Finansowanie istniej ących szlaków kulturowych – przykáady

Opisane niĪej przykáady nie wyczerpują rozmaitoĞci rozwiązaĔ, jednak w kontekĞcie zaáoĪonych celów ich peána analiza nie wydaje siĊ konieczna.

Kryteriami doboru analizowanych szlaków byáy: kluczowe znaczenie w ofercie turystycznej danego obszaru, wystĊpowanie podmiotu koordynującego i sku-teczna realizacja powierzonych mu zadaĔ, dobre rozpoznanie zakresu koordy-nacji i trwaáoĞü oferty, potwierdzająca m.in. efektywnoĞü modelu finansowania.

Szlak Hanzy (Hanseroute) – Szlak Kulturowy Rady Europy ma strukturĊ sieciową, dziaáając w oparciu o stowarzyszenie miast nawiązujące do historycz-nej organizacji handlowej i polityczhistorycz-nej miast póánochistorycz-nej i Ğrodkowej Europy. Ze wzglĊdu na specyfikĊ szlaku (czáonkami jest 176 miast poáączonych w wiĊkszo-Ğci morskimi szlakami) nie ma oznaczeĔ tras i potrzeby gwarantowania dostĊp-noĞci obiektów. Do zakresu koordynacji naleĪy zarządzanie informacją i pro-mocją szlaku, wspóápraca w realizacji dorocznego eventu (Dnia Hanzy), opra-cowanie programów wycieczek, program aktywizacji máodzieĪy „Youth Hansa”

(w tym turystyki miĊdzy miastami) z organizacją jego eventu⁹. JeĞli chodzi o finansowanie koordynacji, koszty funkcjonowania biura pokrywa Lubeka¹⁰, a prywatni partnerzy opáacają publikacje popularyzacyjne. Gáówny event szlaku – DzieĔ Hanzy – organizują miasta; lista chĊtnych jest peána do 2030 roku, gáównie ze wzglĊdu na efekt promocyjny eventu¹¹. Koordynator zarabia m.in.

na prowadzeniu portalu www.hansa.org, pobierając wpisowe (80 euro) i co-roczną opáatĊ za pozostawanie na nim (30 euro). Wpáaty lub wsparcie w postaci usáug (np. druk publikacji) wnoszą sponsorzy zainteresowani ruchem turystycz-nym miĊdzy miastami-czáonkami (m.in. linie lotnicze Air Baltic, linie Īeglugo-we Scandline Ferries) lub promocją wáasnej marki (np. wydawnictwo Die se). Niekiedy sponsorzy finansują lokalne eventy (np. Ericsson – „DzieĔ Han-zy” w Visy, a lokalny browar – w Hereford)¹².

Transromanica – Wielki Szlak Kulturowy Rady Europy. Ta sieü autono-micznych szlaków áączy regiony w oĞmiu krajach Europy, posiadające liczne

9 www.hanse.org (20.11.2012).

10 Impact of European Cultural Routes on SMEs’ innovation and competitiveness, Council of Europe, Provisional Edition, www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/culture/routes (10.11.2012), s. 42–43.

11 Ibidem, s. 51.

12 Ibidem, s. 133.

Finansowanie zarządzania polskimi szlakami kulturowymi… 35

zabytki z epoki romaĔskiej (zamki, zespoáy klasztorne, katedry – w sumie po-nad 400). Struktura przestrzenna szlaku jest powiązaniem oferty sieciowej (wie-le rozproszonych regionów) i linearnej (trasy na terytorium kaĪdego z nich)¹³. JeĞli idzie o zakres koordynacji, to w regionach realizują ją róĪne podmioty, w najbliĪszej Polsce Saksonii Anhalckiej robi to wydzielona komórka regional-nej organizacji turystyczregional-nej, delegująca czĊĞü zadaĔ do podmiotów komercyj-nych¹⁴. Koordynator zarządza informacją o szlaku i usáugach (strona WWW, centrum informacji ze sklepem w Magdeburgu), kontroluje oznakowanie obiek-tów i tras, wspóáorganizuje eventy, prowadzi konkurs na najlepsze produkty turystyczne, organizuje promocjĊ (newsletter, targi), poĞredniczy w usáugach przewodnickich. Finansowanie koordynacji odbywa siĊ dziĊki staáym wpáa-tom rządów i samorządów, sáuĪącym utrzymaniu oznaczeĔ szlaku, informacji i promocji. Jednorazowe projekty finansuje Europejski Fundusz Rozwoju Re-gionalnego, ze skáadek finansowane jest zaĞ bieĪące funkcjonowanie biura ko-ordynatora. Czáonkowie projektu Transromanica (samorządy, organizacje tury-styczne, zarządcy obiektów) wpáacają rocznie 10 tys. euro od grupy liczącej powyĪej piĊciu obiektów na terenie samorządu oraz po 1 tys. euro od pojedyn-czych obiektów. Czáonkowie dysponujący wiĊkszymi Ğrodkami opáacają jedno-razowe projekty. Sponsorami eventów są lokalni producenci, gáównie ĪywnoĞci i napojów, w zamian za co mogą promowaü swoje marki i sprzedawaü produk-ty¹⁵. Od niedawna w poszczególnych regionach o duĪej koncentracji obiektów wykorzystuje siĊ klastry turystyczne z udziaáem lokalnych partnerów (w tym hoteli i restauracji). Ich uczestnicy wspólnie finansują jednorazowe przedsiĊ-wziĊcia (kampanie promocyjne, publikacje).

