Z realizacją każdego projektu inwestycyjnego nierozerwalnie wiąże się kwestia podejmowania szeregu mniej lub bardziej złożonych decyzji, często transformowa-nych do postaci procedur i wytycztransformowa-nych tworzących proces planowania inwestycji. W rezultacie proces planowania inwestycji obejmuje pełne spektrum działań ana-litycznych w różnych obszarach gospodarczych, poczynając od analiz mikroeko-nomicznych, a kończąc na analizach makroekomikroeko-nomicznych, w tym technicznych, ekonomicznych, prawnych czy nawet społeczno-politycznych. Jest to zatem kwestia szczególnie ważna, wymaga bowiem przeprowadzenia wielu czaso- i pracochłonnych analiz, bez których nie uda się skonstruować prawidłowego planu przygotowywania, realizacji i eksploatacji zamierzonej inwestycji. Należy również wspomnieć o trudnym do precyzyjnego określenia czasie trwania projektu, który może przeciągać się nawet do kilkudziesięciu lat, oraz formalnych terminach jego rozpoczęcia i zakończenia, niemających wiele wspólnego z pojawieniem się samej idei projektu48.
Zrozumienie kolejności i współzależności działań pojawiających się podczas przygotowywania projektu oraz konsekwencja w ich realizacji są niezbędne, aby uniknąć błędów i utraty poniesionych nakładów inwestycyjnych. Ważny jest też
Adam Kałowski, Jacek Wysocki
30
sam moment identyfikacji możliwości inwestycyjnych, ponieważ im wcześniej on nastąpi, tym więcej będzie czasu na czerpanie wymiernych korzyści ze zrealizowa-nego projektu inwestycyjzrealizowa-nego. Dlatego planując proces inwestycyjny, warto zadać sobie następujące pytania49:
■ Czy możliwości inwestycyjne korespondują ze strategią organizacji?
■ Czy zasoby wymagane w projekcie są dostępne?
■ Czy projekt jest możliwy do realizacji od strony technicznej?
■ Czy realizacja projektu zapewni zwrot z inwestycji?
■ Czy ryzyko w projekcie jest akceptowalne?
Nie wolno również pominąć różnorodności ról, jakie przypisane są poszczegól-nym uczestnikom nowego przedsięwzięcia inwestycyjnego: inwestorom, agencjom promocyjnym, bankom komercyjnym, instytucjom finansującym, dostawcom, potencjalnym odbiorcom, instytucjom ubezpieczeniowym oraz firmom konsul-tingowym. Ponadto przygotowanie i realizacja projektów jest zawsze procesem kompleksowym, który wymaga od zarządzającego specyficznych cech osobowych, ogromnej wiedzy, doświadczenia i umiejętności50.
Wyodrębnienie poszczególnych części składowych procesu przygotowania i realizacji projektu inwestycyjnego pozwala na wskazanie oraz wybór najefek-tywniejszego rozwiązania, jak również ułatwia dokonanie jego właściwej oceny i podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych. Ważne jest zatem zbadanie zasadności inwestycji z punktu widzenia np. popytu na produkty i usługi będące wynikiem eksploatacji oraz dostosowanie projektu do uwarunkowań gospodarczych. Zaleca się, aby już na wstępnych etapach procesu inwestycyjnego podejmować próby badania celowości i efektywności, które pozwolą odpowiedzieć na pytania o czas, miejsce i wielkość inwestycji oraz sposób inwestowania. Tylko tak można dokonać wyboru najefektywniejszego wariantu projektu i najlepszej metody jego realizacji51.
Przechodzenie od zagadnień natury ogólnej, dotyczących opisu systemu eko-nomicznego kraju i jego polityki gospodarczej, poprzez uzasadnienie przydatności danego projektu dla gospodarki, przedstawienie jego sponsorów, oceny rynku i popytu na dany produkt, aż do uwzględnienia takich problemów jak źródła dostaw surowców do produkcji, wykorzystywana technologia produkcji, struktura siły roboczej, zdolności produkcyjne itp.52 zapobiega „przeskoczeniu” od powstania
49 R. Pike, B. Neale, Corporate Finance and Investment, Decisions and Strategies, third edition, Prentice Hall Europe, London 1999, s. 194–195.
