Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego
2.2. Klasyfikacje badań rynkowych
Patrząc na badania przez pryzmat organizacji, można je klasyfikować według wielu kryteriów. Najczęściej wyróżnia się jednak wykorzystywane źródła infor-macji, rodzaj informacji otrzymywanej w rezultacie badania, zakres tematyczny badania, organizację badania, na którą mają wpływ charakter tematyki badania, zasięg pomiaru i częstotliwość pomiaru. Ze względu na wykorzystywane źródła informacji badania dzielą się na:
– badania wtórne, w których wykorzystywane są jedynie źródła wtórne, czyli istniejące bazy danych, publikacje, analizy wyspecjalizowanych jednostek naukowych i firm komercyjnych;
– badania pierwotne, zwane również terenowymi, w wyniku których zostają zebrane dane pierwotne podlegające dalszemu przetworzeniu na informację marketingową.
Odrębność badań wtórnych i pierwotnych (terenowych) ilustruje poniższy przykład 1.
Przykład 1
Celem badania jest określenie wielkości rynku folii aluminiowej w Polsce w badanym roku oraz zidentyfikowanie zasad współpracy dostawców produktu z sieciami dystrybucji. Folia aluminiowa należy do tej grupy produktów, których
Rozdział II. Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego 57
obrót zarówno krajowy, jak i zagraniczny jest rejestrowany w państwowych sys-temach statystycznych. Dlatego też ta część badania marketingowego może być przeprowadzona jako badanie wtórne. Dane dostępne w GUS pozwalają na stwo-rzenie następującego zestawienia:
Produkcja producentów krajowych sprzedana w badanym roku 7 066,0 ton
Import w badanym roku 29 921,1 ton
Eksport w badanym roku 4 368,6 ton
Wielkość rynku = produkcja sprzedana producentów krajowych + import – eksport 32 618,5 ton Ze względu na to, że brakuje źródeł przedstawiających zasady współpracy dostawców folii aluminiowej z sieciami dystrybucji (nie licząc ogólnych, obligatoryj-nych regulacji prawobligatoryj-nych), ten obszar zagadnień musi zostać całkowicie rozpoznany w wyniku badania terenowego.
Badania wtórne wykorzystujące istniejące zasoby informacji eksploatują dwa źródła: wewnętrzne dane projektu oraz dane znajdujące się z zasobach zewnętrznych. Wewnętrzny system informacji marketingowej jest łatwo dostępnym i najtańszym zasobem informacji o rynku. Dane gromadzone w tym systemie pochodzą ze spra-wozdawczości o przeszłych działaniach marketingowych oraz z bieżącej działalności, która podlega rutynowej sprawozdawczości finansowej. Na podstawie dokumen-tów handlowych można bowiem skonstruować użyteczne dane odnoszące się do problemów marketingowych. Zestawienia wykorzystujące jedynie dokumentację handlową pozwalają opisać np.2:
– rynki, na których nie działa projekt, ze względu na różne kryteria, np. obroty osiągane na każdym z rynków, koszty ponoszone na obsługę poszczególnych rynków lub osiągane zyski;
– odbiorców/klientów ze względu na ich udział w obrotach projektu, kosztach marketingowych lub zyskach, a także różne charakterystyki demograficzne i behawioralne, np. typ klienta, zakres wykorzystania produktu lub usługi, wiarygodność kredytową, lojalność itp.;
– dostawców ze względu na ich udział w kosztach działalności handlowej projektu; – wskaźnik elastyczności kosztowej dostaw, informujący o wrażliwości
całkowi-tego kosztu dostaw na wielkość dostaw;
– wskaźnik elastyczności cenowej dostaw, informujący o średniej reakcji wielkości składanych zamówień na zmiany cen jednostkowych produktów lub usług; – zmiany preferencji odbiorców uwidaczniające się w zmianie koszyka zamówień.
2 Por. S. Kaczmarczyk, Badania marketingowe. Metody i techniki, PWE, Warszawa 1997, s. 185, oraz M. Strzyżewska, M. Rószkiewicz, Analizy marketingowe, Difin, Warszawa 2002, s. 37–63.
Małgorzata Rószkiewicz
58
Cechą charakterystyczną wewnętrznych zasobów informacji jest ich ograni-czenie do obszarów będących pod kontrolą projektu i dotyczących bezpośrednio jego działań. Tylko w niewielkim stopniu obejmują one dane opisujące cały rynek, na którym jest prowadzony i ma być rozwijany projekt.
