Europejski wymiar edukacji a zmiany w polskiej oświacie

Współcześnie edukacji przypisuje się fundamentalne znaczenie dla rozwoju społeczeństwa, wzrostu dobrobytu i konkurencyjności. W związku z szeroko rozumianymi przemianami gospodarczymi i społecznymi w edukacji zachodzą zmiany, zarówno jeżeli chodzi o podmioty polityki edukacyjnej, jak i cele i treści nauczania oraz adresatów. Coraz częściej mowa jest o „polityce edukacyjnej” w kontekście nie tylko działalności państwa, ale też różnych działań samorządów i Unii Europejskiej (UE). W tym sensie Unię można traktować jako podmiot polityki edukacyjnej. Adresatem polityki edukacyjnej są obecnie wszyscy członkowie społeczeństwa – zarówno dzieci, młodzież, jak i dorośli, zgodnie z ujęciem edukacji jako spójnego systemu kształcenia i

338 W 1997 r. rozpoczęto ponadto prace nad projektem „Pracownia internetowa w każdej gminie”, mającym na celu wyposażenie każdej gminy w szkolną pracownię z dziesięcioma stanowiskami multimedialnymi, kontynuowano program „Nowa matura”, którego celem było przygotowanie nowych zasad prowadzenia egzaminu maturalnego. Zob. także: R. Pawlak, Polska reforma oświaty a europejska polityka edukacyjna, „Studia Europejskie” 3/2004,Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 109.

339 W wyborach parlamentarnych w 1997 r. zwyciężyła partia Akcja Wyborcza Solidarność, która utworzyła rząd, a premierem został Jerzy Buzek.

wychowania obejmującego różne poziomy kształcenia w formach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych³⁴⁰.

W związku z nowymi wyzwaniami współczesnego świata przed edukacją stawiane są nowe cele, takie jak mobilność i zdolność do zmiany kwalifikacji na wszystkich etapach życia³⁴¹. Nowym priorytetem edukacji jest dostosowanie się do nowoczesnego, wymagającego zarówno specjalizacji, jak i elastyczności rynku pracy. Widoczne jest stopniowe przesuwanie ośrodków decyzyjnych i tworzących strategię na poziom międzynarodowy, co prowadzi do postępującej standaryzacji systemów edukacji w poszczególnych krajach³⁴². W tym aspekcie istotne znaczenie mają działania podejmowane w sferze edukacji przez Unię Europejską oraz kształt polityki edukacyjnej w kontekście dalszej integracji społecznej i kulturalnej.

Wśród zagadnień będących w obszarze zainteresowań Unii Europejskiej zwykle wymienia się takie, jak wspólną politykę rolną, politykę regionalną, czy politykę pieniężną (w kontekście unii gospodarczej i walutowej). Rzadko w tym wyliczeniu znaleźć można politykę edukacyjną. W świetle definicji przytaczanych w opracowaniach polityka edukacyjna koncentruje się na zasadach organizacji systemów nauczania, zapewnieniu im odpowiednich podstaw finansowych, czy wreszcie określeniu zasad zarządzania oświatą. W zakres polityki edukacyjnej wchodzi również konieczność określenia kształtu i treści nauczania³⁴³. Żadnego z tych elementów nie można przypisać kompetencjom Wspólnot Europejskich. Działania Unii Europejskiej w obszarze edukacji to raczej zespół założeń i narzędzi w zakresie edukacji podejmowanych przez UE w celu realizacji pewnych zadań, mających szerszy społeczno-ekonomiczny kontekst.

Podejście Unii Europejskiej do polityki edukacyjnej znajduje odzwierciedlenie w zapisach traktatów i wydawanych przez Parlament Europejski, Komisję lub Radę aktach normatywnych różnej mocy. Są to rozporządzenia (mające zasięg ogólny i wiążące w całości), dyrektywy (wiążące państwo – adresata, pozostawiając swobodę wyboru formy i środków), decyzje (wiążące w całości adresatów) oraz – w tym wypadku mające najszersze zastosowanie – zalecenia i opinie (niemające mocy wiążącej), a także inne akty nienazwane w traktatach, jak konkluzje, komunikaty czy rezolucje.