Szlaki Dziedzictwa Andaluzji (El Legado AndalusĎ) – Wielki Szlak Kul-turowy Rady Europy dziaáa w strukturze grupy szlaków tematycznych. Koor-dynatorem jest Fundacja El Legado Andalusí, instytucja publiczna z siedzibą w Granadzie, która z uwagi na duĪą liczbĊ obiektów wspóápracuje z wieloma innymi organizacjami. Zakres koordynacji uwzglĊdnia monitoring oznaczenia tras i obiektów, prowadzenie portalu WWW szlaku i czasopisma, zarządzanie informacją o szlaku i obiektach (bogata literatura), promocjĊ szlaku we wspóá-pracy z hiszpaĔską organizacją turystyczną Turespana. Dodatkowe zadania to

13 Ibidem, s. 212.

14 A. Mikos v. Rohrscheidt, Koordynacja turystycznych szlaków…, s. 47.

15 Impact of European Cultural Routes…, s. 214.

36 Armin Mikos v. Rohrscheidt

organizacja wystaw, propozycje wycieczek grupowych dla touroperatorów, wspóáorganizacja eventów lokalnych, program lojalnoĞciowy¹⁶. JeĞli chodzi o finansowanie koordynacji, to wydatki staáe i czĊĞü kosztów regularnych projektów pokrywa Autonomia Andaluzji, a kilka jednorazowych projektów finansowanych jest ze Ğrodków unijnych (Interreg, Euromed Heritage). W fi-nansowaniu eventów uczestniczą sponsorzy korporacyjni, m.in. Telefonica, Ferrovial, kilka wystaw i eventów wspóáfinansują teĪ partnerzy spoza Andalu-zji. CzĊĞü Ğrodków fundacji pochodzi z zysków ksiĊgarni w Grenadzie¹⁷.

Szlaki Drzewa Oliwnego (The Routes of the Olive Tree) – Szlak Kultu-rowy Rady Europy powoáany dla ochrony toĪsamoĞci kulturowej i popularyza-cji dziedzictwa regionu tradycyjnej uprawy oliwek. JeĞli chodzi o zakres koor-dynacji, Fundacja Drzewa Oliwnego zarządza informacją o szlaku (prowadzi stronĊ WWW, wydaje i rozprowadza publikacje), przygotowuje wystawy, pro-wadzi promocjĊ szlaku. Fundacja opracowuje ponadto itineraria (programy podróĪy, na które zawiera kontrakty z wykonawcami), prowadzi sklep w Ate-nach sprzedający oliwĊ i wyroby z niej, wytwory artystyczne, publikacje¹⁸. Finansowanie koordynacji odbywa siĊ przez wpáaty z Izby Handlu i Przemy-sáu samorządu regionu Mesenia, makroregionu Peloponez, greckiego Minister-stwa Rozwoju (razem 50% budĪetu koordynatora). Staáą czĊĞcią budĪetu (30%) są skáadki kilkunastu sponsorów prywatnych, czerpiących zyski z funkcjono-wania szlaku (na podstawie dwustronnych umów). Pozostaáe 20% pochodzi ze sprzedaĪy publikacji i dziaáalnoĞci sklepu¹⁹.