Zewnętrzne zasoby informacji marketingowych to przede wszystkim dane i informacje zgromadzone przez instytucje państwowe oraz prywatne zajmujące się statutowo monitorowaniem różnych obszarów życia społeczno-gospodarczego. Są to dane i informacje łatwe do pozyskania, lecz bardzo rozproszone. Ten rodzaj informacji jest dostępny głównie w urzędach statystyki państwowej, instytutach badawczych, archiwach wydawniczych oraz bazach danych firm komercyjnie oferujących informację gospodarczą. W większości przypadków dane i informa-cje z tych źródeł są podporządkowane systemowi ewidencji dóbr i usług, który obowiązuje w statystyce państwowej. Do podstawowych systemów klasyfikacji produktów należą:
– Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU), która od 1997 r. zastąpiła Systematyczny Wykaz Wyrobów (SWW), obejmująca produkty wytworzone w kraju, gromadząca dane na podstawie badań produktowych GUS;
– Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego (CN3), tzw. Taryfa Celna, obejmująca produkty będące przedmiotem obrotu międzynarodowego i gromadząca dane na podstawie dokumentów celnych SAD.
Dotarcie do danych dotyczących wielkości krajowej produkcji wytworzonej i sprzedanej oraz wartości produkcji sprzedanej wymaga identyfikacji numeru produktu w bazie danych według PKWiU4. Dane te udostępnia się, jeśli produkt jest wytwarzany przez co najmniej trzy jednostki gospodarcze5. Dane publikowane przez GUS można uzyskać również za pośrednictwem Internetu (www.stat.gov. pl). Otrzymanie danych dotyczących wielkości oraz wartości importu lub eksportu z uwzględnieniem kierunków obrotów międzynarodowych wymaga identyfikacji numeru produktu w bazie danych według CN. Klasyfikacje towarowe przyjęte w systemach państwowych dość często odbiegają od klasyfikacji rynkowych (przyjmowanych przez działy marketingu firm), które są związane na ogół z prze-znaczeniem produktu lub typem ostatecznego odbiorcy. Rozbieżności te dobrze ilustruje przykład 2.
3 Combined Nomenclature.
4 Do 1999 r. według SWW.
5 Por. Zarządzenie Nr 173 Prezesa GUS z dnia 5 grudnia 1996 r. Dz. Urz. GUS Nr 21, poz. 151 § 6 pkt 1.
Rozdział II. Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego 59
Przykład 2
W poniższej tabeli 1 zestawiono trzy klasyfikacje płytek ceramicznych.
Tabela 1. Rynkowa klasyfikacja płytek ceramicznych oraz klasyfikacja według PKWiU i CN Klasyfikacja rynkowa płytek ceramicznych (wykorzystywana przez działy sprzedaży producentów)
Klasyfikacja płytek ceramicznych
według PKWiU Klasyfikacja płytek ceramicznych według CN
• półprodukt, tzw. biskwit • płytki szkliwione • listwy ceramiczne • mozaika • płytki kamionkowe • płytki basenowe • gres
• płytki, kostki i podobne wyroby nieszkliwione, o powierzchni mniejszej niż 49 cm2, na mozaiki • płytki nieszkliwione, podwójne
(do rozdzielania)
• płytki ścienne, kamionkowe, nieszkliwione
• płytki podłogowe, kamionkowe, nieszkliwione
• płytki ścienne, nieszkliwione, z ceramiki porowatej
• płytki podłogowe, nieszkliwione, z ceramiki porowatej
• płyty chodnikowe lub płytki ścienne pozostałe
• płytki, kostki i podobne wyroby szkliwione, o powierzchni mniejszej niż 49 cm2, na mozaiki • płytki szkliwione, podwójne (do
rozdzielania)
• płytki i kształtki ścienne, kamionkowe, szkliwione, o powierzchni:
– większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
• płytki i kształtki podłogowe, kamionkowe, szkliwione, o powierzchni:
– większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
• płytki i kształtki wykładzinowe, uniwersalne, kamionkowe, szkliwione (podłogowo-ścienne), o powierzchni:
– większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
nieszkliwione płytki, kostki i podobne wyroby prostokątne lub nie, których największe pole powierzchni można zamknąć w kwadracie o boku mniejszym niż 7 cm
• pozostałe nieszkliwione, w tym: – płytki podwójne typu
„Spaltplatten”
– pozostałe, w tym: wyroby kamionkowe, wyroby z ceramiki porowatej lub szlachetnej oraz pozostałe
