Uwarunkowania wyboru lokalizacji i ich podział

Uwarunkowania wyboru lokalizacji stanowią dość liczną grupę różnego rodzaju zjawisk, które kształtują walory środowiskowe oraz kreują i zmieniają znaczenie czynników lokalizacji. Zjawiska te mają miejsce w otoczeniu regionalnym oraz przedsiębiorstwie. Dlatego możemy dokonać podstawowego podziału uwarun-kowań wyboru lokalizacji na uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne. Wśród uwarunkowań zewnętrznych wyróżniamy: przyrodnicze, naukowo-techniczne, społeczno-kulturowe, ekonomiczne, polityczne, prawno-administracyjne i prze-strzenne (patrz schemat 3).

Mogą one zostać uwzględnione przy projektowaniu projektu inwestycyjnego jako ilustracja szans i zagrożeń dla projektu lub jako podstawa nakreślenia róż-nych scenariuszy realizacji planowanego projektu. Spośród różróż-nych uwarunkowań lokalizacyjnych dla projektu inwestycyjnego szczególnie duże znaczenie mają uwa-runkowania historyczne. Uwauwa-runkowania historyczne obejmują skutki procesów i zjawisk, które miały miejsce w przeszłości. Wywarły one wpływ na dysproporcje rozwojowe poszczególnych regionów Polski, a także na procesy urbanizacyjne i uprzemysłowienia. Czynnik historyczny w sposób istotny oddziałuje na zauwa-żane obecnie duże kontrasty pomiędzy wschodnią a zachodnią częścią Polski. Ze względu na długookresowy charakter narastania dysproporcji przestrzennych nie jest możliwe ich szybkie zmniejszenie4. Znajduje to odzwierciedlenie w utrzymującej

2 Mimo powszechnej akceptacji zaprezentowanego podejścia dobór i sformułowanie poszczegól-nych czynników budzą pewne zastrzeżenia. Np. co możemy rozumieć pod pojęciem gospodarczy wizerunek miejsca lokalizacji? Z umiejscowienia tego czynnika w gronie czynników niemierzalnych można wnioskować, że chodzi tu o wrażenie osoby dokonującej oceny. Kolejny problem to kwestia nierozłącznego traktowania niektórych pojęć. Klimat społeczny zawiera element w postaci przychyl-nego nastawienia władz samorządowych do inwestora.

3 B. Kortus, op.cit., s. 36.

4 Por. Zmiany uwarunkowań lokalizacji przemysłu w Polsce, Część I, red. I. Fierla, „Monogra-fie i Opracowania”, nr 387, SGH, Warszawa 1996 oraz Zmiany uwarunkowań lokalizacji przemysłu

Hanna Godlewska-Majkowska

196

się przewadze atrakcyjności inwestycyjnej Polski zachodniej w porównaniu do Pol-ski wschodniej (patrz załącznik 2), przy czym dotyczy to wszystkich ważniejszych sekcji gospodarki narodowej. Wyjątkiem od tej zasady jest wysoka atrakcyjność inwestycyjna aglomeracji miejskich oraz ważnych ośrodków przemysłowych i rejo-nów o wybitnych walorach turystycznych.

Schemat 3. Uwarunkowania lokalizacji według rodzajów

Źródło: Opracowanie własne.

Uwarunkowania przyrodnicze również powinny stanowić przedmiot analiz lokalizacyjnych zawartych w biznesplanie. Przykładem roli uwarunkowań przyrod-niczych może być zmiana stanu czystości środowiska naturalnego terenów uznawa-nych za obszary o cenuznawa-nych walorach uzdrowiskowych. Np. z uwagi na niekorzystne położenie względem ośrodków przemysłowych następuje wzrost zanieczyszczeń powietrza w znanym polskim uzdrowisku Polski centralnej w Ciechocinku. Położenie w pobliżu ośrodków przemysłu chemicznego (Bydgoszcz, Włocławek, Inowrocław, Janikowo) powoduje napływ zanieczyszczeń, szczególnie od strony zachodniej. Chcąc zatem utrzymać funkcje turystyczno-zdrowotne, należy liczyć się z ponoszeniem dalszych nakładów na rozwój infrastruktury technicznej oraz koniecznością wydatkowania znacznych kwot na reklamę. Tego typu wydatki

