na studiach wyższych i studiach podyplomowych
A: obszar kształcenia w zakresie sztuki
10. Program studiów
10.3. Moduł kształcenia
Przypomnijmy, że program studiów to opis procesu kształcenia prowadzącego do uzyskania zakładanych efek-tów, a moduł kształcenia (obecnie moduł zajęć) – zajęcia lub grupy zajęć – do którego przypisane są efekty kształcenia oraz liczba punktów ECTS .
Przystępując do projektowania modułu kształcenia, podobnie jak w przypadku programu studiów, należy postawić sobie kilka podstawowych pytań:
Po co? – Jakie są cele tworzenia modułu zajęć?
Co? – Jakie będą treści merytoryczne zajęć?
Co z tego ma wynikać? – Jakie będą efekty kształcenia dla modułu?
Jak? – Jakie będziemy stosować metody dydaktyczne?
Jak oceniać? – Jakie będą sposoby sprawdzania efektów i warunki zaliczenia?
Modułem kształcenia (zajęć) może być:
ʘ typowy przedmiot,
ʘ grupa przedmiotów, np . obowiązkowych dla określonej specjalności w ramach kierunku studiów, ʘ zestaw przedmiotów o określonej, łącznej liczbie punków ECTS wybranych przez studenta
z większe-go zbioru, ʘ zajęcia terenowe, ʘ praktyka,
ʘ przygotowanie pracy dyplomowej .
Należy się zastanowić, czy zgodnie z aktualnym rozumieniem nazwy moduł w przypadku pkt . 5 i 6 moż-na mówić o module .
Dla modułu kształcenia należy:
ʘ określić relacje między efektami kształcenia określonymi w programie kształcenia, a efektami kształ-cenia zdefiniowanymi dla modułu,
ʘ opisać formy i metody prowadzenia zajęć .
Metodologia definiowania modułu powinna obejmować:
1 . zdefiniowanie efektów kształcenia,
2 . określenie właściwych form prowadzenia zajęć,
3 . określenie sposobów i kryteriów sprawdzania efektów kształcenia, 4 . oszacowanie nakładu pracy studenta i kalkulację liczby punktów ECTS .
Każdy przedmiot kształcenia powinien służyć osiągnięciu przez studenta efektów kształcenia przewidzia-nych programem kształcenia .
10.3.1. Efekty kształcenia dla modułu
Modułowe efekty kształcenia także winny być określane zgodnie z omówioną w podrozdziale 9 .4 zasadą S .M .A .R .T .
Zgodnie z zaleceniami ekspertów bolońskich definiowane efektów kształcenia dla modułu powinno obejmować:
ʘ realistyczną ocenę możliwości osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia;
ʘ mierzalność efektów kształcenia;
ʘ sposób formułowania wyrażeń opisujących efekty kształcenia;
ʘ poziom szczegółowości opisu efektów kształcenia;
ʘ podział na kategorie efektów kształcenia (opcjonalnie) .
Realistyczna ocena możliwości osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia:
ʘ warunkiem zaliczenia przedmiotu musi być wykazanie przez studenta osiągnięcia wszystkich zakła-danych efektów kształcenia! (Uczelnia zaświadcza poprzez wydanie kwalifikacji, że wszystkie zdefi-niowane efekty kształcenia zostały przez studenta osiągnięte, a na poziomie modułu takim potwier-dzeniem jest uzyskanie szeroko rozumianego zaliczenia),
ʘ efekty kształcenia powinny odzwierciedlać minimalne wymagania niezbędne do zaliczenia przedmio-tu, uwzględniając: możliwości studentów i możliwości sprawdzenia efektów .
Mierzalność efektów kształcenia zależy od sformułowania efektów kształcenia w sposób umożliwiający ich obiektywny pomiar . Formułując efekty kształcenia, należy mieć na uwadze sposoby ich weryfikacji i walidacji .