340 Strategia rozwoju edukacji na lata 2007–2013, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2005, s. 26.

341 J. Zieliński, Uwarunkowania i założenia przemian edukacyjnych w XXI w. [w:] Edukacja zawodowa wobec rynku pracy i integracji europejskiej, S. M. Kwiatkowski (red.), Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2001.

342 W. Krawajczyk, Niektóre konsekwencje standaryzacji w edukacji [w:] Edukacja wobec integracji europejskiej, J. Kojkoł, P. Przybysz (red.), Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2004.

343 D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1997, s. 10-11.

Pierwsze regulacje wspólnotowe w zakresie edukacji zawarte zostały w Traktacie rzymskim (1957)³⁴⁴. Dotyczyły współpracy między członkami Wspólnoty w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego³⁴⁵ oraz wzajemnego uznawania dyplomów³⁴⁶. W kolejnych latach obszar regulacji związany z edukacją został poszerzony o kwestie równego dostępu do edukacji dla dzieci obywateli krajów członkowskich migrujących wewnątrz Wspólnoty³⁴⁷. Wymienione regulacje sprzyjające dostosowaniu pracowników do rynku pracy i swobodzie przepływu pracowników i ich rodzin można umieszczać w obszarze edukacji, ale należy stwierdzić, że ich zakres był mocno ograniczony.

Rozszerzenie zakresu polityki edukacyjnej Wspólnoty nastąpiło wraz z przyjęciem 7 lutego 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej (TWE)³⁴⁸. Kwestii edukacji, już nie tylko zawodowej, został poświęcony rozdział traktatu „Edukacja, szkolenie zawodowe i młodzież”. Określono w nim ramy dla wspólnotowych działań w zakresie edukacji i szkolenia oraz wskazano priorytety. Zgodnie ze sformułowaną w Traktacie o Unii Europejskiej zasadą subsydiaryzmu (pomocniczości)³⁴⁹, Wspólnota zobowiązana jest jedynie do współpracy z państwami członkowskimi i wspierania działań w wybranych obszarach edukacji. Zaznaczono, że odmienności kulturowe, językowe, a także w zakresie organizacji systemów oświatowych, które mają bardzo zróżnicowany charakter³⁵⁰, pozostają w wyłącznej gestii państw członkowskich. Zakres działania Wspólnot w obszarze polityki edukacyjnej został ograniczony już przez sam fakt zdefiniowania zasady pomocniczości. Art. 36 TWE mówił bowiem wyraźnie: „W zakresie, który nie podlega

jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, gdy cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie osiągnięte przez Państwa Członkowskie, a zatem z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań, zostaną lepiej zrealizowane przez

344 Traktaty Rzymskie (Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - Euratom) zostały podpisane 25 marca 1957 roku przez Belgię, Francję, Holandię, RFN, Luksemburg i Włochy. Weszły w życie 1 stycznia 1958 roku na czas nieokreślony. Oba dokumenty wraz z Traktatem Paryskim stanowią fundament integracji europejskiej. W preambule sygnatariusze zobowiązali się do wspólnych działań zmierzających do wyeliminowania barier dzielących Europę. Służyć miało temu stałe dążenie do poprawy poziomu życia i warunków pracy obywateli krajów członkowskich.

345 Art. 128 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. 346 Art. 57 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą.

347 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1612/68 z 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, (Dz. Urz. UE L 257 z 19 października 1968), s. 2; dyrektywa Rady z 25 lipca 1977 r. w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących (77/486/EWG).

348 Traktat o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht), Dz. U. UE C 191 z 29 lipca 1992.

349 Szerzej por.: I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 154-158.

Wspólnotę”³⁵¹. Stąd art. 126 dotyczący edukacji podnosił zagadnienia wspierania europejskiego wymiaru edukacji, nauki języków obcych, wymiany międzynarodowej uczniów, studentów, nauczycieli, wymiany informacji między ośrodkami naukowymi i badawczymi. Podniesiono sprawę uznawalności dyplomów oraz zaliczenia pobytów studentów na uczelniach państw Unii Europejskiej w poczet normalnego toku studiów (co zostało rozwiązane poprzez wprowadzenie Europejskiego Systemu Punktów Transferowych – ECTS). W TWE znalazł się również zapis o zachęcaniu do rozwoju kształcenia na odległość. Podkreślenie znaczenia kształcenia na odległość z jednej strony wpisuje się więc w dotychczasowy kontekst edukacji jako elementu wspólnego rynku, z drugiej zaś wiąże się ściśle z rozwojem nowoczesnych technologii (czyli też z gospodarką). Warto również dodać, że znacznie uszczegółowiono zagadnienie kompetencji Wspólnot w obszarze kształcenia zawodowego³⁵².