50 Więcej w: Nowoczesne zarządzanie projektami, op.cit., s. 118–142.
51 K. Marcinek, Wybrane problemy rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1990, s. 15.
Rozdział I. Istota projektu inwestycyjnego 31
pomysłu inwestycyjnego do sformułowania jego ostatecznej wersji. Dzięki temu eliminuje się też ryzyko pojawienia się błędów zagrażających projektowi.
W ramach podejścia bardziej szczegółowego życie projektu inwestycyjnego można przedstawić w formie zamkniętego cyklu, który obejmuje wszystkie zwią-zane z nim procesy od chwili jego rozpoczęcia do momentu zakończenia. Cykl ten składa się z kilku następujących po sobie faz, z których każda zawiera etapy o podobnych rodzajowo czynnościach wykonywanych sekwencyjnie. Podział cyklu życia na fazy i etapy ma pomóc w stworzeniu logicznej struktury ułatwiającej zarządzanie projektem, planowanie go i sprawowanie nad nim kontroli53. Należy pamiętać, że długość cyklu życia projektu jest uzależniona od jego charakteru oraz stopnia złożoności i może trwać od kilku do kilkudziesięciu lat. W cyklu inwe-stycyjnym moment wydatkowania nakładów i osiągania efektów z tytułu realizo-wanej inwestycji przypada na inny czas, dlatego trzeba porównywać potencjalne wpływy z wydatkami – albo na początek realizacji projektu inwestycyjnego, albo na początek jego eksploatacji – nie zapominając, że okres obliczeniowy obejmuje okres przygotowawczo-realizacyjny i okres eksploatacyjny54.
Według Ch. Chapmana i S. Warda cykl życia większości projektów zamyka się w 4 fazach i 8 etapach, stanowiących ciąg powiązanych ze sobą i logicznych działań, których celem jest doprowadzenie do pomyślnego ukończenia projektu. Wśród tych faz wyróżnia się55:
■ fazę inicjacji i powstawania koncepcji,
■ fazę planowania (formułowania),
■ fazę wykonania (realizacji),
■ fazę zamknięcia (eksploatacji).
Potrzebę identyfikacji faz w cyklu życia projektu podkreślają również R. Pike i R. Dobbins. Wydzielają oni fazę generowania idei projektu, fazę oceny projektu, fazę autoryzacji projektu i fazę wdrażania56. Zdaniem W. Rogowskiego i A. Michal-czewskiego typowy cykl życia projektu obejmuje cztery fazy57:
■ fazę przedinwestycyjną (planowania),
■ fazę budowy (realizacji),
53 A Guide To The Project…, op.cit., s. 20.
54 R. W. Ciborowski, E. Gruszewska, K. Meredyk, Podstawy rachunku efektywności inwestycji, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, s. 21.
55 Ch. Chapman, S. Ward, Project Risk Management, Processes, Techniques and Insights, Univer-sity of Southampton, John Wiley & Sons, Ltd, United Kingdom 2003, s. 19.
56 R. Pike, R. Dobbins, Investment Decisions and Financial Strategy, Philip Allan 1986, s. 296, podano za: K. Marcinek, Ryzyko projektów…, op.cit., s. 34–35.
57 W. Rogowski, A. Michalczewski, Zarządzanie ryzykiem w przedsięwzięciach inwestycyjnych, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 11.
Adam Kałowski, Jacek Wysocki
32
■ fazę operacyjną (eksploatacji),
■ fazę likwidacyjną.
W praktyce zdarzają się też projekty, w których występują więcej niż cztery fazy, o czym piszą m.in. H. Kerzner i R. K. Corrie. Pierwszy z autorów wymienia fazę koncepcyjną, fazę planowania, fazę zdefiniowania i projektowania, fazę realizacji i fazę zamknięcia, drugi natomiast – fazę identyfikacji, fazę planowania i studium wykonalności, fazę koncepcji technicznej, fazę szczegółowego projektowania technicznego, fazę zakupu wyposażenia technicznego, budowy i kontraktów, fazę rozruchu oraz fazę przeglądu i oceny realizacji projektu58.
