Efekty kształcenia dla programu kształcenia

Czynniki wpływające na określanie efektów kształcenia przedstawiono na poniższym rysunku .

Rys. 5. Czynniki wpływające na definiowanie efektów kształcenia dla programu kształcenia

Źródło: [Kraśniewski 2011, dok. elektr., s. 47]

Zakres prac związanych z określaniem efektów kształcenia na każdym z pięciu etapów projektowania pro-gramu kształcenia omówiono wcześniej w podrozdziałach 8 .1 i 8 .2 .

Efekty kształcenia mogą być formułowane na poziomie obszarów, kierunków, modułów i zajęć . Na po-ziomie obszarów mamy najmniejszą liczbę efektów kształcenia, ale są one sformułowane najbardziej ogól-nie . Na kolejnych poziomach (kierunek, moduł, zajęcia) zmogól-niejsza się ogólność efektów kształcenia, są one uszczegółowiane, a równocześnie zwiększa się ich liczba . Można to przedstawić schematycznie, co uwidacz-nia poniższy rysunek:

Rys. 6. Zależność między ogólnością i liczbą efektów kształcenia

Źródło: Opracowanie własne

Efekty kształcenia dla kierunku studiów, poziomu kształcenia i  profilu kształcenia określane są w kategoriach:

ʘ wiedzy, ʘ umiejętności,

ʘ kompetencji społecznych .

WIEDZA, czyli zbiór uzasadnionych sądów, opisów faktów, teorii oraz zasad postępowania będących wy-nikiem poznawczej działalności człowieka . Wiedza jest przyswajana w procesie uczenia się . Wiedza jest pod-stawą działań w obszarze pracy i organizacji społeczeństwa [Sławiński 2011, s . 65] .

UMIEJĘTNOŚCI, czyli zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania za-dań i rozwiązywania problemów [Sławiński 2011, s . 60] .

KOMPETENCJE SPOŁECZNE, czyli udowodniona (w pracy, nauce oraz rozwoju osobistym) zdolność sto-sowania posiadanej wiedzy i umiejętności z uwzględnieniem zinternalizowanego systemu wartości . Kom-petencje społeczne określa się, bazując na kategoriach odpowiedzialności i autonomii [Sławiński 2011, s . 36] .

Efekty kształcenia dla studiów II stopnia są głębsze (zasada przyrostu kompetencji), ale mogą dotyczyć węższego obszaru (zasada zachowania mobilności poziomej) .

Trudno odpowiedzieć na pytanie, jaka powinna być liczba kierunkowych efektów kształcenia . Przyjmuje się, że przeciętnie jest ich 30–50 . Przy czym dla niektórych kierunków (lekarski, pielęgniarstwo, położnictwo itp .) standardy kształcenia wymuszają liczbę efektów kształcenia o rząd wielkości większą niż w przypadku typowych kierunków niepodlegających standaryzacji . W poniższej tabelach 9–11 przedstawiono pewne dane liczbowe dotyczące tego problemu .

Tab. 9. Liczba kierunkowych efektów kształcenia określanych na poziomie uczelni st. I stopnia

EK* (W**-U***-KS****) st. II stopnia

EK (W-U-KS) st. jm

EK (W-U-KS) mała liczba

20 (6-7-7) 21 (10-7-3)

15 (6-6-3) 16 (6-8-2) 16 (8-5-3)

36 (8-20-8)

duża liczba 242 (105-125-12)

179 (99-41-39) 243 (109-84-50)

240 (88-116-36) 278 (113-93-72)

maksimum (pielęgniarstwo) 909 (304-361-244) 394 (114-129-151)  

* EK – kierunkowy efekt kształcenia, ** W – wiedza, *** U – umiejętności, **** KS – kompetencje społeczne Źródło: Opracowano na podstawie [Kraśniewski, Próchnicka 2013, dok. elektr.]

Tab. 10. Liczby efektów kształcenia dla kierunków regulowanych

Kompe-tencje Kierunek Lekarski Lekarsko-dentystyczny Farmacja Pielęgniarstwo Położnictwo

W

JSM 180 153 204 x x

1 st. x x x 168 239

2 st. x x x 59 88

UJSM

127 129

207 x x

1 st. x x x 151 161

2 st. x x x 51 97

KS

JSM 0 0 6 x x

1 st. x x x 10 9

2 st. x x x 7 7

Źródło: Opracowano na podstawie [Rozp. MNiSW z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: le-karskiego…, Dz.U. z 2012 r. poz. 631]

Dla kierunku weterynaria określono w zakresie wiedzy 33 efekty szczegółowe, w zakresie umiejętności 13 efektów ogólnych i 19 szczegółowych, zaś w zakresie kompetencji społecznych 14 efektów kształcenia . Nato-miast dla kierunku architektura efekty kształcenia nie zostały wyliczone w tabelach [na podst . Rozp . MNiSW Dz .U . z 2011 r . Nr 207 poz . 1233] .

