• Raporty, opracowania, zalecenia
• Zapis elektroniczny
• Materiały publicznie dostępne
• Stałe miejsca spotkań
• Wykorzystanie wyników w praktyce
• Relacje między interesariuszami
• Wymiana informacji i poglądów
• Sieci wspólpracy
• Wspólna dyskusja
• Wspólne inicjatywy
Źródło: opracowanie własne.
Efekty miękkie odnoszą się do relacji, które powstają między uczestnikami spotkań w ramach prowadzonych dyskusji foresightowych oraz do relacji zachodzą-cych między tymi uczestnikami w innych sytuacjach, niż te kreowane na potrzeby analizy foresight. Powstają dzięki temu nowe sieci współpracy lub nowe powiązania w ramach istniejących już sieci współpracy. Udogodnienia i ułatwienia współpracy pomiędzy przedstawicielami różnych grup, a także zrównanie interesariuszy podczas spotkań sprzyja wymianie informacji i przyczynia się do budowania i umacniania lokalnego kapitału społecznego [Safin 2017].
Analiza foresightowa znalazła swoje zastosowanie także w odniesieniu do rolnictwa, technologii rolniczych, bezpieczeństwa żywnościowego, gospodarki żywnościowej, czy też dynamiki zmian na obszarach wiejskich [Mirkowska 2017].
Analizy takie w odniesieniu do wymienionych obszarów aktywności prowadzone były dotychczas na poziomie globalnym, kontynentalnym, subkontynentalnym, krajowym i regionalnym [Jansson i Terluin 2009; Foresight. The Future… 2011;
van Dijk i Meijerink 2014]. Działania takie podejmowane były zwykle z inicjatywy organizacji międzynarodowych, bądź instytucji rządowych. Literatura wskazuje, iż efektem prowadzonych analiz dotyczących wymienionych obszarów jest zwiększenie poziomu świadomości ich uczestników oraz sprowokowanie dyskusji pomiędzy nimi. Wykorzystanie wyników foresightu w praktyce jest limitowane możliwościami
104 Rozdział 4. Projekcja przyszłej roli małych gospodarstw rolnych w podregionie rzeszowskim
realnego wpływu inicjatorów foresightu na decydentów i na proces kształtowania założeń szeroko pojętej polityki rolnej.
W celu ustalenia pożądanej roli małych gospodarstw rolnych regionu rzeszow-skiego w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego w regionie w 2030 roku, bazując na metodyce badań foresightowych, w lutym 2019 roku na terenie Pod-karpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale zorganizowane zostały warsztaty pt. „Przyszłość rolnictwa drobnotowarowego w Polsce – prognozowanie wsteczne i analiza scenariuszowa”. W warsztatach uczestniczyło 24 zaproszonych gości, którzy reprezentowali szeroki przekrój przedstawicieli lokalnych systemów żywnościowych. Dobór uczestników spotkania był sprawą o tyle istotną, iż rzutował on na wyniki prowadzonych dyskusji. Uczestnicy spotkania dobierani byli spośród następujących grup:
1) sektor publiczny: decydenci i urzędnicy reprezentujący departamenty rolnictwa, zdrowia, rozwoju ekonomicznego itp. szczebli lokalnych i krajowych;
2) podmioty prywatne działające w różnej formie organizacyjno-prawnej: organi-zacje rolnicze, spółdzielnie rolne, pośrednicy w handlu żywnością, przetwórcy żywności, dostawcy środków produkcji,
3) lokalne organizacje: Lokalne Grupy Działania, 4) organizacje NGO;
5) przedstawiciele instytucji kontrolujących produkcję, przetwarzanie i wprowa-dzanie do obrotu żywności;
6) naukowcy i badacze.