Rozdział IV. Wybór lokalizacji dla projektów inwestycyjnych 197

mogą wpływać na nakłady inwestycyjne i koszty prowadzenia działalności nowych firm pragnących rozwijać tam działalność gospodarczą. Na uwagę zasługuje także rosnąca troska o zasoby przyrodnicze, co znajduje odzwierciedlenie w ochronie prawnej obszarów o cennych walorach przyrodniczych. Stąd inwestora powinny interesować planowane zmiany w rozmieszczeniu tego typu obszarów, np. w ramach sieci NATURA 2000. Organizacja procesu inwestycyjnego na obszarach tej sieci wymaga bardziej skomplikowanych procedur niż na terenach inwestycyjnych, szczególnie tych oferowanych jako produkt marketingowy przez gminy lub inne specjalne strefy ekonomiczne.

Z punktu widzenia organizacji procesu produkcyjnego bardzo duże znaczenie mają uwarunkowania społeczne. Przestrzenne zróżnicowanie przebiegu proce-sów demograficznych ma wpływ na dostęp do zasobów pracy, jak również rzutuje na atrakcyjność regionalnych rynków zbytu. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma fakt, iż wyjątkowo negatywnie przebiegają procesy starzenia się ludności w Polsce wschodniej, na co nakłada się malejąca skłonność do przyjmo-wania innowacji z południowego zachodu na północny wschód. Uwarunkoprzyjmo-wania społeczne wiążą się także z kapitałem społecznym. Pod tym pojęciem rozumiemy zdolność łączenia się ludzi w grupy społeczne oparte na zaufaniu, współpracy i sieciach społecznych, które ułatwiają kooperację wewnątrz grupy, jak również pomiędzy grupami5. Znaczenie kapitału społecznego ma związek z rosnącą wagą więzi międzyludzkich, oddziałujących na:

■ kształtowanie kultury pracy, dzięki pozytywnemu oddziaływaniu relacji opar-tych na zaufaniu, zrozumieniu i akceptacji;

■ zarządzanie wiedzą, w tym zwłaszcza wiedzą o charakterze ukrytym, tj. nie-publikowaną, niedostępną osobom postronnym;

■ formowanie i realizację strategii rozwoju regionów różnego szczebla, w myśl zasady „nic o nas bez nas”;

■ ochronę dziedzictwa kulturowego i kształtowanie nowych wartości kulturowych, które stanowią potencjalne źródło przewagi konkurencyjnej dla regionów róż-nego szczebla, np. dzięki stworzeniu i wypromowaniu produktów regionalnych. W kapitale społecznym należy uwzględnić pożądane postawy, np. pracowitość, przedsiębiorczość, umiejętność pracy zbiorowej, otwarcie na innowacje itp. Obecnie są to niezwykle istotne elementy wpływające na atrakcyjność lokalizacyjną regionów. Postawy społeczne są wprawdzie czymś nie do końca mierzalnym, przez co trudne jest ocenianie zmian w tym zakresie. Niemniej jednak pewną namiastką może być śledzenie zmian dotyczących udziału społeczeństw w wyborach samorządowych,

Hanna Godlewska-Majkowska

198

prezydenckich, referendach itp. Kapitał społeczny należy uznać za silną stronę społeczeństw zamieszkujących Polskę wschodnią, szczególnie za sprawą licznych organizacji społecznych, jak również wielokulturowości, gdyż może ona dać początek wygenerowaniu oddolnych (endogenicznych) bodźców rozwoju.

Ważnymi elementami wpływającymi na wybór lokalizacji w długim okresie są uwarunkowania ekonomiczne. Poziom rozwoju gospodarczego i tendencje jego zmian rzutują na wiele elementów analizy lokalizacyjnej. Generalnie można stwierdzić, iż im bardziej rozwinięty jest region i im wyższą ma dynamikę rozwo-jową, tym większa jest jego atrakcyjność. Ta atrakcyjność jest związana z rosnącą zamożnością społeczeństwa, a więc z możliwością uzyskania wyższych cen pro-duktów oraz rozszerzenia asortymentów oferowanych dóbr i usług o ich bardziej luksusowe rodzaje. Poziom rozwoju gospodarczego wpływa też na poziom kosztów i nakładów. Tereny bardziej rozwinięte z reguły mają lepiej wykształconą infra-strukturę, ale są jednak droższe w stosunku do terenów słabiej rozwijających się. Koszty prowadzenia działalności na terenach wysoko rozwiniętych rosną szybciej niż na ubogich peryferiach. Jest to szczególnie widoczne w cenach usług, które zwiększają się szybciej w dobrze rozwijających się regionach. Dotyczy to także tendencji w kształtowaniu się cen nieruchomości. Można zauważyć wzrost tych cen w szybko rozwijających się regionach.

