Aby scharakteryzować sektor firm rodzinnych funkcjonujących w Wielkiej Brytanii wyko-rzystano analizę źródeł wtórnych, głównie tych prezentowanych przez dwa nia: The State of the Nation. The UK Family Business Sector 2016/2017 – raport opracowa-ny przez Institute for Family Business (IFB) oraz The missing middle. Bridging the strategy
gap in UK family firms, opracowany przez firmę PwC. Korzystano również z opracowań
zbiorczych, pokazujących ogólne dane dotyczące rozwoju przedsiębiorczości rodzinnej w Wielkiej Brytanii na tle innych krajów europejskich.
Pierwszym zagadnieniem ważnym dla analizy sektora firm rodzinnych w Wielkiej Brytanii jest sposób definiowania takich właśnie podmiotów. Poniższa tabela zawiera porównanie określeń przyjętych jako punkt wyjścia dla analizy sektora biznesu rodzin-nego w obu wspomnianych wyżej opracowaniach.
Tabela 1. Porównanie definicji firmy rodzinnej przyjętych jako podstawa metodologii badania sektora w raportach będących źródłem danych
IFB Research Foundation PwC
Firma zaliczana jest do sektora przedsiębiorstw rodzinnych jeżeli zatrudnia:
1. mniej niż 249 pracowników i posiada jednego właściciela;
2. od 1 do 249 pracowników, kilku właścicieli oraz sama ocenia siebie jako przedsiębiorstwo rodzinne,
3. więcej niż 249 pracowników i jednocześnie brytyjscy członkowie rodziny posiadają co najmniej 25% udziałów lub właściciel firmy pierwszej generacji klasyfikuje ją jako przedsiębiorstwo rodzinne.
Firma rodzinna to rodzaj przedsiębiorstwa, w ramach którego:
1. większość głosów jest w posiadaniu osoby, która założyła lub nabyła firmę (lub w posiadaniu jej współmałżonka, rodziców, dzieci albo ich bezpośrednich spadkobierców),
2. przynajmniej jeden przedstawiciel rodziny jest zaangażowany w proces zarządzania firmą,
3. w przypadku firm notowanych na giełdzie osoba, która założyła lub nabyła firmę (albo jej rodzina) jest w posiadaniu co najmniej 25% praw głosu w kapitale akcyjnym i przynajmniej jeden z członków rodziny jest członkiem zarządu spółki . Źródło: The State of the Nation. The UK Family Business Sector 2016/2017 [http://www.ifb.org.uk/, s. 6]; The
missing middle. Bridging the strategy gap in UK family firms, UK Family Business Survey [https://www.pwc.
co.uk/fambizsurvey, s. 24].
Z przyjętych w obu raportach definicji wynikają istotne różnice. Przede wszystkim w przypadku IFB większy nacisk położono na to, w jaki sposób sami właściciele postrze-gają swoją firmę, natomiast w przypadku drugim są to głównie kryteria sformalizowane. Firmy rodzinne w Wielkiej Brytanii stanowią aż 87% wszystkich przedsiębiorstw funkcjo-nujących w sektorze prywatnym i zatrudniają 47% osób pracujących w tym sektorze, co stanowi 36% całkowitego zatrudnienia w UK. Poniższa tabela pokazuje strukturę przed-siębiorstw rodzinnych ze względu na liczbę zatrudnionych oraz udział w zatrudnieniu wśród wszystkich przedsiębiorstw tego typu [http://www.ifb.org.uk/…, s. 8]. Z kolei dane organizacji European Family Business, która przyjmuje definicję bardzo zbliżoną do tej stosowanej przez PwC i która jest też akceptowana jako powszechnie obowiązująca przez Komisję Europejską, wskazują, iż firmy rodzinne stanowią 65% wszystkich prywat-nych przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii [www.europeanfamilybusinesses.eu].
