Ogólna charakterystyka studiów

8.3.1. Nazwa kierunku

Trzeba zaznaczyć, iż przy proponowaniu nazwy kierunku należy wziąć pod uwagę przede wszystkim jego specy-fikę i unikatowość . Sama nazwa powinna być odzwierciedleniem zakładanych efektów kształcenia określonych dla projektowanego programu kształcenia, natomiast nie powinna ona być tylko „chwytem marketingowym” . 8.3.2. Poziom, profil kształcenia i forma studiów wyższych

Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym definiuje kwalifikacje zdobywane w procesie kształcenia, a także poziomy, profile i formy studiów .

STUDIA WYŻSZE, czyli studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magister-skie, prowadzone przez uczelnię uprawnioną do ich prowadzenia (art . 2 ust . 1 pkt 5 PSW) .

POZIOM KSZTAŁCENIA oznacza studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie albo studia trzeciego stopnia (art . 2 ust . 2 pkt 2 PSW) .

STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA to forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończąca się uzyskaniem kwalifikacji pierwszego stopnia (art . 2 ust . 1 pkt 7 PSW) .

STUDIA DRUGIEGO STOPNIA to forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający co najmniej kwalifikacje pierwszego stopnia, kończąca się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia (art . 2 ust . 1 pkt 8 PSW) .

JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE to forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiada-jący świadectwo dojrzałości, kończąca się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia (art . 2 ust . 1 pkt 9 PSW) . W najnowszej nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym dokonano zmiany określenia profili kształcenia . W miejsce dotychczasowego terminu – 

PROFIL KSZTAŁCENIA, zdefiniowanego jako „profil praktyczny [PP], obejmujący moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych albo profil ogólnoakademicki [POA], obejmujący mo-duł zajęć służących zdobywaniu przez studenta pogłębionych umiejętności teoretycznych” (art . 2 ust . 1 pkt 18e PSW) – zostały wprowadzone nowe:

PROFIL KSZTAŁCENIA to profil praktyczny lub profil ogólnoakademicki (art . 2 ust . 1 pkt 18e PSW), PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI to profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć powiązane z prowadzonymi w uczelni badaniami naukowymi, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy (art . 2 ust . 1 pkt 18eb PSW) .

PROFIL PRAKTYCZNY to profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia praktyczne kształtujące te umie-jętności i kompetencje, w tym umieumie-jętności uzyskiwane na zajęciach warsztatowych, które są prowadzone przez osoby posiadające doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią (art . 2 ust . 1 pkt 18ea PSW) .

W nowym rozporządzeniu WPS z 3 .10 .2014 r . w par . 4 ust . 4 i 5 oraz par . 5 ust . określono wymagania doty-czące studiów o profilu ogólnoakademickim i o profilu praktycznym .

Par . 4 ust . 4 stanowi: „Program studiów dla kierunku o profilu praktycznym obejmuje moduły zajęć powią-zane z praktycznym przygotowaniem zawodowym, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust . 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych” .

Par . 5 . ust . 1 . nakłada zobowiązanie, aby: „Zajęcia związane z praktycznym przygotowaniem zawodowym, przewidziane w programie studiów dla kierunku o profilu praktycznym, są prowadzone:

1) w warunkach właściwych dla danego zakresu działalności zawodowej;

2) w sposób umożliwiający bezpośrednie wykonywanie określonych czynności praktycznych przez studentów;

3) przez osoby, z których większość posiada doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią odpowia-dające zakresowi prowadzonych zajęć” .

Natomiast par 4 ust . 5 . określa, że: „Program studiów dla kierunku o profilu ogólnoakademickim obejmu-je moduły zajęć powiązane z prowadzonymi badaniami naukowymi w dziedzinie nauki lub sztuki związanej z tym kierunkiem studiów, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust . 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy oraz umiejętno-ści prowadzenia badań naukowych” .

Oprócz akcentowanej specyfiki kształcenia na profilu ogólnoakademickim – włączenie studentów w bada-nia naukowe, oraz na profilu praktycznym – duży zakres praktyk zawodowych, warto zwrócić uwagę na inne ważne dla procesu projektowania programu kształcenia różnice obu profili dotyczące efektów kształcenia, form i metod kształcenia, kryteriów i metod weryfikacji efektów, które przedstawiono w tabeli 5 .

Tab. 5. Porównanie profilu ogólnoakademickiego i praktycznego Profil ogólnoakademicki i praktyczny – porównanie

Profil ogólnoakademicki Profil praktyczny

Kierunkowe efekty kształcenia mogą być zorientowane na zdobycie określonej wiedzy teoretycznej i jej późniejsze rozwijanie (a nawet two-rzenie nowej wiedzy).

Kierunkowe efekty kształcenia muszą być, bardziej niż w przypadku profilu ogólnoakademickiego, zorientowane na kompetencje praktycz-ne (zawodowe).

