Kryteria wyboru lokalizacji

Aby dokonać wyboru lokalizacji, powinno się przyjąć kryteria pozwalające okre-ślić, na które z potencjalnych miejsc należy się zdecydować. Małe przedsiębiorstwa, o dużej swobodzie lokalizacyjnej, często nie prowadzą takiej analizy, bo dana decyzja jest podyktowana motywem personalnym. Oznacza to, że inwestor subiektywnie ocenia swoje miejsce pochodzenia lub zamieszkania. Efektem takiego podejścia jest wybór tego miejsca na siedzibę firmy, nawet jeśli – patrząc na to obiektywnie – istnieją lepsze wskazania lokalizacyjne. Czynnik behawioralny przejawia się także w efekcie naśladownictwa, który ma miejsce nie tylko w tzw. small biznesie. Wiąże się on z tym, że inwestor polega na pozytywnych opiniach innych inwesto-rów o danym miejscu. W praktyce taką swoistą rękojmią sukcesu jest ulokowanie biznesu tam, gdzie już działa koncern Toyoty.

Jeśli wybór lokalizacji jest jednak dokonywany na podstawie analiz ekonomicznych, możemy mieć do czynienia z różnymi sytuacjami decyzyjnymi. Np. inwestor może poszukiwać lokalizacji, która zapewnia mu minimum kosztów prowadzonej działal-ności, może także sformułować funkcję celu jako maksymalizację udziału w rynku czy maksymalizację stopy zwrotu z poniesionej inwestycji. W takim przypadku będzie go interesował zysk netto uzyskiwany w danej lokalizacji, co prezentuje schemat 2.

Hanna Godlewska-Majkowska

192

Schemat 2. Lokalizacja a koszty i ceny

Źródło: W. Budner, Lokalizacja przedsiębiorstw. Aspekty ekonomiczno-przestrzenne i środowiskowe, Wydawnic-two Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004, s. 43.

O tym, które miejsca przyciągną kapitał, decydują ich walory lokalizacyjne, rozumiane jako występujące w danej jednostce przestrzennej (kraju, regionie, jed-nostce osadniczej) elementy środowiska geograficznego (zasoby naturalne, ludzkie i kulturowe), które mogą potencjalnie wpływać na kształtowanie się nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy obiektu (obiektów) firmy oraz na rentowność netto przemysłowej działalności gospodarczej realizowanej w tych miejscach. Tymi cechami są: ukształtowanie powierzchni, stosunki hydrograficzne, miejscowa baza surowcowa, zasoby wody, zasoby pracy, rynek zbytu, zagospodarowanie infrastrukturalne oraz inne podmioty gospodarcze istniejące już w danych

miej-Rozdział IV. Wybór lokalizacji dla projektów inwestycyjnych 193

scach, jak również stosowane tam rozwiązania instytucjonalne regulujące zasady funkcjonowania przemysłowych podmiotów gospodarczych.

Walory lokalizacyjne są więc specyficznymi cechami miejsc, które przyczy-niają się do tego, że jednakowy projekt inwestycyjny (np. o tym samym rodzaju i wielkości produkcji, liczbie pracujących, zastosowanej technologii) w zależności od lokalizacji będzie różnić się pod względem wartości nakładów inwestycyjnych, kosztów całkowitych produkcji, przychodów ze sprzedaży oraz podatków. Walory lokalizacyjne mogą mieć także charakter pozaekonomiczny, np. militarno-strate-giczny. Takim walorem może być np. korzystne położenie fizjograficzne w roz-widleniu rzek, dające naturalną obronę przed atakiem obiektom znajdującym się pomiędzy dwiema dolinami rzecznymi.

Walory lokalizacyjne są różne dla poszczególnych rodzajów przemysłu w zależ-ności od ich potrzeb, np. w zakresie surowców, pracowników, stosowanej technologii, zasięgu terytorialnego czy związków z rynkiem zbytu. Dlatego cechy specyficzne dla danego miejsca mogą być istotne np. dla przemysłu hutniczego, a neutralne dla przemysłu spożywczego. Chcąc odróżnić walory lokalizacyjne istotne dla danego rodzaju przemysłowej działalności gospodarczej od tych nieistotnych, zasadne jest użycie określenia uwarunkowanie lokalizacyjne. Pod tym pojęciem rozumie się wszystkie zjawiska, które:

■ powodują zmianę walorów lokalizacyjnych w czynniki lokalizacyjne,

■ zmieniają w czasie lub przestrzeni rangę czynników lokalizacji.