Uwarunkowania ekonomiczne wiążą się także ze stosowanymi instrumentami finansowo-podatkowymi. Należą do nich instrumenty pomocy publicznej. Należy jednak podkreślić, że rozwój różnego rodzaju instytucji finansowych działających w sposób rynkowy ułatwia absorpcję zewnętrznych środków inwestycyjnych, tj. w postaci kredytów bankowych, leasingu czy innych narzędzi, np. oferowanych przez tzw. anioły biznesu. W niektórych regionach dostępne są firmy typu venture capital, a ich rozwój dodaje walorów lokalizacyjnych macierzystym regionom. Tego typu instytucji jest jednak najwięcej w regionach metropolitalnych. Obserwując uwarunkowania ekonomiczne, warto zatem zwrócić uwagę na dynamikę rozwoju poszczególnych obszarów, np. poprzez analizę PKB per capita, dynamikę cen i kosztów prowadzonej działalności gospodarczej oraz rozwój form finansowania inwestycji i wspierania biznesu za pomocą narzędzi fiskalnych. Tego typu obserwacje powinny być prowadzone w sposób ciągły. Czasem jednak mają miejsce wydarzenia o charakterze bezprecedensowym – są nimi wielkie inwestycje w regionach, które poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i kreowanie popytu mogą mieć duże zna-czenie dla ekonomiki danego regionu. Przykładem wielkiej inwestycji zmieniającej oblicze regionu może być wybudowanie wielkich zakładów rafineryjno-petroche-micznych w Płocku. Dzięki tej inwestycji od kilkudziesięciu lat Płock, zarówno jako jednostka terytorialna, jak i jego mieszkańcy, uzyskuje stosunkowo wysokie

Rozdział IV. Wybór lokalizacji dla projektów inwestycyjnych 199

dochody, co pobudza rozwój gospodarczy tego rejonu i stwarza możliwości rozwoju przedsiębiorczości. Właściwy wybór lokalizacji powinien więc być poprzedzony analizą wszelkich istotnych zmian o charakterze gospodarczym. Nowe inwestycje nie tylko mogą wywołać zmiany popytu na usługi świadczone przez dane przed-siębiorstwo lub produkowane towary, gdy są one powiązane w ramach łańcucha wartości dodanej. Mogą one także przyczynić się do zmiany wielkości i struktury rezerw infrastruktury zewnętrznej, a tym samym obniżenia nakładów inwesty-cyjnych. Konieczne jest przy tym obserwowanie zmian w dalszym otoczeniu firm, szczególnie otoczeniu międzynarodowym. Warunki ekonomiczne wyznaczone zmianami stopy procentowej, kursów walutowych i innych parametrów gospodarki mogą okazać się bardzo istotnymi kryteriami lokalizacji wielkich inwestycji.

W dobie powszechnego dostępu do pomocy publicznej oraz decentralizacji władzy rządowej i samorządowej szczególnego znaczenia nabierają uwarunkowania prawno-administracyjne. W projekcie inwestycyjnym niebagatelne znaczenie ma fakt, czy dana lokalizacja posiada specyficzne przywileje ekonomiczne, np. wynikające z lokalizacji w specjalnych strefach ekonomicznych. W Polsce tego typu lokalizacje są stosunkowo częstym elementem krajobrazu ekonomicznego – według stanu na koniec grudnia 2010 roku w Polsce utworzono łącznie 306 podstref należących do 14 specjalnych stref ekonomicznych.

