. Dokonano autorskiego, nowego w literaturze ekonomicznej, podziału badanych krajów G20 na trzy grupy, tj. gospodarki zorientowane na utrzymanie pełnej stabilności cen (low – inflation oriented econo- mics), gospodarki zorientowane na promocję wzrostu gospodarczego przy umiarkowanym poziomie inflacji (moderate – inflation growth oriented economies), oraz gospodarki zorientowane na wspieranie wzrostu gospodarczego przy wyższym poziomie inflacji (higher ‑inflation growth oriented economies). Na- stępnie stosując autorską, opartą na wykorzystaniu zależności zdynamizowanego modelu popytowo‑

‑podażowego, metodę badania reakcji tych gospodarek na negatywne i pozytywne szoki podażowe, zbadano wpływ różnych strategii stabilizacji cen na

2 Por. J. Czekaj, S. Owsiak, O potrzebie rewizji paradyg- matu o autonomii polityki monetarnej i polityki fiskalnej, w: W kierunku nowego ładu świata finansów, J. Nowa- kowski (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 123–154.

Nowe spojrzenie na politykę pieniężną Banku Centralnego

Jan L. Bednarczyk

^*

(11)

ZĘŚĆ I – DYLEMATY POMIARU GOSPODARKIOSTĘPU SPOŁECZNEGO wzrost gospodarczy, zatrudnienie, równowagę bu-

dżetową, zadłużenie publiczne, a także na inwestycje w majątku trwałym i zagrożenie stagnacją.

Część trzecia monografii (na którą składają się rozdziały 6 i 7) poświęcona została weryfikacji hi- potezy inflacji neutralnej, będącej autorską kon- cepcją analizy i regulacji dynamiki wzrostu cen w rozwiniętej gospodarce rynkowej. W rozdziale szóstym, wykorzystując autorskie metody analizy makroekonomicznej i prezentacji graficznej dokonano wszechstronnej oceny ograniczeń polityki ustalonego apriorycznie, niskiego celu inflacyjnego.

Na tym tle wskazano też na ograniczoną przydatność NAIRU jako indykatora charakteru (restrykcyjności‑

‑ekspansywności) polityki pieniężnej oraz sformuło- wano autorską hipotezę „złamanej długookresowej krzywej Phillipsa”, jako efektu rozwoju procesów deflacyjno ‑stagnacyjnych w krajach, które w długim okresie prowadziły politykę niskiego celu inflacyjnego. Postulaty polityki niskiej inflacji i analizę z wy- korzystaniem zależności pionowej krzywej Phillipsa ( NAIRU) zestawiono również z „prawem Okuna”, kluczową keynesowską koncepcją kształtowania wzrostu gospodarczego poprzez minimalizację luki produkcji oraz wielkości bezrobocia. Wskazano na defekty oficjalnych statystyk bezrobocia w Stanach Zjednoczonych, usprawiedliwiających tolerowanie przez władze wysokiego faktycznego bezrobocia.

Rozdział kończą rozważania na temat związku polityki niskiej inflacji ze zjawiskiem „japonizacji”

gospodarki, polegającym na długotrwałym funkcjonowaniu gospodarki w warunkach niepełnego wykorzystania potencjału produkcyjnego (niskiego tempa wzrostu gospodarczego), zagrożenia deflacją i wyczerpania się możliwości zastosowania standar- dowych narzędzi polityki pieniężnej do pobudzenia wzrostu globalnego popytu ( m. in. problem zerowej dolnej granicy oficjalnej stopy procentowej, Zero Lower Bound).

W rozdziale siódmym wskazano na inflację nie- spowalniającą wzrostu gospodarczego jako alter- natywną metodę analizy i formułowania polityki pieniężnej. W pierwszych partiach rozdziału dokonano szczegółowej analizy poglądów, jakie pojawiły się w światowej literaturze ekonomicznej na temat optymalnej stopy inflacji, dochodząc do wniosku, że zdania ekonomistów na ten temat są podzielone:

od poglądów uznających ujemną lub zerową inflację za stan optymalny do poglądów opowiadających się za kilkuprocentową inflacją³. Rozważania na temat

3 Zob. np.: V.V. Chari, L.J. Christiano, P.J. Kehoe, Opti- mality of the Friedman Rule in Economies With Distorting Taxes, „Journal of Monetary Economics” 1996, no. 37(2), s. 203–223; S. Schmitt ‑Grohè, M. Uribe, The Optimal Rate of Inflation, November 9, 2009, s. 1–75, http://www.ecb.

optymalnej stopy inflacji stanowią wprowadzenie do badań nad strategią „normalizacji” do końca 2019 roku polityki pieniężnej Stanów Zjednoczonych, którą traktuje się jako przykład polityki kierującej się ściśle ustalonym, niskim celem inflacyjnym.

