Efekty koncentracji w handlu

Zauważalnym symptomem globalizacji jest również wyraźna koncentracja kapitału w rękach największych firm detalicznych. Efekt ten jest szczególnie widoczny w Europie Zachodniej, ale i w Polsce stale zmienia się struktura sprzedaży na korzyść nowo­ czesnych formatów handlowych. W strukturze pięćdziesiątek naj­ większych firm handlowych od 1998 roku stopniowo wzrasta zna­ czenie firm z pierwszej dziesiątki, począwszy od 63% do 70% w 2001 roku16.

Najszybciej przyrasta liczba sklepów o powierzchni sprzedaży przekraczającej 400 m2 - w ciągu ostatnich 5 lat o ponad połowę (małe sklepy - dziesięciokrotnie wolniej). Około 1% placówek - hipermarkety, supermarkety i dyskonty - posiada 17% udział w powierzchni sprzedaży ogółem i zapewnia 12% wartości sprzeda­

14 B. Słomińska, Mapa sieci detalicznych 2003, „Życie Handlowe” 2003, nr 4, s. 11-12.

15 P. Stefaniak, op. cit., s. 73.

112 Dominika Kubacka

ży detalicznej (2001), a ów „kawałek tortu” stale powiększa się. Udział obrotów super- i hipermarketów w sprzedaży detalicznej w Polsce wyniósł w 2001 roku 8,2%, a np. w Finlandii - 58,1%, Danii - 51,2%, Francji - 50%, Wielkiej Brytanii - 48%, Szwecji - 40,4%11.

Najszybciej postępuje koncentracja sprzedaży żywności i uży­ wek (papierosy, alkohol). Niespełna 2% sklepów reprezentujących tzw. nowoczesne kanały dystrybucji (dyskonty, super i hipermarke­ ty) wypracowało 28-30% wartości sprzedaży. Ale udział wydatków realizowanych w sklepach wielkopowierzchniowych powoli stabili­ zuje się, co może wskazywać, że dotychczasowa dynamika udziału wielkopowierzchniowych sklepów w obrotach handlu ulegnie spo­ wolnieniu18.

Stopień koncentracji w handlu detalicznym w Polsce jest rela­ tywnie mały w porównaniu do większości krajów europejskich. Potwierdzają ten fakt przytoczone poniżej zestawienia, informują­ ce o znaczeniu największych firm handlowych wybranych krajów w tworzeniu obrotów handlu detalicznego.

Wg ACNielsen, udział TOP5 pod względem obrotów wynosił w Polsce na przełomie roku 1999 i 2000 9%. Dla porównania Nor­ wegia zanotowała 99%; Szwecja - 96%; Finlandia - 93%; Holandia - 89%; Hiszpania - 47%; Grecja - 36%; Węgry - 32%; Czechy/ Słowacja - 24%19. Udział firm TOPIO (10 największych sieci w sprzedaży detalicznej) w 2001 wyniósł nieco ponad 6%. Tempo rozwoju nowoczesnych wielkopowierzchniowych formatów skle­ powych było o wiele szybsze niż w wielu podobnych nam (pod względem struktury handlowej) państwach Europy. Przykładowo powstanie prawie 150 hipermarketów zajęło u nas ok. 6-7 lat, pod­ czas gdy w Hiszpanii - 2020.

17 U. Kłosiewicz-Górecka, „Handel” 2002, nr 10, s. 26-29.

18 J. Adamski, Przybyło sklepów, „Poradnik Handlowca” 2002, nr 4, s. 34-35.

19 Handel globalny i skoncentrowany, „Handel” 2000, nr 10, s. 24.

Wybrane przejawy procesów globalizacji w handlu detalicznym 113 5. Rozwój porozumień integracyjnych

Konsekwencją procesów globalizacyjnych jest również roz­ wój dużych sieci handlowych - reprezentujących zarówno kapitał zagraniczny, jak i polski - oraz różnorodnych form integracyjnych. Wynika to bezpośrednio z idei globalizacji, czyli dostarczania glo­ balnych produktów globalnemu konsumentowi. Stąd rodzi się po­ trzeba unifikacji działań na wielu rynkach, a taką możliwość dla firm, które nie są potęgami handlowymi oferuje działanie wspólne. Skutkuje to przyrostem liczby wspólnych przedsięwzięć o zróżnico­ wanym zakresie integracji - począwszy od dobrowolnej współpracy w ramach własnych kontaktów, poprzez zawiązywanie formalnych stowarzyszeń, grup zakupowych, po systemy franchisingowe i inne kapitałowe formy integracyjne (np. Lewiatan’ 94 Holding SA).