Pomoc publiczna może być również udzielona w oparciu o wartość ponoszonych przez przedsiębiorcę dwuletnich kosztów pracy (koszty płacy brutto i inne obowiąz-kowe płatności związane z zatrudnianiem) nowo zatrudnionych pracowników, pod warunkiem że nowo utworzone miejsca pracy będą zachowane przez co najmniej pięć lat od dnia udzielenia pomocy. W takim przypadku ulga podatkowa odpowiada 50% dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników. Wprowadzono także kalkulację kosztów kwalifikowanych do objęcia pomocą publiczną. Pułap pomocy opiera się na kalkulacji kosztu wynikającego z:

■ kosztu nabycia gruntu do 5% całkowitych kosztów inwestycji,

■ kosztu nabycia gruntu i budynków do 40% całkowitych kosztów,

■ nakładów poniesionych na wyposażenie nowych obiektów do 70%.

Koszt obliczony tą metodą nie może być wyższy od kosztu całkowitej inwesty-cji. W przypadku inwestycji w sektorze MSP oraz w prace badawczo-rozwojowe możliwe jest podniesienie maksymalnych pułapów maksymalnie o 20 punktów procentowych. Zachowano też możliwość zwolnienia z podatku od nieruchomo-ści, ale przekazując decyzje dotyczące jego udzielenia właściwym samorządom. Przewidziano również możliwość zwolnienia z podatku od środków transportu (co wynika zapewne z faktu, że uszczuplają one budżety samorządów, a nie Skarbu Państwa). Nie jest ono jednak przyznawane automatycznie, co stanowi

Hanna Godlewska-Majkowska

200

sprzeczną z prawem zmianę warunków działalności w strefach ekonomicznych tych przedsiębiorców, którzy uzyskali zgodę na prowadzenie działalności gospo-darczej na starych zasadach.

Aby móc skorzystać z preferencji finansowych, ulg w podatku CIT, w wariancie pomocy inwestycyjnej konieczne jest spełnienie określonych warunków, a mianowicie:

■ działalność gospodarcza związana z tą inwestycją musi być prowadzona co najmniej przez 5 lat od dnia udzielenia pomocy;

■ składniki majątku, z którymi były związane wydatki inwestycyjne, muszą pozostać własnością przedsiębiorcy przez okres 5 lat od dnia ich wprowadzenia do ewidencji środków trwałych;

■ udział własny przedsiębiorcy w nakładach związanych z nową inwestycją musi wynosić co najmniej 25%.

Warunkiem udzielenia pomocy w oparciu o wariant zatrudnieniowy jest zachowanie utworzonych miejsc pracy przez co najmniej 5 lat od dnia udzielenia pomocy. Nie określono natomiast progu zatrudnienia uprawniającego do uzyska-nia ulgi w podatku CIT. Zmienił się za to na niższy minimalny poziom inwestycji uprawniającej do zezwolenia na działalność w Specjalnych Strefach Ekonomicznych (SSE) – wynosi on we wszystkich strefach 100 tys. euro. Zmiana zasad pomocy publicznej w Polsce spowodowała spadek atrakcyjności specjalnych stref ekono-micznych jako miejsca lokalizacji firm. Na to zjawisko – poza wprowadzeniem zasad udzielania pomocy publicznej identycznych jak w innych regionach Polski – nałożyła się tendencja spadkowa stawki podatku od osób prawnych. Poprawia to ogólną atrakcyjność inwestycji w Polsce, natomiast zmniejsza atrakcyjność specjalnych stref względem innych obszarów.

Warto jednak podkreślić, że inwestorzy uzyskujący zezwolenie na działalność w SSE korzystają z dwóch zasadniczych preferencji w stosunku do podmiotów inwestujących poza specjalnymi strefami ekonomicznymi2:

a) przedsiębiorca inwestujący na terenie specjalnych stref ekonomicznych po uzy-skaniu zezwolenia w sposób automatyczny jest objęty pomocą publiczną z tytułu prowadzenia działalności na terenie strefy, podczas gdy poza strefami jest ona często trudna do uzyskania, choćby z powodów proceduralnych i braku umiejętności sporządzenia wymaganej dokumentacji;

b) w okresie, na jaki ustanowiono strefę, zasady i wielkość pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom na podstawie ustawy o specjalnych strefach ekono-micznych nie mogą ulec zmianie na niekorzyść przedsiębiorców posiadających ważne zezwolenie na działalność w SSE (art. 13 ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych), z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie (np. rażące naruszenie warunków zezwolenia, zaprzestanie prowadzenia działalności itp.).