Z przeprowadzonych badań wynika, że gospodarka amerykańska jest cały czas zagrożona rozwo- jem procesu japonizacji. W tej sytuacji pojawia się naturalne pytanie, czy priorytety polityki pieniężnej w Stanach Zjednoczonych są właściwie postawione/

sformułowane.

Próbą odpowiedzi na to pytanie może być kon- cepcja inflacji niespowalniającej wzrostu gospo- darczego (Non‑Decreasing Economic Growth Rate of Inflation, NDEGRI). Oznacza ona przedział inflacji optymalny dla danej gospodarki, w któ- rym inflacja jest neutralna (neutral inflation hy‑

pothesis) względem wzrostu gospodarczego w tym sensie, że nie przyczyniając się samoistnie do jego przyśpieszenia (decydują o tym czynniki realne, takie jak np. tempo wzrostu wydajności pracy, tempo wzrostu inwestycji w majątku trwałym czy postępy innowacyjności), a zwłaszcza do jego spowolnienia, współtworzy jednak pozytywny

europa.eu/events/pdf/conferences/monetaryeconomics/

item1_paper.pdf (6.05.2017); A. Khan, R.G. King, A.L. Wol- man, Optimal Monetary Policy, NBER Working Paper 9402, NBER Cambridge, December 2002, http://www.nber.org/

papers/w9402 (11.05.2017); O. Coibion, Y. Gorodnichenko, J. Wieland, The Optimal Inflation Rate in the New Keynesian Models: Should Central Banks Raise Their Inflation targets in Light of the ZLB, March 13, 2011, https://pdfs.semantic- scholar.org/be3f/23fc0d8fe9333b3c7c43c8e28c1e3f98c235.

pdf?_ga=2.135713521.1574844304.1494484857‑

1631304187.1494484857 (11.05.2017); R.M. Billi, G.A. Kahn, What Is the Optimal Inflation Rate?, Federal Reserve Bank of Kansas City Economic Review, Second Qu- arter 2008, s. 5–28; O. Blanchard, G. Dell’Ariccia, P. Mauro, Rethinking Macroeconomic Policy, IMF Staff Position Note, February 12, 2010, SPN/10/03; O. Blanchard, G. Dell’‑

Ariccia, P. Mauro, Rethinking Macroeconomic Policy II. Get- ting Granular, IMF Staff Discussion Note, April 15, 2013, SDN/13/03; B. Pietrzak, J.K. Solarz, Nominalne ujemne stopy procentowe, w: Sektor finansów publicznych a rozwój gospodarczy. Problemy i dylematy, M. Żukowski (red.), Wy- dawnictwo KUL, Lublin 2017; R.M. Billi, Optimal Inflation for the U.S. Economy, Federal Reserve Bank of Kansas City Economic Research Department, RWP 07‑03, December 2010; J.J. Rotenberg, M. Woodford, An Optimization ‑Based Econometric Framework for the Evaluation of Monetary Policy: Expanded Version, National Bureau of Economic Research, Technical Working Paper 233, Cambridge, May 1998, http://www.nber.org/papers/T0233 (17.05.2017);

G.B. Eggertsson, M.P. Giannoni, The Inflation ‑Output Trade‑Off Revisited, Federal Reserve Bank of New York Staff Reports, no. 608, March 2013; revised May 2013;

G. Di Bartolomeo, P. Tirelli, N. Acocella, The comeback of inflation as an optimal public finance tool, „International Journal of Central Banking” 2015, vol. 11(1), s. 43–70;

J. Czekaj, S. Owsiak. O potrzebie rewizji..., op.cit.

(12)

klimat oczekiwań uczestników rynku, przekłada- jący się ostatecznie na osiąganie przez gospodarkę najwyższych wskaźników wzrostu.

W końcowych partiach rozdziału dokonano, przy użyciu oryginalnych, nowych metod badawczych (graficznej oraz wykorzystującej regresję sklejaną i splajny kubiczne), szacunków i symulacji zmian w gospodarce amerykańskiej, jakie zaistniałyby do roku 2021, gdyby System Rezerwy Federalnej hipotetycznie kierował się w swojej polityce strategią inflacji niespowalniającej wzrostu gospodarczego.