Jeszcze inną propozycję stanowi podejście metodologiczne Unii Europejskiej, według której cykl życia projektu obejmuje59:
■ programowanie – wyłonienie potencjalnych projektów,
■ identyfikację – selekcję i wybór optymalnego wariantu,
■ formułowanie – przygotowanie niezbędnej dokumentacji w oparciu o techniczną i finansową analizę inwestycji,
■ finansowanie – sporządzenie planu finansowego,
■ wdrożenie – przyjęcie procedur, ustalenie warunków zamówień, podpisanie umów,
■ ocenę – porównanie wyników inwestycji z założeniami.
Wydaje się, że najbardziej obrazową i praktyczną propozycją jest model cyklu życia projektu zaprezentowany przez przedstawicieli UNIDO – W. Behrensa i P. M. Hawranka. W ich opinii projekt inwestycyjny składa się z trzech faz, dzie-lących się dalej na etapy obejmujące ważne działania konsultingowe, inżynieryjne i przemysłowe (rysunek 1). W efekcie w ramach cyklu projektu inwestycyjnego wyróżniamy (schemat 1)60:
■ fazę przedinwestycyjną,
■ fazę inwestycyjną (zwaną też fazą implementacji lub realizacji),
■ fazę eksploatacji (zwaną też fazą operacyjną).
Podobne stanowisko reprezentują U. Gotze, D. Northcott i P. Schuster, którzy uznają, że życie projektu inwestycyjnego składa się z trzech specyficznych faz 61:
■ fazy planowania,
■ fazy implementacji,
■ fazy wykorzystania.
58 H. Kerzner, op.cit., s. 89; R. K. Corrie, Project evaluation, Thomas Telford, London 1991, s. 2, podano za: K. Marcinek, Ryzyko projektów…, op.cit., s. 35.
59 P. Niedzielski, J. Markiewicz, T. Norek, J. Rzempała, M. Skweres-Kuchta, Jak oceniać…, op.cit., 24.
60 W. Behrens, P. M. Hawranek, op.cit., s. 9.
Rozdział I. Istota projektu inwestycyjnego 33 Schemat 1. Fazy i etapy projektu inwestycyjnego
FAZA PRZEDINWESTYCYJNA
Pogłębione studium możliwości projektu – wstępna selekcja wariantów projektu
Wstępne studium możliwości projektu – identyfikacja możliwości
Studia pomocnicze
Studium wykonalności projektu – formułowanie projektu i ocena pełnego studium
FAZA EKSPLOATACJI Rozbudowa i ekspansja innowacyjna
Restrukturyzacja/modernizacja Odtwarzanie majątku
FAZA INWESTYCYJNA
Budowa
Opracowywanie planów technicznych Negocjacje i zawieranie kontraktów
Marketing przedprodukcyjny Rekrutacja
i szkolenia Rekrutacjai szkolenia
Przyjęcie obiektu i rozruch
Źródło: W. Behrens, P. M. Hawanek, op.cit., s. 10.
Podział procesu inwestycyjnego na fazy, a następnie na etapy ma na celu optymali-zację zarządzania samym projektem, m.in. poprzez obniżkę kosztów, skrócenie czasu realizacji inwestycji czy zminimalizowanie ryzyka nieefektywnego wykorzystania ograniczonych zasobów. Warto zwrócić uwagę na fakt, że pomiędzy wszystkimi trzema fazami istnieją liczne współzależności i sprzężenia zwrotne, których nie można zignorować, ponieważ decydują o późniejszym kształcie i optymalności
Adam Kałowski, Jacek Wysocki
34
projektu62. Różne rodzaje działań wchodzące w skład poszczególnych faz są czę-sto prowadzone równolegle, a niektóre z nich zachodzą wręcz na fazę następną. W wielu wypadkach przejście do kolejnego etapu jest uzależnione od pozytywnego zakończenia etapu poprzedzającego, ale nie jest to normą.