Niemiecki Szlak Bajek – eksploatuje niematerialne dziedzictwo bajek braci Grimm. Jego koordynator z siedzibą w Kassel jest komórką wykonawczą Stowarzyszenia Deutsche Märchenstrasse e.V. Zakres koordynacji obejmuje monitoring oznaczeĔ tras i obiektów, poĞrednictwo usáug w obiektach i miej-scowoĞciach, tworzenie usáug záoĪonych, informacja o szlaku i promocja (pro-wadzenie portalu WWW, publikacje, przygotowywanie kalendarzy eventów, udziaá w targach, zabieganie o nowe grupy klientów, organizacja podróĪy me-dialnych). Finansowanie koordynacji odbywa siĊ w nastĊpujący sposób:

16 P. Buryan, A. Mikos v. Rohrscheidt, Gáówne aspekty organizacji i koordynacji turystyki tematycznej na przykáadzie „El Legado AndalusĎ”, „Turystyka Kulturowa” 2010, nr 5, s. 46–48.

17 Impact of European Cultural Routes…, s. 161–162.

18 Ibidem, s. 179.

19 Ibidem, s. 184, 187.

Finansowanie zarządzania polskimi szlakami kulturowymi… 37

ty dziaáania biura koordynatora i pracowników, a takĪe przedsiĊwziĊcia sáuĪące promocji (publikacje, udziaá w targach, podróĪe medialne) pokrywane są ze skáadek czáonkowskich – w wiĊkszoĞci od 40 samorządów (gmin), a w pozosta-áej czĊĞci od obiektów szlaku (m.in. prywatne muzea). Partnerzy komercyjni (restauracje, hotele i touroperatorzy) wnoszą usáugi redukujące koszty przed-siĊwziĊü promocyjnych (podróĪe medialne, nagrody w konkursach w formie podróĪy). Eventy tematyczne organizowane są przez obiekty na ich koszt lub ze wsparciem samorządów. Niektóre projekty promocyjne czĊĞciowo finansuje Niemiecka Centrala Turystyczna. Szlaku nie finansują samorządy stopnia kra-jowego ani federalnego²⁰.

Szlak Sera w Lesie Bregenckim – regionalny szlak kulinarny w Vorarl-bergu (Austria) w imieniu stowarzyszenia wspierania produkcji sera koordynuje spóáka KäseStrasse Bregenzerwald GmbH. W zakres koordynacji wpisany jest monitoring oznakowania tras i obiektów, zarządzanie informacją (ze stroną WWW), promocja szlaku i produktów na targach, w mediach i wĞród turystów, dystrybucja pakietów lokalnych, organizacja zwiedzania zakáadów, degustacji, imprez kulinarnych, informacja o eventach. Finansowanie odbywa siĊ wyáącz-nie ze skáadek 180 czáonków stowarzyszenia – producentów, przetwórców, restauracji, muzeów prywatnych, gminnych biur obsáugi turystyki. PromocjĊ wspiera regionalna organizacja turystyczna²¹.

Szlak Piastowski – eksploatuje tematykĊ początków polskiej paĔstwowo-Ğci. Jego koordynatorem jest lokalna organizacja turystyczna – OT Szlak Pia-stowski. Koordynacja obejmuje: monitoring, uzupeánienie oznaczeĔ tras i obiektów szlaku, prowadzenie portalu WWW, zarządzanie informacją o szlaku i obiektach (w tym dystrybucja literatury), promocjĊ (takĪe udziaá w targach), poĞrednictwo w usáugach dla turystów (przewodnictwo po szlaku, organizacja wycieczek)²². CzĊĞü zadaĔ realizowana jest tylko w powiecie gnieĨnieĔskim.

Finansowanie koordynacji oparte jest na skáadkach. Samorządy dokonują opáat wedáug liczby mieszkaĔców (0,10 zá/os. rocznie), muzea i wystawy páacą

20 A. Mikos v. Rohrscheidt, Koordynacja turystycznych szlaków…, s. 38; nota koordynatora Niemieckiego Szlaku Bajek B. Schäfera, sporządzona na proĞbĊ autora w ramach badania szlaku w 2011 roku.

21 A. Mikos v. Rohrscheidt, Koordynacja turystycznych szlaków…, s. 40.

22 A. Mikos v. Rohrscheidt, Raport z audytu Szlaku Piastowskiego, przeprowadzonego w okresie od 1 marca do 27 kwietnia 2012 roku, www.szlakpiastowski.com.pl (22.11.2012), s. 85.