2. Wnioski wynikające z badań

Z podjętych w monografii badań wynikają na- stępujące wnioski. Po pierwsze, przeprowadzona w rozdziale pierwszym analiza porównawcza po- twierdziła hipotezę, że kraje rozwijające się w wa- runkach umiarkowanej inflacji osiągały znacznie lepsze rezultaty gospodarcze (wzrost gospodar- czy, zatrudnienie, równowaga budżetowa, wiel- kość długu publicznego) niż kraje kierujące się w swojej polityce realizacją niskiego, apriorycznie ustalonego celu inflacyjnego.

Analiza dowiodła zarazem, że nie ma merytorycz- nego uzasadnienia, potwierdzonego wynikami badań empirycznych, pogląd jakoby stabilizacja wzrostu cen mogła stanowić warunek konieczny i zarazem wystarczający długookresowego, stabilnego wzro- stu gospodarczego. Okazało się, że zbudowane na tym przekonaniu zasady polityki gospodarczej do- prowadziły w krajach, które je stosowały, do wielu negatywnych zjawisk w funkcjonowaniu mecha- nizmów finansowych (ZLB), jak i w sferze realnej (spowolnienie wzrostu, narastanie długów), a ich skutki mogą być odczuwane jeszcze przez długi okres.

Po drugie, z rozważań podjętych w rozdziałach drugim, trzecim i czwartym wynika, że polityka ścisłej kontroli inflacji nie uwzględnia wielu po- zytywnych skutków umiarkowanego wzrostu cen, które mają duże znaczenie dla sprawno- ści funkcjonowania współczesnych gospodarek rynkowych. Umiarkowany wzrost cen wzmacnia m. in. elastyczność płac w dół, elastyczność w dół stóp procentowych, elastyczność realnej wartości długu, zabezpiecza przed ZLB itp. Może być też wykorzystany jako rodzaj „amortyzatora”, ograni- czającego negatywny wpływ na gospodarkę szoków zewnętrznych, podobnie jak to ma miejsce w przypadku płynnych kursów walutowych.

Po trzecie, realizacja modelu polityki pieniężnej obowiązującego od lat 90. XX wieku doprowadziła również, jak wynika z rozważań podjętych w oma- wianych rozdziałach, w istocie do wyeliminowa- nia regulacji stóp procentowych (podstawowego

narzędzia polityki bezpośredniego celu inflacyj- nego) jako skutecznego sposobu oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych i konieczności zastąpienia jej tzw. narzędziami niestandardo- wymi. Jednym ze skutków polityki niskiej inflacji jest bowiem stopniowa, ale stała tendencja do spadku nominalnych stóp procentowych.

Teoretycznie, niski poziom stóp procentowych powinien sprzyjać ożywieniu gospodar- czemu (głównie poprzez pozytywny wpływ na sektor budowlany, inwestycje w majątku trwałym i kredyt konsumpcyjny). Jeśli jednak stopy procentowe osiągają zbyt niski poziom (np. w porównaniu ze stopą zwrotu od kapitału ulokowanego w przedsięwzięcia handlowe czy przemysłowe) ich oddziaływanie na gospodarkę może być zgoła odmienne.

Z jednej strony niskie stopy procentowe mogą zniechęcać do oszczędzania w formie depozytów bankowych, a z drugiej strony mogą zachęcać do inwestowania w przynoszące wyższą stopę zwrotu papiery wartościowe.

Efektem będzie stały odpływ kapitału do sfery spekulacyjnej, pogłębianie się procesów finansja- lizacji gospodarki oraz wzrost stopnia uzależnie- nia sfery realnej (produkcyjnej) od sentymentów i skłonności do ryzyka generowanego przez rynki finansowe. Ponieważ rynki finansowe charakteryzują się przesadną reakcją na szoki tak wewnętrzne, jak i zewnętrzne (co wykazał kryzys finansowy 2007+), sfera realna może znaleźć się pod presją zwiększo- nej niepewności i ryzyka, przekładających się na spowolnienie wzrostu.