Przyjęte w późniejszym okresie zmiany w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską, czyli Traktat Amsterdamski (1997)³⁵³ oraz Traktat Nicejski (2001)³⁵⁴, nie wprowadzały merytorycznych modyfikacji w rozdziale „Edukacja, szkolenie zawodowego i młodzież”. Jedyną nowością była zmiana numeracji tytułu obejmującego ów rozdział (z VIII na XI) oraz artykułów (z 126-127 na odpowiednio 149-150). Dokonano jej na mocy postanowień Traktatu Amsterdamskiego³⁵⁵. W Traktacie tym podkreślono znaczenie edukacji dla Unii, przez włączenie do preambuły deklaracji o poparciu dla rozwoju możliwie najwyższego poziomu wiedzy narodów UE przez szeroki dostęp do edukacji oraz stałe uaktualnianie wiedzy. Obowiązujące regulacje związane z edukacją zostały rozszerzone Traktatem ustanawiającym konstytucję dla Europy z 2004 r.³⁵⁶ i w tym kształcie znalazły się w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej³⁵⁷. Należy jednak stwierdzić, że zmiana nie miała zasadniczego znaczenia, polegała bowiem na włączeniu do nowego traktatu deklaracji o szczególnym znaczeniu sportu³⁵⁸.

Zakres regulacji początkowo ograniczony do szkolenia zawodowego ulegał stopniowemu rozszerzeniu. Obecnie Unia przywiązuje wagę do kształcenia na wszystkich etapach. Ewolucja regulacji podporządkowana była głównie bieżącym

351 Dokumenty europejskie, t. I, A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefelska (oprac.), Lublin 1996, s. 26-28.

352 J. Mierzwa, Podstawy traktatowe polityki edukacyjnej Unii Europejskiej – ich ewolucja i perspektywy, Zeszyty Naukowe Zakładu Europeistyki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Nr 1(1)/2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 19.

353 Traktat Amsterdamski, Dz. U. UE C 340 z 10 listopada 1997. 354 Traktat Nicejski, Dz. U. UE C 80 z 10 marca 2001.

355 Dokumenty europejskie, t. III, A. Przyborowska-Klimczak i E. Skrzydło-Tefelska (oprac.), Lublin 1999, s. 223-225.

356 Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, Dz. U. UE C 310 z 16 grudnia 2004.

357 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), Dz. Urz. UE C 115 z 9 maja 2008 r.

358 W. Zgliczyński, Polityka edukacyjna Unii Europejskiej, Studia Biura Analiz Sejmowych, Nr 2 (22) 2010, s. 67, www.bas.sejm.gov.pl, data dostępu 15.12.2013 r.

priorytetom gospodarczym i wynikała z potrzeby dostosowania systemów edukacji i szkolenia do potrzeb rynku pracy³⁵⁹.

Rola Unii Europejskiej w sferze edukacji zarysowana została w art. 165 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej³⁶⁰. Zgodnie z nim: Unia przyczynia się do

rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi…. Zgodnie z art. 165 ust. 2 tego Traktatu w obszarze edukacji działania zmierzają m.in. do: rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, sprzyjania mobilności studentów i nauczycieli, promowania współpracy między placówkami edukacyjnymi, rozwoju wymiany informacji i doświadczeń, oraz rozwoju europejskiego wymiaru sportu.

Działania wynikające ze współpracy między państwami członkowskimi wpływają na formułowanie wspólnotowej polityki edukacyjnej przez Radę Europejską. Zgodnie z założeniami art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej Rada nadaje Unii impulsy potrzebne do rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne. Na mocy art. 13 ust 2 decyduje ona o wspólnych strategiach wprowadzanych w życie przez Unię w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy, w tym określa cele, czas trwania i środki, które mają być przekazane do dyspozycji przez Unię i państwa członkowskie do wdrażania strategii³⁶¹.