• szkliwione płytki, kostki i podobne wyroby prostokątne lub nie, których największe pole powierzchni można zamknąć w kwadracie o boku mniejszym niż 7 cm, w tym:
– z ceramiki zwykłej – pozostałe
• pozostałe szkliwione, w tym: – z ceramiki zwykłej, w których
wyróżnia się płytki podwójne typu „Spaltplatten” i pozostałe o maksymalnej grubości nie większej niż 15 mm oraz powyżej 15 mm
– pozostałe, w tym: płytki podwójne typu „Spaltplatten” oraz pozostałe, w których z kolei wyróżnia się płytki o powierzchni czołowej nieprzekraczającej 90 cm2 oraz pozostałe, z wyróżnieniem: wyrobów kominkowych, wyrobów z ceramiki porowatej lub szlachetnej oraz pozostałych
Małgorzata Rószkiewicz 60 Klasyfikacja rynkowa płytek ceramicznych (wykorzystywana przez działy sprzedaży producentów)
Klasyfikacja płytek ceramicznych
według PKWiU Klasyfikacja płytek ceramicznych według CN
• płytki i kształtki elewacyjne, kamionkowe, szkliwione, o powierzchni:
– większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
• płyty i płytki okładzinowe, z ceramiki porowatej, o powierzchni: – większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
• płytki i kształtki ścienne,
szkliwione, z ceramiki szlachetnej, o powierzchni:
– większej niż 90 cm2
– nie większej niż 90 cm2
• płytki i kształtki ścienne, ceramiczne, szkliwione,
o powierzchni większej niż 90 cm2
• płyty chodnikowe lub płytki ścienne, ceramiczne, szkliwione, pozostałe
Źródło: Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług, Dziennik Ustaw RP, Załącznik do Nr. 42 poz. 264 z dnia 29 kwiet-nia 1997 r.; Polska Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego, Dziennik Ustaw RP, Załącznik do Nr. 150, poz. 733 z dnia 22 grudnia 1995 r.
Ze względu na trudności w sprowadzeniu do porównywalności danych pocho-dzących z systemów statystyki państwowej ich użyteczność w badaniach rynków konkretnych produktów jest niewielka. Na ogół stanowią one uzupełnienie głównego toku badawczego opierającego się na innych źródłach. Jakość informacje z systemów statystyki państwowej jest natomiast wysoka. Są one gromadzone na podstawie sprawozdań z działalności przedsiębiorstw oraz dokumentów celnych. Koszt ich pozyskania jest niewielki.
Odrębną informacją są analizy branżowe prowadzone przez instytucje pań-stwowe, np. Ministerstwo Finansów oraz instytuty badawcze, banki, firmy konsul-tingowe itp. na podstawie obligatoryjnych sprawozdań z prowadzonej działalności, składanych do GUS przez przedsiębiorstwa należące do grupy średnich i dużych przedsiębiorstw6. Dane te są agregowane według rodzaju prowadzonej działalności, tzn. według branż zdefiniowanych w Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Tego typu dane branżowe udostępnia również GUS. Informacje w tym systemie
Rozdział II. Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego 61
stanowią dobrą podstawę analizy konkurencji krajowej. Dzięki przedstawionym systemom informacji i źródłom danych można scharakteryzować zjawiska ryn-kowe dotyczące podaży. Natomiast informacje o popytowej stronie rynku pocho-dzą z systematycznie prowadzonych badań nad zachowaniami konsumpcyjnymi ludności. Ze względu na dużą liczebność konsumentów badania te mają charakter fragmentaryczny, tzn. ograniczają się do reprezentatywnej grupy indywidualnych osób lub gospodarstw domowych. Analizy tego typu są prowadzone przez GUS oraz niektóre firmy komercyjnie zajmujące się badaniami marketingowymi. Największe pod względem skali jest realizowane przez GUS badanie budżetów gospodarstw domowych, w ramach którego rejestrowane są przychody i rozchody ponad 30 tys.7