Po czwarte, z badań teoretycznych i empirycz- nych zawartych w rozdziale piątym wynika, że istot- nie, kraje zorientowane na wspieranie wzrostu gospodarczego przy utrzymywaniu na umiarko- wanym poziomie wskaźników inflacji są bardziej odporne na szoki egzogeniczne (na przykład na szoki naftowe), a także są w stanie sprawniej przezwyciężyć nawet głęboki kryzys gospodarczy o zasięgu globalnym (przypadek Wielkiej Recesji) niż kraje zorientowane jednoznacznie na stabili- zację cen. Z danych charakteryzujących kraje G20 wynika, że realizowane zwłaszcza w okresie pokry- zysowym strategie rozwoju gospodarczego były tym skuteczniejsze im pełniej wykorzystywały zarówno podażowe, jak i popytowe mechanizmy wzrostu.

Gospodarki, które postawiły głównie na podażowe ożywienie (wynikające z poprawy wydajności, efek- tywności, innowacyjności) nie przezwyciężyły jednak do końca kryzysu i ciągle widoczne są tam jego skutki (strefa euro). Okazuje się, że pełne ujawnie- nie się czynników ożywienia podażowego wymaga

(13)

ZĘŚĆ I – DYLEMATY POMIARU GOSPODARKIOSTĘPU SPOŁECZNEGO jednak dłuższego czasu i często nie w pełni rekom-

pensuje też średniookresowe, negatywne skutki makroekonomiczne, jakie niesie ze sobą kryzys, co z kolei prowadzi do utrwalania się luki pomiędzy produkcją rzeczywistą i potencjalną.

Z kolei gospodarki, które oprócz podażowych czynników wzrostu wykorzystały również czynniki popytowe (lub tylko popytowe), praktycznie wyszły z kryzysu „obronną ręką” (Chiny, Indie, Brazylia). W wyniku podtrzymania wzrostu popytu wewnętrznego, nastąpiło tam wprawdzie przejściowe przyspieszenie tempa wzrostu cen, ale elastyczna polityka władz pozwoliła również na minimalizację strat w dziedzinie produkcji, której tempo wzrostu pozostało bliskie wartościom potencjalnym.

Po piąte, badania podjęte w rozdziale szóstym potwierdzają hipotezę, że kraje prowadzące w dłu- gim okresie politykę niskiej inflacji są narażone na ryzyko „japonizacji” ich gospodarek, objawiające się trwałą stagnacją wzrostu gospodarczego i nie- możliwością przezwyciężenia tej stagnacji nawet przy zastosowaniu niestandardowych narzędzi polityki pieniężnej.

Podjęte w tym rozdziale badania teoretyczne, a także empiryczne wykazały, że zależności, jakie zachodzą pomiędzy dynamiką cen a procesami wzrostu gospodarczego w dłuższej perspektywie czasowej są jednak o wiele bardziej skomplikowane, niżby to wynikało na przykład z neokeynesowskich czy neoklasycznych dynamicznych stochastycznych modeli równowagi ogólnej ( DSGE), na podstawie których często formułuje się zalecenia dla polityki gospodarczej w krajach wysoko rozwiniętych.

Co więcej, okazało się, że wyniki modelowania i oparte na nich sugestie pod adresem polityki stabilizacyjnej nierzadko pozostają w rażącej sprzecz- ności z mechanizmami samoregulacji, a zwłaszcza potrzebami realnej gospodarki. Przykładem tego są m. in. modele potwierdzające zasadność reguły Friedmana, czyli sugerujące prowadzenie polityki pieniężnej generującej kilkuprocentową deflację.

Gdyby istotnie władze kierowały się tą sugestią, wówczas należałoby się liczyć z pojawieniem się stałej presji deflacyjno ‑stagnacyjnej (podobnej lub mocniejszej niż obserwowana w ciągu ostatnich dzie- sięcioleciach w gospodarce japońskiej) ze wszyst- kimi negatywnymi tego następstwami (wygaśnięcie wzrostu gospodarczego, lawinowe narastanie długu publicznego itp.).

Okazuje się, że obok niewątpliwie pozytywnych skutków prawie pełnej stabilności cen (niskiej inflacji) występują również jej skutki negatywne (związane głównie z wygasaniem wzrostu gospodarczego). Jak się wydaje, biorąc pod uwagę długi okres, po osiągnięciu przez inflację pewnego ni- skiego poziomu, jej koszty zaczynają przeważać

nad korzyściami. Dla każdego kraju ten „progowy”

(dolny) poziom inflacji może być różny. Stąd w opra- cowaniu kładzie się akcent na ryzyko i zagrożenia, jakie niesie ze sobą polityka przyjmowania apriorycznie ustalonego, niskiego celu inflacyjnego.