Liczba faz, etapów i zadań występujących w cyklu życia projektu inwestycyjnego jest dość zróżnicowana, co wynika z wielkości zaangażowanych środków, podej-mowanych działań i czasu trwania takiego przedsięwzięcia63. M. Trocki, B. Grucza, K. Ogonek twierdzą, że odmienność poszczególnych koncepcji struktury cyklu życia projektu jest też spowodowana różnymi podejściami metodologicznymi zastosowa-nymi w zarządzaniu projektami64. Wszystkie fazy cyklu projektu inwestycyjnego obejmują ważne prace konsultingowe, inżynieryjne, wdrożeniowe, analityczne, które muszą być ze sobą powiązane w taki sposób, aby stanowiły spójną całość od chwili powstania pomysłu do jego wdrożenia, a nie były oderwane od rzeczywistości. Prace te są związane z działaniami przygotowawczymi, oceniającymi, realizującymi oraz eksploatacyjnymi, dlatego aby ograniczyć ryzyko związane z niepowodzeniem inwestycji, należy te działania bardzo wnikliwie przeanalizować (tablica 1).
Tabela 1. Charakter działalności oraz procesy w poszczególnych fazach cyklu życia projektu inwestycyjnego
Faza definiowania przygotowaniaFaza Faza wykonawstwa Faza zakończenia Charakter
działalności Działalność koncepcyjna Działalność planistyczna i organizacyjna Działalność projektowa i realizacyjna Działalność kontrolna i koordynacyjna Działalność wdrożeniowa i sprawozdawcza
Źródło: M. Trocki, B. Grucza, K. Ogonek, Zarządzanie projektami, PWE, Warszawa 2003, s. 32.
Istotnymi elementami projektów inwestycyjnych powinny być porównywalne możliwości techniczne, lokalizacyjne i społeczne oraz terminy wykonania inwe-stycji z uwzględnieniem co najmniej poziomu branży. Aby zapewnić skuteczne wykonanie projektu inwestycyjnego i jego długowieczne użytkowanie, niezbędne jest zatem przeprowadzenie przed jego rozpoczęciem szczegółowej analizy, co zapewni konsekwentną realizację zgodnie z ustalonymi wcześniej wielkościami65.
62 R. Gajęcki, A. Kałowski, J. Wysocki, op.cit., s. 10.
63 U. Gotze, D. Northcott, P. Schuster, op.cit., s. 10; A. Lubryka, op.cit., s. 30.
64 M. Trocki, B. Grucza, K. Ogonek, op.cit., 2003, s. 30.
65 H. Walica, Inwestycje i controlling w przedsiębiorstwie, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Gór-niczej, Dąbrowa Górnicza 2006, s. 20.
Rozdział I. Istota projektu inwestycyjnego 35
W każdym cyklu życia projektu inwestycyjnego szczególny nacisk należy położyć na fazę pierwszą, tj. fazę przedinwestycyjną. Stanowi ona warunek przejścia do faz następnych, a wnikliwość i dokładność przeprowadzonych w niej badań decydują o dalszym powodzeniu planowanego przedsięwzięcia. O stopniu skomplikowania i znaczenia fazy przedinwestycyjnej świadczy także obszerny zakres problemów, które trzeba uwzględnić w fazach kolejnych, tj. inwestycyjnej i eksploatacji. Dlatego nadrzędnym celem fazy przedinwestycyjnej jest dostarczenie przekonujących argu-mentów świadczących o tym, że rozpoczynana inwestycja jest w stanie przynieść efekty oczekiwane przez promotora i zapewnić zwrot poniesionych nakładów. To w tej fazie trzeba dokonać gruntownego przeglądu danych i parametrów charak-teryzujących planowane przedsięwzięcia inwestycyjne, przede wszystkim stosując studia i analizy służące identyfikacji oraz kwantyfikacji w zakresie66:
■ przedmiotu inwestowania (techniki i technologii, zasobów, zasileń),
■ rynków zbytu i marketingu oraz zasileń logistycznych,
■ nakładów inwestycyjnych na inwestycję,
■ źródeł sfinansowania oraz skutkowania inwestycji,
■ ograniczenia ryzyka,
■ uproszczonego i rozwiniętego rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji,
■ porównywalnej lokaty kapitału i jego zwrotu (rentowności).