Działania podejmowane wspólnie przez państwa członkowskie mogą dotyczyć poszczególnych sektorów edukacji, tak jak m.in. deklaracja bolońska³⁶², czyli edukacji na poziomie szkoły wyższej czy deklaracja kopenhaska³⁶³ odnosząca się do kształcenia oraz szkolenia zawodowego.

Przełomem momentem w zakresie kształtowania polityki edukacyjnej UE było przyjęcie w 2000 r. w Lizbonie przez Radę Europejską planu rozwoju Unii Europejskiej do 2010 r. W planie nazwanym potocznie strategią lizbońską przyjęto za cel uczynienie z gospodarki Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy, zdolnej do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, z coraz większą liczbą coraz lepszych miejsc pracy, odznaczającą się wyższym stopniem spójności.

Osiągnięcie tego celu wymagało znaczących przeobrażeń, obejmujących również przekształcenia systemów edukacji. Polityka edukacyjna stała się elementem polityki rynku pracy i szerzej – polityki gospodarczej. Ze względu na różnorodność

359 J. Mierzwa, Podstawy traktatowe polityki edukacyjnej…, op. cit., s. 11–22. 360 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), op. cit. 361 W. Zgliczyński, Polityka edukacyjna Unii…, op. cit., s. 69.

362 Deklaracja przyjęta przez ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe z 29 krajów Europy w 1999 r. w Bolonii, zobowiązująca sygnatariuszy do utworzenia do 2010 r. wspólnego Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego.

363 Deklaracja przyjęta przez ministrów ds. kształcenia zawodowego i szkolenia państw UE oraz Komisję Europejską w Kopenhadze w 2002 r., dotyczy wzmocnienia współpracy w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkolenia poprzez stworzenie „Europy Wiedzy” oraz zapewnienie powszechności dostępu do rynku pracy.

systemów edukacji krajów Unii i potrzebę respektowania ich niezależności w dziedzinie polityki edukacyjnej, podobnie zresztą jak przy innych zagadnieniach z zakresu polityki społecznej, dla osiągania wspólnych celów muszą być stosowane specjalne instrumenty. Obecnie wykorzystywanym instrumentem jest wypracowana na spotkaniu w Lizbonie

metoda otwartej koordynacji, w ramach której państwa członkowskie współpracują i mierzą postępy realizacji celów na podstawie wspólnie ustalonych wskaźników. Jej stosowanie można podzielić na pięć etapów. Pierwszy związany jest z uzgodnieniami celów przez państwa członkowskie. Drugi etap to określenie sposobów mierzenia postępów związanych z celami, w tym wyznaczenie punktów odniesienia i wskaźników. W trzecim etapie następuje przeniesienie tych celów i wskaźników do programów działania formułowanych przez państwa członkowskie, a następnie ich realizacja na poziomie narodowym i regionalnym. Kolejne kroki to ocena prawidłowości działania państw przez monitorowanie osiągnięć i ich porównywanie. Ostatni piąty etap polega na powrocie do etapu uzgodnień, czyli punktu wyjścia.

Metoda otwartej koordynacji pozwala na ustalenie wspólnej polityki, która przybiera formę zaleceń, rekomendacji, czy programów, które nie mają raczej charakteru wiążącego i określane są mianem tzw. „miękkiego prawa”. Podstawowe znaczenia w stosowaniu tej metody, jako zarządzania przez cele, jest oczywiście określenie tych celów, które mają zostać osiągnięte. W przypadku celów polityki edukacyjnej Unii kluczowe były postanowienia Rady Europejskiej z Lizbony, które umożliwiły Radzie ds. Edukacji, składającej się z ministrów państw członkowskich, oraz Komisji Europejskiej opracowanie szczegółowego programu prac dotyczących realizacji celów stawianych systemom edukacji³⁶⁴.

Odpowiadając na postanowienie Rady Europejskiej przyjęte na posiedzeniu lizbońskim w marcu 2000 roku, Komisja Europejska przygotowała wstępny raport w sprawie przyszłych celów systemów edukacji, który skonsultowano z państwami członkowskimi. Ostateczna wersja raportu została przyjęta przez Radę ds. Edukacji i przekazana Radzie Europejskiej na posiedzeniu w Sztokholmie w marcu 2001 roku. W raporcie wyznaczono trzy cele strategiczne: poprawę jakości i efektywności systemów edukacji w UE, ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacji oraz otwarcie systemów edukacji na środowisko i świat³⁶⁵.