Po szóste, podjęte w pracy badania skłaniają do ostatecznego wniosku, że potencjał polityki bez- pośredniego celu inflacyjnego, traktującej utrzy- mywanie na niskim poziomie wskaźników inflacji jako głównego priorytetu polityki stabilizacyjnej, uległ wyczerpaniu i że polityka ta powinna zostać zastąpiona przez nowe rozwiązania wspierające ożywienie/przeciwdziałające recesji gospodarczej, przy traktowaniu stabilizacji cen jako ważnego warunku uzupełniającego.

Taka zmiana priorytetów przypominałaby nieco zmianę, jaka dokonała się w latach 80. XX wieku, kiedy banki centralne krajów rozwiniętych ode- szły stopniowo od regulacji podaży pieniądza jako kluczowego parametru ich polityki pieniężnej na rzecz regulacji stóp procentowych; przy czym dane dotyczące kształtowania się podaży pieniądza były i nadal są publikowane i poddawane skrupulatnym analizom.

W przypadku przyjęcia priorytetu wzrostu gospodarczego powstaje problem wysokości stopy inflacji, jaką władze mogą zaakceptować, aby nie doszło do niekontrolowanego wzrostu cen.

Pomocna w tym zakresie mogłaby okazać się koncepcja inflacji niespowalniającej wzrostu gospodarczego,

godząca ze sobą konieczność wspierania ożywienia gospodarczego ze wzrostem cen, którego koszty są w pełni równoważone przez korzyści, jakie gospodarka może odnosić z umiarkowanej inflacji (np. brak zagrożenia problemem ZLB). W końco- wych partiach książki dokonano wstępnej analizy zastosowania tej koncepcji w procesie „normalizacji”

gospodarki amerykańskiej. Wskazano z jednej strony na ryzyko, jakie w perspektywie kilku lat niesie ze sobą kontynuacja dotychczasowej polityki SRF, zaś z drugiej strony na możliwość ograniczenia tego ryzyka, gdyby dokonać zmiany priorytetu i charakteru polityki stabilizacyjnej.

Badania podjęte w pracy potwierdzają prawdzi- wość sformułowanej tezy, że: potencjał polityki bezpośredniego celu inflacyjnego, traktującej utrzymywanie na niskim poziomie wskaźników inflacji jako głównego priorytetu polityki stabili- zacyjnej, uległ wyczerpaniu i polityka ta powinna zostać zastąpiona przez nowe rozwiązania wspie- rające ożywienie/przeciwdziałające stagnacji go- spodarczej, przy traktowaniu stabilizacji cen jako ważnego warunku uzupełniającego.

(14)

3. Implikacje badań dla teorii ekonomii, metodologii badań ekonomicznych i praktyki gospodarczej

Aby dojść do zaprezentowanych w pracy wyni- ków należało dokonać reinterpretacji kluczowych kategorii i modeli makroekonomicznych oraz wpro- wadzić do teorii ekonomii nowe kategorie, które bardziej adekwatnie opisują rzeczywistość współcze- snej gospodarki rynkowej. Dotyczy to w pierwszej kolejności reinterpretacji długookresowej krzywej Phillipsa. Oryginalna (krótkookresowa) krzywa Phil- lipsa miała stanowić rodzaj zwornika pomiędzy sferą nominalną i sferą realną gospodarki. Wiązała ona bowiem zmiany kluczowej kategorii nominalnej (stopy inflacji) z kluczową kategorią realną (stopą bezrobocia). Jej istnienie dawało szansę na prze- zwyciężenie problemu tzw. klasycznej dychotomii uniemożliwiającej stworzenie spójnego, jednolitego systemu analizy procesów gospodarczych w warunkach zmienności cen. Istnienie krótkookresowej krzywej Phillipsa mogło też stanowić mocny argu- ment na rzecz skutecznej polityki stabilizacyjnej państwa.

Badania Phelpsa i Friedmana, wykorzystujące hi- potezę racjonalnych oczekiwań, wykazywały jednak, że zamienność (trade‑off) pomiędzy inflacją a bezro- bociem istnieje tylko ze względu na błędy oczekiwań i że w dłuższym okresie krzywa Phillipsa przyjmuje położenie pionowe względem osi OX (bezrobocia).

Na tej podstawie w latach 70. poprzedniego wieku w literaturze ekonomicznej pojawiła się koncep- cja stopy bezrobocia nieprzyspieszającej inflacji ( NAIRU), sankcjonująca tylko jednokierunkową zależność pomiędzy zmiennymi modelu Phillipsa.