gospodarstw domowych, wylosowanych ze zbiorowości około 12,5 mln gospodarstw funkcjonujących w Polsce. W badaniu tym identyfikowane są źródła przychodów oraz ilość nabytych dóbr i usług wraz z wielkością poniesionych na nie wydatków. W zakresie kierunków rozchodów wyróżnia się 374 pozycje, w tym 287 odnoszą-cych się do wydatków konsumpcyjnych. Kategorie wydatków są zgodne z klasy-fikacjami COICOP/HBS8. Podobnie jak wskazane systemy danych dotyczących podaży dóbr i usług dane dotyczące zrealizowanego popytu stanowią odrębny system informacji będący w dyspozycji GUS. Informacje będące w dyspozycji firm konkurencyjnych są najtrudniejsze do pozyskania, jednak w pewnych zakresach dostęp do nich jest możliwy. Dotyczy to przede wszystkim cech produktu oraz zasad współpracy z odbiorcami. Informacje tego typu można znaleźć w materiałach reklamowych i informatorach o firmach. Ponadto niektóre z przedsiębiorstw, ze względu na formę prawną, są zmuszone do publikowania rocznych sprawozdań z prowadzonej działalności. Ze względu na stosunkowo dużą dostępność danych wtórnych, niewielkie koszty związane z ich pozyskaniem oraz szybkość tego pro-cesu badania wtórne na ogół rozpoczynają fazę budowania informacji o rynku. W niektórych projektach inwestycyjnych proces badawczy może zostać zakoń-czony na tym etapie. Ma to miejsce wtedy, gdy cel zostaje osiągnięty i informacje uzyskane ze źródeł wtórnych są wystarczające. Jeżeli źródła te nie są wystarczające i nie są w stanie wygenerować poszukiwanej informacji, to zachodzi konieczność kontynuowania badań w formie badań terenowych. W badaniach tych pozyskuje się dane pierwotne, z których następnie tworzy się informację dotyczącą rynku. Dlatego ten etap badań określa się też mianem badań pierwotnych.
Etap badań terenowych wymaga wyboru metody badawczej oraz przygotowania adekwatnych narzędzi badawczych, stworzenia materialnych i organizacyjnych
7 W kolejnych latach liczba gospodarstw domowych objętych badaniem nieznacznie się zmienia.
Małgorzata Rószkiewicz
62
warunków do realizacji badania, a następnie realizacji procedury badawczej, czyli przeprowadzenia pomiaru, by na podstawie uzyskanych wyników dokonać redukcji danych i ich przetworzenia na konkretne informacje. Etapami końcowymi procesu badawczego są opracowanie raportu i prezentacja wyników. Procedurę badawczą obejmującą wszystkie fazy i etapy procesu badawczego ilustruje schemat 1.
Schemat 1. Fazy i etapy procesu badań rynkowych i marketingowych
Sformułowanie celu badania Sformułowanie hipotez
badawczych Badania wtórne Cel badania nie został
osiągnięty Cel badania zostałosiągnięty Weryfikacja celu badania
i hipotez badawczych Wybór metody badań terenowych Przygotowanie narzędzi do badań
terenowych oraz stworzenie warunków do ich realizacji
Pomiar w terenie Redukcja i przetworzenie danych
na informację rynkową Opracowanie raportu i prezentacja wyników
Źródło: M. Rószkiewicz, Metody ilościowe w badaniach marketingowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2002, s. 45
Rozdział II. Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego 63
Ze względu na rodzaj otrzymywanej informacji badania dzielą się na: – badania jakościowe, które koncentrują się na rozpoznaniu opinii i postaw
wobec zjawisk oraz procesów rynkowych, a także na rozpoznaniu sposobów ich postrzegania i interpretowania przez konsumentów;
– badania ilościowe, których celem jest rejestracja faktów rynkowych i stwo-rzenie na ich podstawie statystycznego obrazu zjawisk i procesów rynkowych. Badania jakościowe pozwalają zidentyfikować sposób postrzegania oraz rodzaje możliwych opinii i postaw wobec zjawisk i procesów rynkowych. Jednakże nie rozstrzygają one, na ile rozpoznane postawy i opinie są reprezentatywne dla poszczególnych grup konsumentów. Badania jakościowe dostarczają wyobrażeń, w jaki sposób konsumenci mogą postrzegać i oceniać rynek, a także wyjaśniają mechanizm tworzenia się poszczególnych opinii i postaw. Pozwalają one zatem zrozumieć mechanizmy kształtowania się pozytywnych lub negatywnych stanowisk wobec obiektów, zjawisk i procesów rynkowych, natomiast nie określają, na ile stanowiska te są typowe lub marginalne w różnych zbiorowościach konsumentów. Badaniom jakościowym właściwa jest metodologia badań psychologicznych9.