Raport w sprawie celów systemów edukacji stał się pierwszym oficjalnym dokumentem przedstawiającym w zarysie europejskie podejście do polityki edukacyjnej w poszczególnych państwach członkowskich UE. W Sztokholmie uzgodniono również, że raport ten powinien stać się podstawą szczegółowego programu prac nad celami

364 Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia – wspólne cele do roku 2010, Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Edukacji i Kultury, Biuro Urzędowych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2002.

edukacyjnymi. Szczegółowy program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji został przyjęty 14 lutego 2002 roku.

W marcu 2002 r. w Barcelonie Rada Europejska zatwierdziła program prac

Edukacja i szkolenie 2010 i tym samym w ramach strategii lizbońskiej – po raz pierwszy stworzyła solidne ramy europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i

szkolenia, opierając ją na wspólnych celach i wyznaczając jej za główne zadanie pomoc w doskonaleniu krajowych systemów kształcenia i szkolenia (…) w drodze otwartej metody koordynacji³⁶⁶. Efektem działań podejmowanych w ramach programu miało być wypracowanie wspólnego obszaru edukacyjnego. Cele tego programu stały się celami unijnej polityki edukacyjnej i były następujące:

− osiągnąć w Europie najwyższy poziom edukacji, tak aby mogła ona stanowić wzór dla całego świata pod względem jakości i użyteczności społecznej;

− zapewnić kompatybilność systemów edukacyjnych, umożliwiającą obywatelom swobodny wybór miejsc kształcenia, a następnie pracy;

− uznawać w Unii Europejskiej kwalifikacje szkolne i zawodowe, wiedzę i umiejętności zdobyte w poszczególnych krajach UE;

− zagwarantować Europejczykom - niezależnie od wieku - możliwość uczenia się przez całe życie (kształcenie ustawiczne);

− otworzyć Europę - dla obopólnych korzyści - na współpracę z innymi regionami, tak aby stała się miejscem najbardziej atrakcyjnym dla studentów, nauczycieli akademickich i naukowców z całego świata³⁶⁷.

Cele te wyznaczają początek nowego etapu rozwoju edukacji w Unii Europejskiej. Zakładają kreowanie reform edukacyjnych, wyznaczanie ich kierunku oraz stymulowanie postępu w każdym kraju i w całej Unii Europejskiej. Zakładano, że cele te zostaną przyjęte przez państwa wstępujące do Unii Europejskiej w tym okresie.

W nowym programie Edukacja i szkolenie 2020 przyjęto, że ramy współpracy będą nakierowane na cztery cele strategiczne³⁶⁸:

− realizacja koncepcji uczenia się przez całe życie i mobilności, − poprawa jakości i skuteczności kształcenia i szkolenia,

− promowanie równości, spójności społecznej i aktywności obywatelskiej,

− zwiększanie kreatywności i innowacyjności, w tym przedsiębiorczości, na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia.

366 Konkluzje Rady z 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia, Dz. Urz. UE C 119/02 z 28 maja 2009 r.,

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52009XG0528%2801%29:PL:NOT, data dostępu 10.01.2013 r.

367 Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia…, op. cit., s. 4.

368 Konkluzje Rady z dnia 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie…, op. cit.

Określenie celów europejskiej polityki edukacyjnej wiąże się z określeniem wskaźników ilościowych ich realizacji, które w założeniu pozwalają na monitorowanie realizacji celów, rozpoznawanie problemów oraz w oparciu o dane tworzenie polityki, promowanie ogólnych koncepcji. Ich stosowanie zmierza do jakościowych zmian, np. programów nauczania w krajach członkowskich. Drugi rodzaj celów to kształtowanie podczas kształcenia obowiązkowego tzw. kompetencji kluczowych, czyli zestawu postaw, cech i umiejętności, jakie powinien posiadać absolwent.