Formy i metody kształcenia mogą w mniejszym stopniu odzwierciedlać

rzeczywistość zawodową. Formy i metody kształcenia powinny przenosić jak najwięcej warunków

z przyszłych sytuacji zawodowych Kryteria weryfikacji – zorientowane sprawdzanie zdobytej wiedzy

i umiejętności kognitywnych (analiza, synteza, ocena). Kryteria weryfikacji – zorientowane na efektywne stosowanie wiedzy oraz umiejętności psychomotoryczne.

Metody weryfikacji – mogą być nieco bardziej teoretyczne. Częstą metodą powinno być postawienie studenta w sytuacji rzeczywi-stej próby – zadania zawodowego.

Źródło: [Zob. Piotrowska, Saryusz-Wolski 2013, dok. elektr., slajd 75]

Studia wyższe mogą być prowadzone w różnych formach kształcenia .

FORMA STUDIÓW – studia stacjonarne i studia niestacjonarne (art . 2 ust . 1 pkt 11a PSW) .

STUDIA STACJONARNE to forma studiów wyższych, w której co najmniej połowa programu kształcenia jest realizowana w postaci zajęć dydaktycznych wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akade-mickich i studentów (art . 2 ust . 1 pkt 12 PSW) .

STUDIA NIESTACJONARNE to forma studiów wyższych, inna niż studia stacjonarne, wskazana przez se-nat uczelni (art . 2 ust . 1 pkt 13 PSW) .

8.3.3. Przyporządkowanie do obszaru / obszarów i wskazanie dziedzin i dyscyplin Art . 9 ustawy PSW z 2011 r . stwierdza:

„1 . Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia:

1) warunki, jakie musi spełniać opis kwalifikacji pierwszego i drugiego stopnia, uwzględniając przyporząd-kowanie kwalifikacji do obszarów kształcenia oraz dziedzin i dyscyplin określonych na podstawie ustawy z dnia 14 marca 2003 r . o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki;

2) Krajowe Ramy Kwalifikacji, w tym opis efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia” .

Ogłoszone Rozporządzenie MNiSW z dnia 8 sierpnia 2011 r . w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Dz .U . z 2011 r . Nr 179 poz . 1065) wydane na podstawie art . 3 ust . 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r . o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w za-kresie sztuki określa 8 obszarów wiedzy:

ʘ obszar nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej, ʘ obszar nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych,

ʘ obszar sztuki .

Opis efektów kształcenia dla 8 obszarów kształcenia odpowiadających 8 obszarom wiedzy, wymienio-nych powyżej, zawiera Rozporządzenie MNiSW z 2 listopada 2011 r . w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego (Dz .U . z 2011 r . Nr 253 poz . 1520) .

Efekty kształcenia dla każdego obszaru, poziomu i profilu kształcenia opisane są w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych .

Dla każdego obszaru zdefiniowano efekty kształcenia dla dwóch poziomów kształcenia i dwóch profili kształcenia .

Tab. 6. Liczby efektów kształcenia dla obszarów kształcenia

Źródło: Opracowano na podstawie [Rozp. MNiSW z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, Dz.U. z 2011 r. Nr 253 poz. 1520]

Kierunek kształcenia może być jednoobszarowy lub wieloobszarowy (kilkuobszarowy) .

Dla kierunku jednoobszarowego wybieramy efekty kształcenia z właściwego obszaru . Wówczas mamy prostszy opis programu kształcenia i spełnienie określonych warunków prowadzenia studiów . Przy czym ist-nieje możliwość przyporządkowania projektowanego kierunku do jednego obszaru kształcenia przy jedno-czesnym uwzględnieniu w programie studiów niewielkiej liczby zajęć należących, co do zasady, do innego obszaru, np . gdy prowadzi się ćwiczenia z informatyki na finansach i rachunkowości, historię na stosunkach międzynarodowych itp .

Dla kierunku kilkuobszarowego (przyporządkowanego do więcej niż jednego obszaru kształcenia), efekty kształcenia wybierane są z kilku obszarów kształcenia .

Wymagane jest przyporządkowanie kierunku studiów do obszaru lub obszarów kształcenia oraz określe-nie procentowego udziału liczby punktów ECTS dla poszczególnych obszarów kształcenia w łącznej liczbie punktów ECTS (por . par . 4 ust . 3 R_WPS) . Tak określone wartości procentowe są wykorzystywane przy okre-ślaniu minimum kadrowego oraz w proporcjach nauczyciele akademiccy / studenci .

We wszystkich obszarowych efektach kształcenia, niezależnie od obszaru, występują te same efekty kształ-cenia uniwersalnych wymagań związanych z poziomem kształkształ-cenia, np . umiejętności w zakresie znajomości języków obcych czy też zagadnień z zakresu ochrony własności intelektualnej .

W poniższej tabeli podano przykładowe efekty kształcenia dla nauk humanistycznych .