Badania ilościowe pozwalają zliczać fakty rynkowe, wyrażane opinie i poglądy, przyporządkowując je do poszczególnych kategorii. Celem tych badań jest wychwy-cenie za pomocą narzędzi statystycznych prawidłowości w sposobie występowania obiektów, zjawisk i procesów rynkowych oraz ich prognozowanie.
Łatwo zauważyć, że badania jakościowe i ilościowe nie są korelatywne, gdyż dostarczają informacji o całkowicie odmiennym charakterze, których nie można porównać. Badania te są natomiast komplementarne – uzupełniają wzajemnie wiedzę o rynku i jego właściwościach. Często badania jakościowe stanowią pierwszy etap badań pierwotnych, identyfikując szczegółowe pola badawcze do badań ilościo-wych. Pozwalają one bowiem uświadomić badaczowi, jakie spektrum zagadnień powinno być rozważane w badaniach ilościowych.
Ze względu na zakres tematyczny badania dotyczące rynku dzielą się na: – badania syndykatowe, które charakteryzuje stały, powtarzany cyklicznie
obszar badania. Są one rezultatem wyspecjalizowania się jednostki badawczej w monitorowaniu określonego rynku.
– badania różnorodne tematycznie, w których obszar badania uzależniony jest każdorazowo od potrzeb i zainteresowań podmiotów poszukujących informacji rynkowych. Do tej grupy badań zalicza się tzw. badania ad hoc.
9 Szeroką prezentację metod i technik badań jakościowych zawiera praca: A. M. Nikodemska-Woło-wik, Jakościowe badania marketingowe, PWE, Warszawa 1999.
Małgorzata Rószkiewicz
64
Badania syndykatowe jako badania branżowe są jednorodne tematycznie i stwarzają możliwość prowadzenia analiz porównawczych w czasie, szczególnie jeśli są organizowane w formie paneli. Badania różnorodne tematycznie nie tworzą jednorodnych tematycznie cykli badawczych.
Generowanie informacji o dużym stopniu szczegółowości i fachowości wymaga zarówno specjalistycznej wiedzy, jak i aparatury pomiarowej. Z kolei poszczególne obszary badań rynkowych i marketingowych narzucają konieczność stosowania odrębnych metod i narzędzi badawczych. Dlatego badania syndykatowe są rezul-tatem postępującej specjalizacji jednostek prowadzących badania10. Przykładem badań syndykatowych może być badanie budżetów gospodarstw domowych, reali-zowane cyklicznie od wielu lat przez GUS. Również komercyjne agencje badawcze oferują wyniki powtarzalnych badań syndykatowych monitorujących wybrane rynki produktów i usług.
Klasyfikacja badań ze względu na organizację badania dotyczy czterech wymiarów: charakteru tematyki badania, zasięgu pomiaru, częstotliwości pomiaru i stabilności grupy podlegającej obserwacji w badaniach okresowych. Ze względu na charakter tematyki badania dzielą się na:
– monotematyczne, koncentrujące się na realizacji jednego celu badawczego związanego z jednym ośrodkiem decyzyjnym;
– wielotematyczne, realizujące wiele celów badawczych, związanych z wieloma ośrodkami decyzyjnymi.
Badania monotematyczne charakteryzują się dużą szczegółowością poruszanej problematyki i wymagają weryfikacji licznego zbioru hipotez badawczych wynika-jących z jednego celu badania. Badania wielotematyczne, zwane omnibusowymi, dotyczą kilku całkowicie odrębnych celów badawczych, często niepowiązanych ze sobą merytorycznie, przy czym każdy z nich da się zamknąć w niewielkiej ilości hipotez badawczych. Odmienność badań monotematycznych i omnibusowych ilustruje przykład 3.
Przykład 3
Przypadek pierwszy.
Celem badania jest określenie w segmencie klienta instytucjonalnego potencjału rynkowego sektora telefonów komórkowych nowej generacji. Cel ten przełożono
10 A. Czarnecki, Badania marketingowe w warunkach integracji Polski z Unią Europejską. Materiały z VI Sympozjum Naukowego Kolegium Zarządzania i Finansów SGH, Warszawa 1999.