Za czynniki lokalizacji uznaje się specyficzne cechy poszczególnych miejsc mające bezpośredni wpływ na kształtowanie się nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy obiektu (obiektów) firmy, a także rentowność netto działalności gospo-darczej realizowanej w tych miejscach1. Dotyczy to zarówno rentowności netto sprzedaży, jak i rentowności kapitału netto.

W związku z tym, że zarówno liczba uwarunkowań, jak i czynników loka-lizacji jest znaczna, na wybór miejsca projektowanego zakładu i jego późniejsze funkcjonowanie oddziałują całe wiązki czynników lokalizacji. Mają one charakter tradycyjny i nowoczesny. Tradycyjnymi czynnikami są te, które w przeszłości

1 W literaturze są rozpowszechnione inne definicje czynnika lokalizacji. W ujęciu klasycznym sformułowanym na początku XX wieku przez twórcę teorii lokalizacji Alfreda Webera czynniki loka-lizacji to ściśle określone korzyści występujące wtedy, gdy działalność gospodarcza jest zlokalizo-wana w danej miejscowości. Źródłem korzyści są obniżone koszty produkcji. Ich zmniejszenie łączy się z tym, że działalność zlokalizowana w danej miejscowości odbywa się przy mniejszym nakładzie kosztów, niż gdyby odbywała się w innych miejscowościach. Współcześnie rozumie się to pojęcie szerzej. Np. Bronisław Kortus (Wstęp do geografii przemysłu, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 1986, s. 36.) definiuje je jako warunki (np. koszty), wpływy, siły i inne motywy, które w sposób pozytywny lub negatywny oddziałują na funkcjonowanie przemysłu w danym miejscu.

Hanna Godlewska-Majkowska

194

oddziaływały z wielką siłą na wybór lokalizacji projektu. Należy do nich zaliczyć czynnik transportu, bazę surowcową, rynek zbytu, czynnik pracy i aglomeracji. Ich skutki są do dziś obecne w naszym otoczeniu w postaci konkretnych obiektów. Oddają one ducha swojej epoki. Niektóre z nich zmieniły swoje przeznaczenie, a inne do dnia dzisiejszego funkcjonują. Wskutek powstania nowych przemysłów, technologii i związanych z nimi potrzeb firm dotyczących swojego otoczenia poja-wiły się kolejne czynniki lokalizacji: dostęp do laboratoriów naukowo-badawczych, autostrad, wysoko wykwalifikowanych kadr, bardzo czystego środowiska itp.

Wykres 1. Twarde i miękkie czynniki lokalizacji

Źródło: B. Grabow, D. Henckel, B. Hollbach-Gröomig, Weiche Standortfaktoren. Schriften des Deutschen

Insti-tus für Urbanistik, t. 89, Stuttgart 1995.

Na wymienione zjawiska nakładają się większe zachęty i ułatwienia o charak-terze administracyjnoprawnym, w związku z coraz powszechniej praktykowanym marketingiem w jednostkach samorządu terytorialnego (tzw. zarządzanie marke-tingowe w gminach). Wszystko to sprawia, że czynników lokalizacji jest bardzo dużo. Dlatego dokonuje się ich rozmaitych klasyfikacji. Szczególnie interesujący jest podział na czynniki twarde i miękkie (patrz wykres 1), który bazuje na zróż-nicowaniu stopnia mierzalności poszczególnych czynników. Jeśli są one możliwe

Rozdział IV. Wybór lokalizacji dla projektów inwestycyjnych 195

do wyrażenia w sposób ilościowy, możemy je uznać za twarde, natomiast gdy dany czynnik jest trudny do zmierzenia, uważamy go za miękki2.

O tym, które z walorów stają się czynnikami lokalizacji, decydują jej uwarun-kowania (tzn. uwarunuwarun-kowania lokalizacyjne). Można je zdefiniować jako wszyst-kie zjawiska powodujące zmianę walorów lokalizacyjnych w czynniki lokalizacji, zmieniające w czasie lub przestrzeni rangę walorów i czynników lokalizacji3.