Należy pamiętać, że trafność i dokładność opracowań przedinwestycyjnych oraz przeprowadzonych analiz w dużym stopniu decydują o ostatecznym sukcesie lub porażce realizowanego projektu inwestycyjnego. Ze względu na ponoszone koszty badań korzystniejsze staje się przygotowywanie szeregu coraz szczegółow-szych opracowań niż sporządzenie od razu szczegółowego studium projektu, który może okazać się nierentowny67. Jeżeli opracowania przedinwestycyjne zostaną przygotowane na podstawie niepełnych informacji i niewłaściwych założeń, może zostać podjęta błędna decyzja, a poprawienie rozpoczętego projektu stanie się bardzo trudne lub wręcz niemożliwe68. Poza zebraniem odpowiednich informacji niezbędnych do realizacji projektu faza planowania ma także na celu69:
■ identyfikację ryzyka związanego z projektem,
■ zbudowanie wariantowości i zwiększenie elastyczności projektu,
■ stworzenie wczesnego ostrzegania o problemach,
■ identyfikację i wykorzystanie efektów synergii,
66 Ibidem, s. 20.
67 L. Kurowski, Przygotowanie i ocena projektów inwestycyjnych, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1984, s. 7.
68 W. Behrens, P. M. Hawranek, op.cit., s. 26.
Adam Kałowski, Jacek Wysocki
36
■ koordynację planów funkcjonalnych,
■ ograniczenie złożoności projektu,
■ sformułowanie celów projektu,
■ zabezpieczenie posiadanych informacji,
■ umożliwienie kontroli procesów,
■ motywowanie pracowników i partnerów zaangażowanych w projekt.
Można przyjąć, że faza definiowania projektu tworzy fundament dla analiz, które później na niej bazują. Jeśli w tej fazie wystąpią poważne wady, to kolejne fazy będą nimi obciążone a podjęte w nich działania mogą okazać się wadliwe70. Ponadto zagrożenia, które mogą wystąpić w fazie przedinwestycyjnej, mają różno-rodny charakter i są uznawane za najniebezpieczniejsze. Dlatego należy je możliwie szybko identyfikować, a następnie eliminować, aby uchronić promotorów projektu przed stratami, a gospodarkę przed nieumiejętnym wykorzystaniem zasobów. Wśród niebezpieczeństw i zagrożeń czyhających na promotorów w cyklu projektu rozwojowego należy wskazać te, które odnoszą się do czasoprzestrzeni, techniki i metodologii prowadzenia projektu inwestycyjnego. Ich przykładami są71:
■ powierzchowność w traktowaniu czynnika czasu i przestrzeni przy wyborze sektora oraz rodzaju działalności gospodarczej;
■ niepoprawna ocena ogólnego klimatu inwestycyjnego lub wybór nieodpowied-niego miejsca lokalizacji;
■ zlekceważenie czynników popytu, podaży oraz konkurencji mogących wystąpić w przyszłości i brak uwzględnienia polityki gospodarczej realizowanej przez państwo;
■ brak rozpoznania zwyczajów, mentalności, wykształcenia, religii i dochodów ludzi oraz pominięcie czynników klimatycznych i niekorzystnego oddziały-wania środowiska naturalnego w miejscu planowanej inwestycji;
■ nieprawidłowa interpretacja uzyskiwanych informacji oraz sygnałów pocho-dzących z otoczenia i wpływających na projekt;
■ wady strukturalne i błędy metodologiczne powstające w trakcie opracowywa-nia projektu, np. powierzchowne przygotowanie analiz i prognoz dotyczących rynku, planowanej produkcji i sprzedaży, nakładów i kosztów oraz źródeł finansowania, jak również przypadkowy wybór technologii;
70 Ch. Chapman, S. Ward, How to Manage Project Opportunity and Risk: Why Uncertainty
Man-agement Can be a Much Better Approach Than Risk ManMan-agement, third edition, John Wiley & Sons,
Ltd, United Kingdom 2011, s. 133.