To poziom bezrobocia (a właściwie odchylenia bezrobocia rzeczywistego od naturalnego) określa wielkość inflacji, ale nie odwrotnie.

Bazując na tym modelu, władze mogłyby całymi latami prowadzić nieodpowiedzialną społecznie po- litykę dezinflacji (zgodnie z tzw. regułą Friedmana)⁴, nie narażając się na zarzut generowania nadmiernego bezrobocia i stagnacji wzrostu gospodarczego, gdyż zmiany tych kategorii (zgodnie z logiką NAIRU) są określane przez działające długookresowo czynniki

4 Należy odróżnić „regułę Friedmana” (Friedman rule) postulującą deflację w granicach 2–5% rocznie od „reguły pieniężnej” (monetary rule) tegoż autora, czyli rekomendo- wanego tempa wzrostu podaży pieniądza (w granicach 3–5%

rocznie) jako gwarantującego „stabilność poziomu cen dóbr finalnych”. Zob. M. Friedman, The Optimum Quantity of Money, With a New Introduction by M.D. Bordo, Aldine Transaction, New Brunswick and London; Fouth printing, 2009, s. 34; M. Friedman, The Role of Monetary Policy, „The American Economic Review” 1968, no. 1, March, s. 16.

realne (postęp technologiczny, innowacyjność, tzw. epokowe wynalazki itp.), a nie zmiany poziomu cen.Prowadzone przez autora książki badania nad długookresową krzywą Phillipsa dla Stanów Zjed- noczonych, strefy euro i Japonii wykazały, że jej zmiany powielają praktycznie ruchy długookresowej stopy bezrobocia, na którą wpływ wywiera z kolei polityka antyinflacyjna władz. Jeśli władze prowadzą w długim okresie politykę dezinflacji to przekłada się to na trwały wzrost stopy bezrobocia (przykład strefy euro). NAIRU dostosowuje się biernie do tej sytuacji (ruch w prawo po osi OX). Na tej podstawie sformułowano hipotezę o „złamanej” długookre- sowej krzywej Phillipsa (krzywej Phillipsa roz- szerzonej o oczekiwania deflacyjno ‑stagnacyjne), której kształt wynika z przyjęcia i prowadzenia przez władze forsownej polityki ograniczania wzrostu cen.Postać krzywej Phillipsa, jaka wynika z oma- wianych badań, przypomina tzw. nowokeynesow- ską krzywą Phillipsa. O ile jednak o odchyleniu w prawo krzywej nowokeynesowskiej decyduje głównie tzw. efekt histerezy (samoutrwalania się wysokiego bezrobocia), o tyle w rozumieniu autora książki jest ono skutkiem rozwijania się w gospodarce procesu deflacyjno ‑stagnacyjnego, związanego z wchodzeniem gospodarki w „pułapkę niskiej in- flacji” (proces „japonizacji”). A zatem chcąc kształ- tować w gospodarce pozytywny klimat makroeko- nomiczny, władze powinny kierować się w swojej polityce nie tylko inflacją, ale również poziomem bezrobocia, ściśle związanego z wynikami wzrostu gospodarczego.

W ten sposób pojawia się znów przestrzeń dla skutecznej, prowzrostowej polityki stabilizacyjnej (zanegowanej przez koncepcję NAIRU), wykorzy- stującej zarówno narzędzia polityki pieniężnej, jak i fiskalnej (nowoczesna mieszanka polityki pieniężnej i fiskalnej, modern policy mix).

„Pułapka niskiej inflacji” (low inflation trap) to kolejna kategoria ekonomiczna, którą autor książki wprowadził do literatura naukowej w licznych pu- blikacjach polsko‑ i anglojęzycznych, i która zo- stała zgłoszona w Polskim Urzędzie Patentowym (Z.406723, 9–11.2012). Terminu tego używał w późniejszym okresie również laureat Nagrody Nobla – P. Krugman. Oznacza ona generowanie przez politykę władz (dążących do wypełnienia określonego a priori, ambitnego, niskiego celu inflacyjnego) zbyt wysokiego poziomu oczekiwa- nej długoterminowej realnej stopy procentowej, czego skutkiem jest rozwinięcie się w gospodarce procesu deflacyjno ‑stagnacyjnego. W ten spo- sób niska inflacja zamiast stać się czynnikiem