Ocena efektów może być kształtująca i / lub podsumowująca:
ʘ ocena kształtująca (formatywna) – wspomaga przede wszystkim proces uczenia się . Jej wyniki powin-ny służyć nie tylko uczącemu się, ale również prowadzącemu zajęcia w celu bieżącej analizy efektyw-ności stosowanych metod dydaktycznych,
ʘ ocena podsumowująca (sumatywna) – ocena podsumowująca stopień osiągnięcia przez studenta za-kładanych efektów kształcenia [Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok . elektr .] .
Sposób formułowania wyrażeń opisujących efekty kształcenia został opisany bardziej szczegółowo w pod-rozdziale 9 .3 . Tu warto przypomnieć, aby:
ʘ rozpoczynać opis każdego efektu uczenia się od czasownika w stronie czynnej np . wymienia kryteria, analizuje, przedstawia, wyjaśnia;
ʘ używać tylko jednego czasownika przy formułowaniu jednego efektu uczenia się np . identyfikuje uczestników procesów komunikacyjnych;
ʘ unikać czasowników o znaczeniu zbyt ogólnym, niejednoznacznych np . wiedzieć, rozumieć, uczyć się, zaznajamiać się z, być świadomym;
ʘ unikać zdań skomplikowanych; jeżeli to konieczne, lepiej użyć więcej niż jednego zdania, by jedno-znacznie zdefiniować efekt kształcenia;
ʘ upewnić się, że efekty uczenia się dla przedmiotu, odnoszą się do efektów kształcenia się zdefiniowa-nych dla programu kształcenia;
ʘ zachować dobór słów kluczowych (kontekst, charakterystyka) .
Określając poziom szczegółowości opisu efektów kształcenia, warto pamiętać, że:
ʘ optymalna liczba to 4–12 efektów kształcenia (optymalnie 5–8);
ʘ zbyt szczegółowy opis jest często mało czytelny i może ograniczać swobodę prowadzenia zajęć;
ʘ zbyt ogólny opis może być mało konkretny, nieprzekazujący informacji, pozwalający przeoczyć efekty dla programu kształcenia;
ʘ należy pamiętać, że każdy efekt wymaga weryfikacji .
Podział efektów kształcenia dla modułu na kategorie (wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne) uła-twi tworzenie tablic odpowiedniości i stopni pokrycia (realizacji) efektów wyższego rzędu .
10.3.2. Weryfikacja efektów kształcenia
Stopień osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia oceniać można:
ʘ w odniesieniu do kryteriów – gdy porównuje się osiągnięte wyniki z ustalonymi standardami (np . test kompetencji);
ʘ w odniesieniu do normy – gdy porównuje się z wynikami grupy (np . test współzawodnictwa) . Forma oceny zależy od kategorii efektów kształcenia . Tak więc możliwe są one dla:
ʘ wiedzy: egzaminy ustne: niestandaryzowane, standaryzowane, problemowe; egzaminy pisemne: ese-je, raporty, testy, projekty .
ʘ umiejętności: egzaminy praktyczne: niestandaryzowane, standaryzowane, demonstracja wyko-nawstwa w warunkach symulowanych, w warunkach naturalnych, realizacja zadania, przedłużona obserwacja .
ʘ kompetencji społecznych: przedłużona obserwacja, obserwacja przez opiekuna, obserwacja przez opiekuna z kryteriami oceny, ocena 360°, ocena przez kolegów, esej refleksyjny, portfolio, dzienniczek, samoocena, rozmowa .
Walidacja [efektów kształcenia] to proces, w wyniku którego uczący się otrzymuje od upoważnionej in-stytucji formalny dokument stwierdzający, że osiągnął określony zestaw efektów uczenia się . Proces walida-cji obejmuje etapy:
ʘ ocenienie osiągniętych efektów uczenia się, ʘ porównanie ocenionych efektów z wymaganiami,
ʘ wydanie stosownego dokumentu (dyplomu, certyfikatu, świadectwa) [Sławiński 2011] .