71 Problemy i metody w zarządzaniu przedsięwzięciami rozwojowymi przedsiębiorstw,
red. R. Gajęcki, SGH, Warszawa 1996, rozdział 1 oraz R. Gajęcki, A. Kałowski, J. Wysocki, op.cit., s. 23.
Rozdział I. Istota projektu inwestycyjnego 37 ■ brak harmonogramu prac nad projektem lub jego zbytnia ogólność;
■ pominięcie jednego z etapów fazy przedinwestycyjnej.
Ze względu na złożoność procesu przygotowania projektu w fazie przedinwe-stycyjnej wyróżnia się w niej trzy następujące po sobie etapy określane jako:
■ wstępne studium możliwości projektu – w ramach którego dokonuje się iden-tyfikacji możliwości inwestycyjnych,
■ pogłębione studium możliwości projektu – w którym następują określenie i analiza wariantów projektu oraz ich wstępna selekcja,
■ studium wykonalności projektu – prowadzące do przygotowania ostatecznej wersji projektu i oceny oraz podjęcia ostatecznej decyzji inwestycyjnej. Ważnym elementem fazy przedinwestycyjnej są również studia pomocnicze, w wyniku których dokonywana jest wstępna selekcja różnych wariantów projektu, dająca w efekcie ograniczenie ich liczby.
Podział procesu przygotowania projektu na etapy jest o tyle zasadny, że umoż-liwia inwestorowi pogłębianie analiz wraz z dokumentowaniem efektywności lub braku alternatywy dla przyszłości projektu w fazie kluczowej. W ten sposób inwestor na każdym etapie jest upoważniony do podjęcia decyzji, które skutkują prawidłową alokacją posiadanych zasobów. Na każdym z trzech wymienionych etapów następuje zatem stopniowe uściślenie założeń, planowanych kosztów inwestycji oraz oczekiwanych efektów ekonomicznych. Wraz z przechodzeniem do kolejnych szczebli analizy prowadzonej w ramach fazy przedinwestycyjnej wzrasta precyzja dokonywanych szacunków kosztów, którą zgodnie z zaleceniami Banku Światowego i UNIDO wyznacza się na poziomie 30% dla wstępnego studium pro-jektu, na poziomie ±20% na etapie pogłębionego studium projektu oraz na poziomie ±10% przy sporządzaniu jego ostatecznej wersji72. Tak dużą dokładność wyników uzyskuje się dzięki zastosowaniu procesów iteracyjnych dla poszczególnych eta-pów tej fazy. A zatem każdy kolejny etap ma pomóc osobom odpowiedzialnym za realizację projektu w formułowaniu odpowiedzi na te same pytania, różniące się jednak w znaczący sposób stopniem dokładności prezentowanych wyników i ocen.
Sukces lub porażka projektu inwestycyjnego zależy przede wszystkim od zakresu badań marketingowych73, technicznych, finansowych i ekonomicznych, przeprowadzonych w trakcie studium możliwości i studium wykonalności (czyli najważniejszych etapów fazy przedinwestycyjnej), oraz kompleksowej oceny jego
72 W. J. Pazio, Analiza finansowa i ocena efektywności projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw, PW, Warszawa 2001, s. 14.