Tabela 2. Struktura firm rodzinnych w UK ze względu na liczbę zatrudnionych oraz udział w całkowitym zatrudnieniu w sektorze
Rozmiar firmy (liczba
zatrudnionych Udział w populacji firm rodzinnych (%) Udział w całkowitym zatrudnieniu w sektorze firm rodzinnych (5)
0 zatrudnionych 80,1 34
Mikro (1–9 ) 16,9 24
Małe (10–49) 2,6 20
Średnie (50–249) 0,4 13
Duże (250 +) 0,02 9
Źródło: The State of the Nation. The UK Family Business Sector 2016/2017 [http://www.ifb.org.uk/s. 10].
Firmy rodzinne niezatrudniające pracowników stanowią aż 92% wszystkich samo-zatrudnionych, w grupie firm mikro – 74% wszystkich firm, wśród przedsiębiorstw ma-łych – 61%, średnich – 51% i dużych – 10,9% [http://www.ifb.org.uk/, s. 10]. Bardzo istot-nym wskaźnikiem wpływu firm rodzinnych na gospodarkę jest wartość dodana brutto. W 2015 roku udział firm rodzinnych w wytwarzaniu wartości dodanej brutto w Wielkiej Brytanii wyniósł 28%, co stanowiło również 36% wartości dodanej brutto wytworzonej w sektorze prywatnym. W porównaniu z rokiem 2014 wartość dodana brutto przedsię-biorstw rodzinnych w UK zwiększyła się o 10%, podczas gdy cała gospodarka zwięk-szyła wartość dodaną brutto o 3% [http://www.ifb.org.uk/, s. 12]. Jak wskazują dane zamieszczone w raporcie, obserwuje się dynamiczny wzrost sektora firm rodzinnych w Wielskiej Brytanii. Aż 4,7 miliona takich przedsiębiorstw działało w 2015 roku w tym kraju. Oznacza to w porównaniu z rokiem 2010 aż 31% wzrost liczby firm rodzinnych, a ich udział w grupie wszystkich przedsiębiorstw prywatnych zwiększył się z 80% w roku 2010 do 87% w 2015 [http://www.ifb.org.uk/, ss. 13–24]. W ciągu tych pięciu lat również udział w wartości dodanej brutto wzrósł z 34% w roku 2010 do 36% w 2015. Jedynym
108
wskaźnikiem, który uległ pogorszeniu w tym okresie jest produktywność w przeliczeniu na pracownika w sektorze firm prywatnych. Spadek ten wyniósł 3% w ujęciu nominal-nym, podczas gdy w całym sektorze prywatnym zanotowano 1% wzrost produktyw-ności w tym okresie. Tę sytuacje częściowo można tłumaczyć zmianą rozmieszczenia firm rodzinnych pomiędzy branżami. Udział przedsiębiorstw o charakterze rodzinnym w branżach o produktywności wyższej niż średnia (np. budownictwo, usługi finansowe) zmniejszył się o 3%, natomiast udział w tych branżach, gdzie produktywność jest niższa od średniej (np. edukacja, usługi) wzrósł o 3% [http://www.ifb.org.uk/, ss. 15–16].
Z badań przeprowadzonych przez brytyjski Department for Business Innovation & Skills w 2014 roku wynika, że wyzwania, które stoją przed firmami rodzinnymi w przy-szłości nie odbiegają znacząco od tych, z którymi muszą zmierzyć się pozostałe firmy, chociaż oczywiście można zauważyć pewne różnice wynikające szczególnie z dążenia do zachowania długoterminowej stabilności oraz ochrony wartości rodzinnych. Wspar-cie, którego oczekują badane firmy rodzinne to przede wszystkim pomoc w przepro-wadzeniu skutecznej sukcesji z uwzględnieniem specyfiki relacji rodzinnych oraz celów firmy. Ten obszar wymaga profesjonalnego wsparcia. W tym procesie należy uwzględ-nić możliwe napięcia międzypokoleniowe wynikające z różnic w podejściu do strategii rozwoju. Młodsze pokolenia mają tendencję do forsowania bardziej agresywnych i na-stawionych na większe ryzyko strategii rozwojowych, podczas gdy starsze pokolenia preferują bardziej ostrożne podejście do działań rozwojowych. Również konieczne jest wspieranie przedsiębiorstw rodzinnych we wdrażaniu odpowiednich modeli zarządza-nia firmą oraz pozyskiwaniu różnych form finansowazarządza-nia [Braidford, Houston, Allinson, Stone 2014, ss. 60–69].