Tab. 7. Przykładowe efekty kształcenia w obszarze nauk humanistycznych

Osoba posiadająca kwalifikacje pierwszego stopnia Osoba posiadająca kwalifikacje drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki

WIEDZA

H1A_W02 Zna podstawową terminologię nauk humanistycznych. H2A_W02 Zna terminologię nauk humanistycznych na poziomie rozszerzonym.

UMIEJ ĘTNOŚCI

H1A_U03 Umie samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umie-jętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego.

H2A_U03 Umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umie-jętności badawcze oraz podejmować autonomiczne dzia-łania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania własną karierą naukową.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

H1A_K01 Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie. H2A_K01 Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie, potrafi in-spirować i organizować proces uczenia się innych osób.

Profil praktyczny WIEDZA

H1P_W10 Zna i rozumie podstawowe pojęcia i zasady z zakresu

ochrony własności przemysłowej i prawa autorskiego. H2P_W10 Zna i rozumie podstawowe pojęcia i zasady z zakre-su ochrony własności przemysłowej i prawa autorskie-go oraz konieczność zarządzania zasobami własności intelektualnej.

UMIEJĘTNOŚCI

H1P_U01 Potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informację z wykorzystaniem różnych źródeł i sposobów.

H2P_U01 Potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informację z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

H1P_K01 Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie. H2P_K01 Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie, potrafi in-spirować i organizować proces uczenia się innych osób.

Źródło: Opracowano na podstawie [Rozp. MNiSW z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, Dz.U. z 2011 r. Nr 253 poz. 1520]

8.3.4. Tytuł zawodowy

Tytuły zawodowe otrzymywane przez absolwentów studiów wyższych w Polsce określa Rozporządzenie MNiSW z dnia 1 września 2011 r . w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warun-ków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia stu-diów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu (Dz .U . 2011 Nr 196 poz . 1167) . Nomenklaturę tych tytułów z uwzględnieniem poziomów i kierunków kształcenia podano w tabeli 8 .

Tab. 8. Tytuły zawodowe absolwentów studiów wyższych

Studia I stopnia Studia II stopnia Jednolite studia magisterskie

licencjat

Źródło: Opracowano na podstawie [Rozp. MNiSW z dnia 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych…, Dz.U. z 2011 r. Nr 196 poz. 1167]

8.3.4.1. Wymagania związane z ukończeniem studiów i wydaniem dyplomu

Uzyskanie kwalifikacji pierwszego stopnia albo kwalifikacji drugiego stopnia na określonym kierunku studiów, poziomie i profilu kształcenia wymaga, jak już wspominano, osiągnięcia przez studenta wszystkich zakłada-nych efektów kształcenia (par . 7 ust . 1 R_WPS) .

Absolwenci studiów otrzymują uczelniane dyplomy ukończenia studiów, potwierdzające uzyskanie od-powiedniego tytułu zawodowego i suplementy do dyplomów . Absolwenci studiów podyplomowych i kursów dokształcających otrzymują świadectwa ukończenia tych studiów lub kursów (art . 167 ust . 1 PSW) .

Warunki wydawania i niezbędne elementy dyplomów, w tym świadectw studiów podyplomowych określa minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego w drodze rozporządzenia (zob . art . 167 ust . 3 pkt 2 PSW) .

Aktualnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r . w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbęd-nych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzo-ru suplementu do dyplomu (Dz .U . 2011 nr 196 poz . 1167) . Par . 5 tego rozporządzenia stwierdza, że wawzo-runkiem wydania dyplomu ukończenia studiów wyższych jest uzyskanie określonych w programie kształcenia efek-tów kształcenia i wymaganej liczby punkefek-tów ECTS, odbycie przewidzianych w programie kształcenia praktyk, złożenie egzaminu dyplomowego oraz pracy dyplomowej .

Ustawa PSW natomiast w art . 167a i 167b określa wymagania dotyczące prac dyplomowych .

„Art . 167a . 1 . Warunkiem przystąpienia do egzaminu dyplomowego jest pozytywna ocena pracy dyplomowej . 2 . Praca dyplomowa jest samodzielnym opracowaniem zagadnienia naukowego lub artystycznego lub do-konaniem artystycznym prezentującym ogólną wiedzę i umiejętności studenta związane z danym kierunkiem studiów, poziomem i profilem kształcenia oraz umiejętności samodzielnego analizowania i wnioskowania .

3 . Pracę dyplomową może stanowić w szczególności praca pisemna, opublikowany artykuł, praca projek-towa, w tym projekt i wykonanie programu lub systemu komputerowego, oraz praca konstrukcyjna, techno-logiczna lub artystyczna .

4 . Uczelnia jest obowiązana do sprawdzania pisemnych prac dyplomowych przed egzaminem dyplomo-wym z wykorzystaniem programów antyplagiatowych współpracujących z ogólnopolskim repozytorium prac dyplomowych .

Art . 167b . 1 . Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego prowadzi ogólnopolskie repozytorium pi-semnych prac dyplomowych” .