Wybór uczestników spotkania został przeprowadzony w taki sposób, aby zapew-nić jak największą ich różnorodność. Wzięto także pod uwagę ewentualne konflikty, które mogą pojawić się podczas dyskusji i zakłócić ich przebieg. Wśród uczestników spotkania znaleźli się: właściciele małych gospodarstw rolnych, przedstawiciele przedsiębiorstw szeroko pojętego agrobiznesu, doradcy z Podkarpackiego Ośrod-ka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale, delegaci PodOśrod-karpackiej Izby Rolniczej, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, uczelni wyższych oraz człon-kowie organizacji rolniczych. Dla części uczestników wydarzenia było to pierwsze tego typu doświadczenie, gdy mogli się spotkać bezpośrednio z przedstawicielami lokalnych instytucji i podjąć otwartą dyskusję w zakresie funkcjonowania systemu żywnościowego w podregionie. Ćwiczenie miało wywołać interakcje pomiędzy poszczególnymi jego uczestnikami, a właściwy ich dobór zapewnić odpowiedni poziom zaangażowania w prowadzone dyskusje [Talley i in. 2016].
W spotkaniu uczestniczyło ponadto 6 pracowników Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, którzy moderowali prowadzone dyskusje oraz zapisywali ich przebieg. Całość prowadzonych warsztatów i towarzysząca im dys-kusja były nagrywane.
Pierwsza część warsztatów dotyczyła sformułowania oceny potencjalnej i pożą-danej roli małych gospodarstw rolnych w regionie rzeszowskim pod kątem ich zna-czenia w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego w perspektywie 2030 roku.
Zaproszeni goście zostali podzieleni na grupy dyskusyjne (A, B, C) w ten sposób, aby zapewnić jak największe zróżnicowane wewnątrz grup. Grupie A przypisane zostały pod dyskusję zagadnienia związane z produkcją żywności przez małe go-spodarstwa rolne. Uczestnikom tej grupy zadano pytanie:
Biorąc pod uwagę sytuację i stan lokalnego systemu żywnościowego w chwili obecnej, jaką rolę chcesz, aby odgrywały małe gospodarstwa rolne podregionu rzeszowskiego w 2030 roku w kontekście ich wkładu w produkcję żywności w podregionie?
Grupa B dyskutowała na temat małych gospodarstw rolnych i bezpieczeństwa żywnościowego, a jej uczestnicy podjęli rozważania nad następującym zagadnie-niem:
Biorąc pod uwagę sytuację i stan lokalnego systemu żywnościowego w chwili obecnej, jaką rolę chcesz, aby odgrywały małe gospodarstwa rol-ne podregionu rzeszowskiego w 2030 roku w kontekście ich wkładu w za-pewnianie odpowiedniej diety ich właścicielom, ale także konsumentom w podregionie?
Tematyka podniesiona w ramach dyskusji w grupie C pośrednio dotyczyła małych gospodarstw rolnych. Grupie tej przedstawiono następujące zagadnienie pod rozważenie:
Biorąc pod uwagę sytuację i stan lokalnego systemu żywnościowego w chwili obecnej, jaką rolę chcesz, aby odgrywały małe przedsiębiorstwa branży rolno-spożywczej podregionu rzeszowskiego w 2030 roku w kontekście ich wkładu w zapewnianie odpowiedniej diety ich właścicielom, ale także konsumentom w podregionie?
Podczas dyskusji prowadzonej w grupach możliwe było dokonanie oceny po-tencjału małych gospodarstw rolnych w badanym podregionie oraz ich znaczenia w lokalnym systemie żywnościowym w perspektywie 2030 roku. Ocena ta była
106 Rozdział 4. Projekcja przyszłej roli małych gospodarstw rolnych w podregionie rzeszowskim
połączeniem tego, co realistyczne (biorąc pod uwagę specyfikę podregionu i jego sytuację w momencie przeprowadzania warsztatów), z tym, czego pragnęli lub chcieli uczestnicy spotkania. Efektem prowadzonych dyskusji było wskazanie w drugiej części warsztatów konkretnych celów, których wyznaczenie może być pierwszym krokiem do utrzymania bądź zwiększenia roli małych gospodarstw rolnych w za-pewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego w badanym podregionie w przyszłości (rysunek 12). Wizja przyszłości małych gospodarstw rolnych podregionu rzeszow-skiego skonstruowana dla roku 2030 była efektem pracy uczestników spotkania.