Jeśli chodzi o charakterystykę brytyjskich firm rodzinnych w porównaniu z przed-siębiorstwami nierodzinnymi, można zauważyć tendencje wskazane w tabeli poniżej. Tabela 3. Cechy brytyjskich firm rodzinnych w porównaniu z firmami nierodzinnymi
Cechy Opinie respondentów – firm
rodzinnych z Wielkiej Brytanii (100)
Opinie wszystkich respondentów –firm rodzinnych
z 50 badanych krajów (2802) Znaczenie kultury
i wartości 82% 74%
Miarą sukcesu jest coś więcej niż tylko zysk
i wzrost 76% 72% Szybsze podejmowanie decyzji 73% 71% Bardziej przedsiębiorcze 56% 61% Długoterminowe podejście do procesu podejmowania decyzji 71% 55% Beata Bieńkowska
Bardziej skłonne do
podejmowania ryzyka 29% 40%
Muszą wkładać więcej wysiłku w pozyskanie największych talentów
40% 48%
Trudniejszy dostęp do
źródeł finansowania 26% 32%
Źródło: The missing middle. Bridging the strategy gap in UK family firms, UK Family Business Survey [https:// www.pwc.co.uk/fambizsurvey, s. 3].
Brytyjskie firmy w porównaniu ze średnią większą wagę przykładają do pozaeko-nomicznych aspektów prowadzenia działalności, czyli kultury i wartości, bardziej cenią sobie inne miary sukcesu niż tylko zysk i wzrost oraz długoterminowe podejście do pro-cesu podejmowania decyzji, a także szybciej podejmują decyzje, łatwiej pozyskują naj-większe talenty i różne formy finansowania. Natomiast gorzej oceniają swój potencjał przedsiębiorczy i są mniej skłonne do podejmowania ryzyka.
Jeśli chodzi o wyzwania jakie stoją przed firmami rodzinnymi w ciągu najbliższych pięciu lat, firmy brytyjskie w każdej kategorii oceniły je jako mniej intensywne, przy czym największą wagę przykładają do wyzwań związanych z wdrażaniem innowacji, ro-snącą konkurencją oraz pozyskaniem najbardziej utalentowanych pracowników. Tabela 4. Wyzwania przed jakimi stoją firmy rodzinne w ocenie firm brytyjskich w po-równaniu ze wskazaniami całej populacji badanej
Wyzwania Opinie respondentów – firm
rodzinnych z Wielkiej Brytanii (100) Opinie wszystkich respondentów – firm rodzinnych z 50 badanych krajów (2802) Większa innowacyjność 52% 64%
Rosnąca konkurencja w sektorze 52% 56%
Pozyskanie i utrzymanie
talentów 52% 58%
Cyfryzacja i nowe technologie 45% 47%
Ogólna sytuacja ekonomiczna 41% 54%
Dostosowanie się do regulacji
prawnych 40% 42%
Przygotowanie sukcesji 32% 34%
Rosnące znaczenie sytuacji
międzynarodowej 29% 36%
Profesjonalizacja biznesu 28% 43%
Kontrola kosztów 27% 36%
Źródło: The missing middle. Bridging the strategy gap in UK family firms, UK Family Business Survey [https:// www.pwc.co.uk/fambizsurvey, s. 13].
Ogromnym wyzwaniem dla rodzinnych przedsiębiorstw brytyjskich jest oczywiście problem zakończonego sukcesem transferu własności, czyli przejęcia przez następców
110
rodzinnych przedsiębiorstw sektora MSP jest sprzedawanych lub przekazywanych na-stępcom [http://www.ifb.org.uk/, s. 32]. Zatem w tym obszarze brytyjskie przedsiębior-stwa rodzinne nie odbiegają znacząco firm rodzinnych w ogóle.