Ale ci sami autorzy w kolejnej publikacji słownika określają walidację jako wieloetapowy proces sprawdza-nia, czy – niezależnie od sposobu uczenia się – kompetencje wymagane dla danej kwalifikacji zostały osiąg-nięte . Walidacja prowadzi do certyfikacji [Sławiński 2013] .
Dwa pierwsze z tych etapów często nazywa się weryfikacją, ograniczając znaczenie walidacji do etapu trzeciego [por . Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok . elektr .] .
Metody weryfikacji zależą od tego, co chcemy sprawdzać / oceniać, zakładanego stopnia trudności oraz czasochłonności .
Tab. 19. Metody weryfikacji efektów kształcenia
Metody weryfikacji Skala trudności i czasochłonności
Wiedza (faktograficzna) Egzamin pisemny lub ustny, test, udział
w dys-kusji, prezentacja, eseje ŁATWE
Umiejętności praktyczne Pokaz umiejętności praktycznych, raport
z ba-dań, projekt, symulacja [co
Umiejętności kognitywne – analiza, ocena,
synteza – case study Case study, złożone zadanie, zadanie
zawodo-we, portfolia raz
Kompetencje społeczne Dyskusje, warsztaty, symulacje, obserwacje
bezpośrednie i wzajemne bardziej]
Postawy Obserwacja, dyskusja TRUDNE
Źródło: [Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok. elektr., s. 28]
Metody weryfikacji efektów kształcenia obejmują także studia przypadku i otwarte problemy, sesje poste-rowe, kwestionariusze, symulowane wywiady i wiele innych [Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok . elektr ., s . 29] . 10.3.3. Nakład pracy studenta, punkty ECTS i godziny kontaktowe
Projektując program kształcenia i program studiów każdemu modułowi, musimy przypisać liczbę punktów ECTS, które student otrzymuje po zaliczeniu modułu zajęć, czyli po uzyskaniu efektów kształcenia przypisa-nych dla tego modułu . Punkty ECTS powinny odzwierciedlać nakład pracy studenta dla uzyskania zakłada-nych efektów .
Całkowity nakład pracy studenta potrzebny do osiągnięcia efektów wyrażany jest w godzinach oraz punk-tach ECTS . Przyjmuje się, że 1 pkt ECTS to średnio 25–30 godzin pracy studenta . Przy czym nakład pracy stu-denta wyrażony w punktach ECTS musi odzwierciedlać jego pracę w kontakcie z nauczycielem akademickim i pracę własną .
Godziny kontaktowe są to godziny, które wymagają bezpośredniego (w czasie rzeczywistym) kontaktu studenta i nauczyciela akademickiego .
Obliczane punkty ECTS przypisane do modułu powinny uwzględniać godziny kontaktowe i godziny pracy własnej studenta . Rozporządzenie WPS w par . 1 ust . 1 pkt 6 ppkt a) wręcz wymaga wyliczania dla programu studiów liczby godzin kontaktowych, czyli tych wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akade-mickich i studentów . W przypadku studiów stacjonarnych w skali całego programu kształcenia co najmniej 50% punktów ECTS musi wynikać z godzin kontaktowych . Dla poszczególnych modułów procenty mogą być większe lub mniejsze .
Do wyliczenia liczby punktów ECTS można się posłużyć tabelą .
Tab. 20. Nakład pracy studenta
Nakład pracy studenta (bilans punktów ECTS) Godzina kontaktowa Zajęcia praktyczne
Forma nakładu pracy studenta Obciążenie studenta [h] Tak / Nie Tak / Nie
Wykład Ćwiczenia
Przygotowanie do egzaminu Sumaryczne obciążenie Punkty ECTS za moduł
Źródło: Opracowanie własne [por. Matukin-Szumlińska 2012, slajd 84]
Przykład wypełnienia takiej tabeli podano poniżej .