Wzrasta stopniowo udział firm dysponujących sieciami skle­ pów - w grupie przedsiębiorstw zagranicznych pięciokrotnie zwięk­ szył się udział sieci największych, liczących ponad 20 sklepów21. Dopiero na 15 miejscu w 2001 roku uplasowała się polska sieć Polomarket, a na 20 - PPS Społem Białystok. Inne znane rodzime sieci posiada Eldorado SA (Groszek, Stokrotka), czy Rabat Bielsko- -Biała. Przykładem nowopowstałej polskiej inicjatywy jest spółka Warszawska Grupa Supermarketów utworzona przez 6 polskich pry­ watnych sieci do wspólnego dokonywania zakupów, przeprowadza­ nia promocji, a w planach otwierania nowych placówek pod wspól­ nym logo WGS22.

W 2001 roku w Polsce istniało według szacunkowych wyli­ czeń blisko 90 różnych form zrzeszeń i porozumień biznesowych (ponad dwukrotnie więcej niż 3 lata wcześniej). Nadal jednak nie dorównują one potencjałem zagranicznym sieciom handlowym

W Polsce szczególnie rozwija się franchising w handlu, stając się jedną z głównych sił napędzających globalizację sektora usług.

21 B. Słomińska, op. cit., s. 11.

114 Dominika Kubacka

Obecnie funkcjonuje ponad sto systemów franchisingowych, z cze­ go 56% stanowią systemy krajowe, które w 2001 roku po raz pierw­ szy przewyższyły liczbą systemy zagraniczne. Nieco ponad połowa systemów działa w sektorze handlu detalicznego (przeważa w nich branża żywnościowa). Systemy posiadają ponad 10 tys. punktów, które razem z centralami sieci zatrudniają łącznie ponad 100 tys. osób. Pomimo istnienia wielu barier dynamika rozwoju franchisin- gu jest nadal wysoka. Obserwuje się wzrost udziału liczby jednostek franchisingowych w stosunku do własnych (z 57,2% w roku 2000 do 71,3% rok później). Co roku przybywa kilkanaście nowych sieci (np. 14 w 2001), a po przystąpieniu do UE to tempo może się jeszcze zwiększyć. W ciągu 2 lat po przystąpieniu Hiszpanii liczba

systemów wzrosła tam z 200 do 40023.

Spośród globalnych systemów handlowych obecne są w Polsce m.in.: Yves Rocher, Athlete’s Foots, SPAR, Addidas, Lee Cooper, Demmer’s Teahouse, Costcutter, Benetton, ale w stosunku do poten­ tatów franchisingowych nasz rynek jest nadal nienasycony (por. tab. 1). Stanowi to zapowiedź kolejnych franchisingowych inwesty­ cji firm zagranicznych, jak i rozwój polskich systemów.

Tabela 1. Liczba działających systemów handlowych w 2001 roku w wy­ branych krajach Europy

Kraj ^Wielka

Brytania

Francja Niemcy Polska

Liczba systemów

258 230 237 54

Źródło: B. Pokorska, op. cit., s. 115.

23 B. Pokorska, Franczyza jako szczególna forma kooperacji, [w:] Dystrybu­

cja w strategiach marketingowych przedsiębiorstw pod redakcją A. Czubały, mate­

riały ogólnopolskiej konferencji naukowej, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kra­ ków 2002, s. 115-116.

Wybrane przejawy procesów globalizacji w handlu detalicznym 115

Największym eksporterem systemów są Stany Zjednoczone, a wśród państw europejskich wymienić należy potentatów, jakimi są; Francja (systemy obecne w 14 krajach), Wielka Brytania (11) i Niemcy (14). Do 2000 roku większość systemów globalnych kon­ centrowała swoją działalność na rynku amerykańskim i europejskim. Dopiero od niedawna regionami o dominującej liczbie wchodzących systemów stają się Azja, Ameryka Płd. oraz Afryka Płd.

Internacjonalizacja działalności firm franchisingowych odby­ wa się zazwyczaj poprzez ekspansję geograficzną lub/i przedmioto­ wą. Ekspansja terytorialna realizowana być może za pomocą dwóch strategii - dywersyfikacji rynków zbytu i tworzenia sieci global­ nych. Ekspansja przedmiotowa przebiega zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie” i oznacza centralne zarządzanie syste­ mami, dla osiągnięcia korzyści skali, przy jednoczesnym nakierowa­ niu celów na konkretne, lokalne potrzeby. Stąd „myślenie globalne” rozumiane jest jako postrzeganie rzeczywistości z punktu widzenia makroekonomii, a „lokalne działanie” jako jego praktyczna realiza­ cja na poziomie mikro24.