Oparcie polityki edukacyjnej o metodę otwartej koordynacji, jak wspomniano, wymaga więc stosowania wskaźników – punktów odniesienia. Dla ich określenia, Unia Europejska, korzystała z dorobku m.in. Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a zwłaszcza badania PISA (program międzynarodowej oceny

umiejętności uczniów) w zakresie oceny umiejętności matematycznych, a także UNESCO, czy europejskiej sieci informacji o edukacji – Eurydice. Realizacja strategii lizbońskiej wiąże się z realizacją wskaźników, które w części były tożsame z poziomami referencyjnymi wyznaczającymi średni europejski wynik tzw. europejskimi

poziomami odniesienia zawartymi w programie Edukacja i szkolenie 2010³⁶⁹.

Aby można było monitorować postępy, identyfikować problemy oraz tworzyć politykę opartą na uzyskanych danych, nakreślonym celom strategicznym programu

Edukacja i szkolenie 2020 określono kilka „europejskich poziomów odniesienia”, które oparto na dotychczasowych poziomach³⁷⁰, przyjętych na mocy programu prac Edukacja

i szkolenie 2010. Zwrócono się do państw członkowskich, aby na podstawie krajowych priorytetów i zmieniającej się sytuacji gospodarczej, określiły jak i w jakim stopniu mogą za pomocą krajowych działań pomóc wspólnie osiągnąć te poziomy odniesienia. W związku z powyższym państwa członkowskie uzgodniły pięć takich poziomów do 2020 roku³⁷¹. Tabela 2 przedstawia porównanie poziomów odniesienia w ramach programu Edukacja i szkolenie 2010 i Edukacja i szkolenie 2020.

369 R. Pawlak, Polska reforma oświaty a europejska polityka edukacyjna, op. cit., s. 115-120.

370 Konkluzje Rady z 5–6 maja 2003 r. w sprawie poziomów referencyjnych wyznaczających średni europejski wynik w zakresie kształcenia i szkolenia (poziomy odniesienia) (dok. 8981/03).

371 Konkluzje Rady z 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie…, op. cit.

Tabela 2. Porównanie poziomów odniesienia w ramach programu Edukacja i szkolenie

Poziomy odniesienia zawarte w programie Edukacja i szkolenie 2010

Poziomy odniesienia zawarte w programie Edukacja i szkolenie 2020

zmniejszenie odsetka uczniów zbyt wcześnie opuszczających szkołę do 10% w grupie wiekowej od 18 do 24 lat;

średnio co najmniej 15% dorosłych powinno uczestniczyć w procesie uczenia się przez całe życie,

zwiększenie liczby absolwentów kierunków matematycznych, innych nauk ścisłych i technicznych do 15%, zmniejszenie dysproporcji płciowych wśród tych absolwentów;

odsetek 15‑latków osiągających słabe wyniki w czytaniu, matematyce i naukach przyrodniczych powinien wynosić poniżej 15%,

zwiększenie liczby osób z wykształceniem średnim II stopnia (średnie lub zasadnicze) do 85% w grupie wiekowej od 20 do 24 lat;

odsetek osób w przedziale wiekowym 30–34 posiadających wyższe wykształcenie powinien wynosić co najmniej 40%,

w ramach kompetencji kluczowych zmniejszenie liczby młodzieży z niskimi wynikami w czytaniu o 20%;

odsetek osób przedwcześnie kończących

kształcenie i szkolenie powinien wynosić poniżej 10%,

w ramach uczenia się przez całe życie zwiększenie do 12,5% liczby osób w grupie wiekowej 25–64 uczestniczących w kształceniu się przez całe życie.

co najmniej 95% dzieci w przedziale wiekowym od czterech lat do wieku podjęcia obowiązku

szkolnego powinno uczestniczyć w edukacji elementarnej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Konkluzji Rady z 5–6 maja 2003 r. w sprawie poziomów referencyjnych wyznaczających średni europejski op. cit., oraz Konkluzji Rady z 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie…, op. cit.

Poprzez realizowanie polityki edukacyjnej Unii Europejskiej za pomocą tak określonych wskaźników możliwe stało się jej monitorowanie i koordynacja systemów edukacji poszczególnych krajów. Oba wyżej wymienione dokumenty stały się swoistym drogowskazem dla działań podejmowanych w tym obszarze. Strategia Edukacja i

szkolenia 2020 jest kontynuacją poprzedniej strategii, uwzględnia jednak także elementy nie objęte w wcześniejszym dokumencie, jednak istotne z punktu widzenia przyszłości Europy.

Komisja Europejska postawiła sobie również za cel, w ramach realizacji polityki