Adam Kałowski, Jacek Wysocki
38
zasadności ekonomicznej74. Pojawiające się na tych etapach wydatki nie powinny jednak zniechęcać do realizacji odpowiednich badań i ocen projektu, ponieważ mogą przyczynić się do ograniczenia późniejszych kosztów eksploatacyjnych w przypadku źle ukierunkowanych projektów. Faza koncepcyjna w zasadniczym stopniu determi-nuje koszty całego projektu inwestycyjnego (niezależnie od efektywności fazy jego realizacji), zaś jakość wykonanych w niej działań i prac decyduje o poziomie nakładów w fazach następnych75. Błędy popełnione w trakcie tej fazy nie tylko mogą okazać się bardzo kosztowne i trudne do naprawienia w przyszłości, ale w znaczącym stopniu oddziałują też na kolejne etapy cyklu projektu inwestycyjnego, zwiększając ryzyko jego niepowodzenia. Chociaż faza przedinwestycyjna kończy się wraz w wyborem ostatecznej wersji projektu inwestycyjnego, to nadal trzeba podejmować kolejne decyzje i działania, aby utrzymywać efektywność projektu i czerpać maksimum korzyści z wysiłków decyzyjnych76. Szczegółowy opis najważniejszych etapów fazy przedinwestycyjnej został przedstawiony w następnym rozdziale.
Kolejną częścią cyklu projektu inwestycyjnego jest faza inwestycyjna, która obejmuje szeroki zakres działań konsultingowych i inżynieryjnych z dziedziny zarządzania projektem i dzieli się na sześć podstawowych etapów, tj.77,78:
■ etap opracowania dokładnego harmonogramu prac i dostaw, dokonanie osta-tecznej lokalizacji projektu, przygotowanie ostatecznych planów technicznych projektu;
■ etap prowadzenia negocjacji i zawierania kontraktów z wykonawcami robót, architektami, dostawcami maszyn i urządzeń, a także konsultantami, insty-tucjami finansowymi oraz innymi kooperantami;
■ etap budowy i innych prac inżynierskich wraz z zakupem oraz instalacją maszyn i urządzeń;
■ etap działań zmierzających do przygotowania rynków zbytu dla przyszłych wyrobów i zapewnienia dostaw najważniejszych materiałów;
■ etap rekrutacji i szkoleń pracowników;
■ etap rozpoczęcia rozruchu oraz oddania obiektu do eksploatacji i efektywnego funkcjonowania w przyszłości.
W przypadku tej fazy elementem decydującym o sukcesie całego przedsięwzięcia inwestycyjnego jest prawidłowe zarządzanie czasem. Jeśli w ramach wymienionych
74 Problemy i metody w zarządzaniu…, op.cit., rozdział 1.
75 K. Marcinek, Ryzyko projektów…, op.cit., s. 36.
76 U. Gotze, D. Northcott, P. Schuster, op.cit., s. 16.
77 W. Grabiec, W. Łukasik, Rachunek ekonomiczny jako narzędzie procesów decyzyjnych
działal-ności przedsiębiorstw, „Zeszyty naukowe”, nr 223, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1998, s. 163.
Rozdział I. Istota projektu inwestycyjnego 39
etapów będzie np. dochodziło do opóźnień, należy je szybko eliminować, gdyż ich kumulacja na kolejnych etapach może doprowadzić do nadmiernego wzrostu nakła-dów inwestycyjnych i rzutować na opłacalność projektu. Chociaż faza inwestycyjna planowana jest ze stosunkowo niewielkim wyprzedzeniem a przyjęte wcześniej założenia pozostają dość wiarygodne, to ryzyko popełnienia błędu pozostaje79. W celu wyeliminowania takich sytuacji opracowuje się dość szczegółowe harmo-nogramy postępowania oraz stosuje się metody ułatwiające właściwą organizację działań, jak np. metody analiz sieciowych PERT (Performance Evaluation and Review Technique) czy ścieżka krytyczna CPM (Critical Path Method)80. Ustalone w ten sposób harmonogramy postępowania należy jednak nieustannie weryfikować, aby przez cały czas trwania projektu nie dopuścić do pojawienia się jakichkolwiek odchyleń stanowiących zagrożenie dla jego prawidłowej realizacji.
Należy też mieć na uwadze to, aby obniżanie wydatków i skracanie czasu