Rysunek 12. Etapy budowania wizji małych gospodarstw rolnych w badanym podregionie oraz ich znaczenia w regionalnym systemie żywnościowym w perspektywie 2030 roku
Cel 1.
Cel 2.
2019 2030
sytuacja i stan regionalnego systemu żywnościowego
w chwili obecnej sytuacja i stan regionalnego
systemu żywnościowego w chwili obecnej
WIZJA
Źródło: opracowanie własne.
W ramach każdej grupy pytanie zostało zapisane na górze dużego arkusza papieru, tak aby było widoczne w trakcie całego spotkania. Uczestnicy spotkania otrzymali karteczki samoprzylepne, a następnie spędzali około 10 minut, starając się samodzielnie znaleźć jak najwięcej odpowiedzi na zadane pytania. Na jednej karteczce znajdowała się tylko jedna odpowiedź na zadane pytanie.
Następnie uczestnicy zostali poproszeni o przyklejenie swoich karteczek na duży arkusz papieru i wyjaśnienie ich. Moderator spotkania grupował otrzymane odpowiedzi i tworzył klastry podobnych odpowiedzi dotyczących potencjalnych ról.
Uczestnicy mieli następnie możliwość skomentowania odpowiedzi innych, zadania pytań, poproszenia o wyjaśnienie wątpliwości. W trakcie dyskusji wypowiedzi mogły
być dodawane, usuwane, reorganizowane na arkuszu. Ostatnim krokiem prowa-dzonego ćwiczenia było nazwanie stworzonych klastrów podobnych odpowiedzi, a następnie próba transformowania tych nazw w kategorie celów.
Rysunek 13. Etapy budowania ramowych planów działań wspierających realizację wizji Zasadnicze CELE, które należałoby osiągnąć, aby urzeczywistnić wizję dotyczącą potencjalnej (pożądanej) roli, jaką pełnić będą w 2030 roku drobne gospodarstwa rolne i drobni przetwórcy w lokalnej produkcji,
przetwarzaniu i konsumpcji żywności w podregionie rzeszowskim
Ramowe PLANY DZIAŁAŃ, które umożliwią realizację wybranych celów
Obszar
Druga część warsztatów dotyczyła stworzenia ramowych planów obejmujących działania, które umożliwią realizację wybranych celów, wskazanych w pierwszej części warsztatów. Na tym etapie zastosowano technikę planowania wstecznego (backcasting), której istotą jest określenie w pierwszej kolejności przyszłych, pożą-danych warunków (pożądanej wizji), a następnie zdefiniowanie działań prowadzą-cych do osiągnięcia tych warunków. Zaznaczyć należy, iż backcasting nie dotyczy przewidywania przyszłości, lecz służy określeniu, w jaki sposób można stworzyć i osiągnąć pożądaną wizję przyszłości [Holmberg, Robèrt 2000; Bibri 2018]. Dzia-łania proponowane w każdej z trzech grup uczestników warsztatów były zatem szeregowane w kolejności odwrotnej do kolejności chronologicznej, tj. poczynając od 2030 roku, a kończąc na teraźniejszości (rysunek 13).
W ten sposób otrzymano trzy plany działań mających przyczynić się do stwo-rzenia warunków dla realizacji przez małe gospodarstwa rolne i małe przedsiębior-stwa branży rolno-spożywczej ról wskazanych w sformułowanej wizji potencjalnej i pożądanej ich roli w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego w podregionie rzeszowskim.
108 Rozdział 4. Projekcja przyszłej roli małych gospodarstw rolnych w podregionie rzeszowskim