38 Armin Mikos v. Rohrscheidt

od kaĪdego sprzedanego biletu (0,05 zá), restauracje i hotele – od miejsc kon-sumpcyjnych lub noclegowych (odpowiednio: 2 i 5 zá), pozostaáe obiekty, oso-by fizyczne i stowarzyszenia wpáacają wyznaczoną sumĊ (60 zá dla osób fi-zycznych, 600 zá dla podmiotów gospodarczych)²³. Niewielką czĊĞü wydatków koordynator pokrywa z zysku z opisanej dziaáalnoĞci.

Szlak Zabytków Techniki Województwa ĝląskiego – eksploatuje dzie-dzictwo industrialne ĝląska i funkcjonuje jako markowy produkt turystyczny regionu. FunkcjĊ koordynatora sprawuje wydzielona komórka UrzĊdu Marszaá-kowskiego – Referat Promocji Dziedzictwa Industrialnego. Zakres koordyna-cji obejmuje: oznaczenie obiektów, zarządzanie informacją (w tym prowadze-nie portalu WWW), organizacjĊ dorocznego eventu (Industriada), program lo-jalnoĞciowy (PodróĪe po Szlaku). Oznaczaniem tras zajmuje siĊ ĝląska Organi-zacja Turystyczna na mocy porozumienia z koordynatorem. OrganiOrgani-zacja ta dys-trybuuje takĪe mapy szlaku i prowadzi badania turystów. Finansowanie koor-dynacji odbywa siĊ przez wpáaty z budĪetu województwa (80%), wpáaty ĝlą-skiej Organizacji Turystycznej (20%), ze Ğrodków publicznych (skáadki samo-rządów) i wpáat pozostaáych czáonków. PoniewaĪ zadania wykonują pracowni-cy urzĊdu w ramach etatów, Ğrodki z budĪetu szlaku przeznacza siĊ na informa-cjĊ, promocjĊ i utrzymanie oznaczenia obiektów²⁴. Doroczny event jest finan-sowany z tych samych Ĩródeá.

Szlak Architektury Drewnianej (SAD) w Maáopolsce – obejmuje drew-niane obiekty zabytkowe. Od 2008 roku w imieniu samorządu województwa zarządza nim Maáopolska Organizacja Turystyczna (MOT). Zakres koordyna-cji obejmuje: zarządzanie oznakowaniem, otwarcie obiektów i udostĊpnienie ich dla ruchu turystycznego oraz promocjĊ (portal WWW, publikacje). Pozosta-áe zadania to organizacja eventów (cykle koncertów „Muzyka zaklĊta w drew-nie” odbywających siĊ w obiektach, konkurs fotograficzny, dni otwarte). JeĞli chodzi o finansowanie koordynacji, naleĪy zaznaczyü, Īe MOT jest organiza-cją pozarządową, utrzymywaną ze skáadek czáonkowskich (jednostki samorzą-dowe, podmioty gospodarcze i organizacje pozarząsamorzą-dowe, w maáym uáamku osoby fizyczne) i z pozyskanych dotacji. Z tych Ğrodków pokrywane jest wyna-grodzenie i koszty utrzymania biur koordynatora. Gáównym Ĩródáem

23 www.szlakpiastowski.com.pl (22.11.2012).

24 Dane szczegóáowe znajdują siĊ w nocie kierownika instytucji koordynującej Szlak Za-bytków Techniki Wĝ, dr Adama Hajdugi, UM Województwa ĝląskiego, sporządzonej na proĞbĊ autora 25 listopada 2012 roku.

Finansowanie zarządzania polskimi szlakami kulturowymi… 39

wania projektów jest budĪet województwa; dotacje przekazuje siĊ w ramach dwóch konkursów ofert – na realizacjĊ zadaĔ publicznych województwa w dziedzinie turystyki (z przeznaczeniem czĊĞci Ğrodków na SAD) i w dziedzi-nie kultury (na cykl koncertów). Rozwój szlaku finansowany jest w ramach kolejnych edycji projektu „Otwarty SAD”. Stanowiska pracy osób udostĊpnia-jących obiekty szlaku i oprowadzaudostĊpnia-jących po nich oraz ich szkolenia (w sezonie 2012 – 57 osób) opáacane są w ramach programu aktywizacji zawodowej wspóáfinansowanego przez UE. Ze Ğrodków tych pokrywa siĊ takĪe koszty promocji szlaku²⁵.

2. Typowe elementy finansowania szlaków kulturowych