Rozdział II. Zakres i źródła informacji na potrzeby przygotowania projektu inwestycyjnego 65
na siedem problemów badawczych, w ramach których sformułowano szczegółowe hipotezy. Cząstkowe problemy badawcze to:
1. Znajomość środków i systemów telekomunikacji przez decydentów w firmie. 2. Zakres wykorzystywania środków telekomunikacji przez firmę.
3. Koszty telekomunikacji w firmie.
4. Ocena jakości wykorzystywanych usług telekomunikacyjnych w firmie. 5. Kierunki rozwoju systemu łączności w firmie.
6. Pozycja telefonii komórkowej w systemie łączności firmy. 7. Intencje zakupu telefonu komórkowego nowej generacji.
Badanie marketingowe o tak zdefiniowanym celu i cząstkowych problemach badawczych jest badaniem monotematycznym, koncentrującym się wokół jednego jasno sprecyzowanego zagadnienia.
Przypadek drugi.
Kilka ośrodków decyzyjnych zgłosiło potrzebę realizacji badań, z których każde nakierowane jest na realizację odmiennych celów, wszystkie jednak odnoszą się do tej samej grupy konsumentów. W ramach każdego ze zdefiniowanych celów badania wyodrębniono kilka cząstkowych problemów badawczych, stanowiących podstawę do formułowania hipotez badawczych:
Cel badania:
określenie potencjału rynku produktu A
→ hipotezy w zakresie: – znajomości produktu, – źródeł informacji o produkcie,
– oceny poszczególnych atrybutów produktu. Cel badania:
identyfikacja grupy docelowej dla usługi B
→ hipotezy w zakresie:
– zróżnicowania potencjalnych nabywców ze względu na stopień zainteresowania produktem,
– cech deskryptywnych potencjalnych nabywców, – cech behawioralnych potencjalnych nabywców. Cel badania:
wybór kanału przekazu medialnego dla produktu C
→ hipotezy w zakresie:
– akceptowalności przekazów medialnych różnymi kanałami, – percepcji przekazów medialnych,
– perswazyjności przekazów medialnych. Cel badania:
określenie optymalnej ceny dla produktu D
→ hipotezy w zakresie:
– najwyższej ceny, przy której nadal uznaje się produkt za tani, – najwyższej ceny, przy której uznaje się produkt za drogi, lecz
nadal wart kupienia,
– górnej granicy ceny, którą uznaje się za zbyt niską, by można było uznać produkt za pełnowartościowy i wart zakupu, – dolnej granicy ceny, przy której uznaje się produkt za zbyt
Małgorzata Rószkiewicz
66
Badanie o tak różnorodnych celach badawczych, płynących do jednostki badaw-czej (agencji badań marketingowych) z różnych ośrodków decyzyjnych, z których każdy koncentruje się tylko na kilku hipotezach badawczych adresowanych jednak do tej samej zbiorowości badanej, jest badaniem wielotematycznym (omnibusem).
Ze względu na zasięg pomiaru badania dzielą się na:
– wyczerpujące, poddające badaniu wszystkie jednostki tworzące badaną zbio-rowość;
– fragmentaryczne, poddające badaniu jedynie pewną grupę jednostek wybraną w jakiś sposób z całej badanej zbiorowości.
Badania wyczerpujące, zwane również pełnymi, dostarczają informacji o całej zbiorowości – taką wiedzę uznaje się za dokładną i niepodlegającą dalszej weryfi-kacji. Badania fragmentaryczne dostarczają wiedzy uznawanej za dokładną tylko w zakresie tej grupy jednostek, która została objęta badaniem. Wiedza ta stanowi przybliżenie (oszacowanie) wiedzy dotyczącej całej zbiorowości. Dane pochodzące z badań fragmentarycznych są podstawą szacowania i przewidywania prawidłowo-ści występujących w całej zbiorowoprawidłowo-ści. Odmienność informacji płynącej z badania wyczerpującego oraz fragmentarycznego ilustruje przykład 4.
Przykład 4
Przypadek pierwszy.
Badanie wielkości zatrudnienia w branży produkcji płytek ceramicznych w Polsce w badanym roku dało następujące rezultaty. Na koniec badanego roku w branży tej