Tab. 11. Liczby wzorcowych efektów kształcenia

Kierunek Pedagogika Filozofia Matematyka

Instrumentali-styka Elektronika Analityka

me-dyczna – JSM Elektroradio-logia

W A1 19 19 10 16 24

A2 16 16 14 10 11 47

P1 52

U A1 14 21 36 19 25

A2 12 17 21 17 20 41

P1 22

KS A1 8 9 7 13 6

A2 8 6 7 8 2 7

P1 12

Źródło: Opracowano na podstawie [Rozp. MNiSW z dnia 4 listopada 2011 r. w sprawie wzorcowych efektów kształcenia, jednolity tekst Dz.U. z 2013 r. poz. 1273]

Kierunkowe efekty kształcenia (EKK) są swoistym pomostem łączącym efekty obszarowe (EKO) i moduło-we (EKM) . Z jednej strony uszczegółowieniem efektów obszarowych powinny być efekty kierunkoi moduło-we, a tych z kolei efekty modułowe, z drugiej zaś strony efekty modułowe powinny wypełniać zakres efektów kierunko-wych, te zaś mieścić się w efektach obszarowych (por . rysunek 7) .

Rys. 7. Powiązania EKO, EKK i EKM oraz akty i dokumenty je określające.

Źródło: Opracowanie własne

Określając efekty kształcenia dla projektowanego programu kształcenia, można wyjść od efektów obsza-rowych i następnie je uszczegóławiać i dostosowywać do potrzeb planowanych studiów, lub wychodzić od efektów modułowych przypisywanych do planowanych zajęć, a następnie je agregować w efekty kierunko-we . W praktyce na różnych etapach projektowania programu kształcenia i przy tworzeniu matryc i powiązań, stosowane są oba te podejścia (por . rysunek 8) .

Rys. 8. Podejścia do projektowania kierunkowych efektów kształcenia

Źródło: Opracowano na podstawie [Frankowicz 2013, slajd 19]

W procesie definiowania kierunkowych efektów kształcenia należy przeprowadzić następujące czynności:

ʘ określić obszar lub obszary właściwe dla projektowanego kierunku studiów,

ʘ wybrać właściwe efekty (efekty generyczne, takie same dla wszystkich obszarów, i efekty specyficzne), ʘ wybrane efekty obszarowe i doprecyzować je adekwatnie do projektowanego kierunku / programu

kształcenia .

Efekty kształcenia dla specjalności w ramach kierunku studiów można określać w różny sposób:

ʘ mogą być wspólne efekty kształcenia dla wszystkich specjalności w ramach programu kształcenia (kierunku),

ʘ można określić wspólny „rdzeń” efektów oraz wyodrębniać grupy efektów kształcenia specyficznych dla poszczególnych specjalności,

ʘ można zacząć od określenia osobnych efektów kształcenia dla poszczególnych specjalności, przy czym takie definiowanie efektów kształcenia może oznaczać konieczność utworzenia nowego kierunku studiów .

Efekty kształcenia nie powinny być tylko założeniem czy zamierzeniem, lecz egzekwowalnym zobowią-zaniem . Winny być one możliwe do zmierzenia, zaobserwowania i oceny . Równocześnie określając je, należy wziąć pod uwagę czas ich osiągnięcia i środki – nie powinny być zbyt ambitne . Stąd też konieczna jest reali-styczna ocena możliwości osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia, które powinny odzwierciedlać moż-liwości przeciętnego studenta .

Pamiętać należy, że wszystkie kierunkowe efekty kształcenia muszą zostać osiągnięte przez każdego stu-denta kierunku studiów . Warunkiem zaliczenia programu kształcenia jest osiągnięcie wszystkich założonych efektów kształcenia, przy czym nie można kompensować braku jednego efektu „nadmiarem” drugiego lub osiągnięciem innego efektu nieprzewidzianego w efektach kształcenia programu kształcenia .

Racjonalne jest skonsultowanie definiowanych efektów kształcenia z innymi nauczycielami i, o ile to moż-liwe, z byłymi studentami [por . Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok . elektr .] .