Tab. 21. Godziny kontaktowe i godziny zajęć praktycznych
Nakład pracy studenta (bilans punktów ECTS) Godziny kontaktowe Zajęcia praktyczne
Forma nakładu pracy studenta Obciążenie studenta [h] Tak / Nie Tak / Nie
Wykład 30 Tak Nie
Warsztaty 60 Tak Tak
Przygotowanie do egzaminu 30 Nie Nie
Sumaryczne obciążenie 120 90 60
Punkty ECTS za moduł 4 ECTS 3 ECTS 2 ECTS
Źródło: Opracowanie własne [por. Matukin-Szumlińska 2012, slajd 84]
Jak można zauważyć suma punktów ECTS za godziny kontaktowe i zajęcia praktyczne nie musi być równa liczbie punktów ECTS przypisanych danemu modułowi . Do godzin kontaktowych w powyższym przykładzie nie należy zaliczać wszystkich punktów ECTS za ten moduł, czyli 4, ale tylko 3 punkty ECTS . Warto w tym miej-scu zaznaczyć, iż stosowane są różne metody wyliczania punktów ECTS za godziny kontaktowe . W polskich uczelniach odbywa się to zgodnie z wewnętrznymi ustaleniami .
Liczbę godzin pracy studenta można przedstawić np . w tabeli .
Tab. 22. Liczba godzin pracy studenta
Forma aktywności studenta Średnia liczba godzin pracy studenta
Studia stacjonarne Studia niestacjonarne Godziny kontaktowe np. konwersatorium, wykład
Konsultacje
Przygotowanie się do zajęć, lektury Przygotowanie się do egzaminu Przygotowanie referatu, eseju, prezentacji Inne formy
Razem
Źródło: Opracowanie własne
10.3.4. Sylabus modułu kształcenia
Sylabus modułu kształcenia zawiera dane ogólne, dane opisowe oraz dane dodatkowe . 1 . Dane ogólne sylabusa to:
Nazwa modułu Jednostka prowadząca Kierunek / ew . Specjalność Kod modułu
Język zajęć Poziom modułu
Rodzaj modułu (obowiązkowy, obieralny)
Komponenty modułu
Rok studiów – jeśli obowiązuje Semestr
Wymiar godzin Sposób realizacji Liczba punktów ECTS Prowadzący
2 . Dane opisowe sylabusa to:
Wymagania wstępne (zakres wiadomości / umiejętności / kompetencji społecznych, jakie powinien już posiadać student przed rozpoczęciem modułu, a także specyfikacja innych modułów lub programów, które należy zaliczyć wcześniej) .
Cele (krótka charakterystyka tego, co powinno być osiągnięte u słuchaczy z punktu widzenia prowadzącego) .
Treści kształcenia (zwięzły opis treści merytorycznych modułu pozwalający określić jego zakres tema-tyczny oraz hasłowa tematyka zajęć z uwzględnieniem ich przełożenia na zakładane modułowe efek-ty kształcenia) .
Efekty kształcenia [opis stanu wiedzy, zakładanych umiejętności i kompetencji społecznych, jakie stu-dent nabywa w wyniku zaliczenia modułu, z użyciem „active verbs” (efekty kształcenia we wszystkich trzech kategoriach lub tylko w wybranych muszą być określone w każdym module)] .
Metody i narzędzia dydaktyczne (planowane formy / działania / narzędzia / metody nauczania służące osiągnięciu przez studenta zakładanych modułowych efektów kształcenia) .
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia [dokładny opis metod i kryteria oceny pracy studenta spraw-dzające osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia, w ramach danego modułu, z uwzględnieniem takich elementów jak forma, czas trwania, kalendarz (okres, częstotliwość), a także terminy zapisów na egzaminy i sesji egzaminacyjnych (także terminy odbiegające od regulaminowych)] .
Lektury podstawowe (wykaz lektur obowiązkowych, których znajomość jest warunkiem zaliczenia modułu) .
Lektury uzupełniające (wykaz lektur uzupełniających i innych materiałów zalecanych studentom) . 3 . Dane dodatkowe sylabusa to:
Obciążenie studenta pracą .
Liczba punktów ECTS za zajęcia wymagające bezpośredniego udziału nauczyciela akademickiego . Liczba punktów ECTS za zajęcia o charakterze praktycznym .