Dane do badania zostały zebrane z bazy Web of Science Core Collection w dniu 10/02/2018 roku. Web of Science Core Collection (WoS) to pakiet baz bibliograficz-no-abstraktowych, który umożliwia przeszukiwanie ponad 12 000 czasopism i 148 000 sprawozdań z konferencji w dziedzinach nauk ścisłych, nauk społecznych, sztuki i nauk humanistycznych w celu znalezienia wysokiej jakości badań związanych z obszarem za-interesowania. Pozwala kojarzyć odpowiednie badania za pomocą cytowanych materia-łów bibliograficznych i sprawdzać powiązania tematyczne między artykułami utworzone przez ekspertów pracujących w danej dziedzinie [workinfo.com].
Słowa kluczowe do badania zostały podzielone na dwie grupy:
1. dotyczące przedsiębiorczości rodzinnej – family firm* (family firm, family firms); family business* (family business, family businesses); family compan* (family compa-ny, family companies); family own* (family owned, family ownership, family owner). 2. dotyczące kraju – Poland, Polish, Czech, Hungary, Serbia* (Serbia, Serbian); Roma-nia* (Romania, Romanian); Slovak* (Slovakia, Slovak), SloveRoma-nia* (Slovenia, Slovenian); Bulgaria* (Bulgaria, Bulgarian), Lithuania, Latvia, Estonia, Croatia* (Croatia, Croatian). Słowa kluczowe z grupy pierwszej zostały wybrane na podstawie badań publika-cji międzynarodowych z zakresu analizy bibliometrycznej przedsiębiorczości rodzinnej [Benavides-Velasco i in. 2013, s. 43; Xi 2015, s. 136; Michels, Molly 2017, s. 370, Wagner i in. 2015, s. 4]. W każdym wyszukiwaniu równocześnie używano jednego słowa z grupy pierwszej i jednego słowa z grupy drugiej do wyszukiwań dla kategorii abstrakt.
Ozna-94
cza to, że jeżeli w danej publikacji w abstrakcie równocześnie chociaż raz pojawiło się słowo z grupy 1 i grupy 2, to publikacja była zaliczana do analizowanej bazy publikacji. Najwięcej wyników uzyskano wykorzystując z grupy pierwszej słowa kluczowe family business* i family firm*. Do analizy wykorzystywano tylko publikacje w języku angiel-skim, co stanowi ograniczenie przeprowadzonych badań. Badaniu podlegały wszystkie prace naukowe indeksowane w Web of Science Core Collection od 1945 do 2017 roku.
W celu identyfikacji obszarów badawczych, oceny charakteru publikacji (teore-tyczne/ empiryczne) i przypisania do odpowiedniej grupy przeanalizowano abstrakty wszystkich artykułów. Obszary badawcze podzielono według kryterium zaproponowa-nego przez Koładkiewicz, Wojtyra [2016, s. 125]:
· Obszar 1 – Sukcesja w firmie rodzinnej – ocena stanu przygotowania badanych pod-miotów rodzinnych do sukcesji, identyfikacja realizowanych strategii sukcesji, kluczo-we bariery oraz potencjalne korzyści związane z procesem sukcesji;
· Obszar 2 – Firma rodzinna i jej interesariusze oraz budowa relacji z nimi – kluczowi interesariusze firmy rodzinnej, proces komunikacji firmy rodzinnej z jej otoczeniem, budowanie przewagi konkurencyjnej przez firmy rodzinne, budowanie potencjału in-nowacyjnego, governance;
· Obszar 3 – Rozwój firmy rodzinnej – tendencje rozwojowe firm rodzinnych, czynniki sukcesu firm rodzinnych, strategie rozwoju firm rodzinnych, internacjonalizacji firm ro-dzinnych, zarządzanie talentami, zarządzanie wiedzą;
· Obszar 4 – Finansowanie działalności firmy rodzinnej – źródła finansowania działal-ności firm rodzinnych, bariery finansowe napotykane przez firmy rodzinne, kondycja finansowa firm rodzinnych i struktura kapitału, inwestycje firm rodzinnych,
Uzupełniono zaproponowany katalog o obszar 5, do którego zaliczono opracowania o różnorodnej treści, innej niż wskazane w obszarach 1–4. Były to głównie publikacje dotyczące skłonności studentów do podjęcia pracy w przedsiębiorstwach rodzinnych oraz prace zawierające ogólną charakterystykę podmiotów rodzinnych w danym kraju.
Grupy publikacji ustalono zgodnie z podziałem Xi i in. [2015, s. 118]: · grupa 1 – publikacje porównujące podmioty rodzinne i nierodzinne; · grupa 2 – publikacje dotyczące wyłącznie podmiotów rodzinnych.
Łącznie zidentyfikowano 81 publikacji, z czego blisko połowa (44%) to publikacje pochodzące z materiałów konferencyjnych, 39,5 % stanowiły artykuły w czasopismach, w tym dwa w Family Business Review (Polska3, Litwa), jeden w Journal of Family Business Strategy (Wegry). Najwięcej publikacji dotyczyło polskich przedsiębiorstw rodzinnych (łącznie 24) oraz czeskich (23). Wykres 2 prezentuje liczbę publikacji dotyczącej przedsię-biorczości rodzinnej w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
3 O polskich podmiotach rodzinnych w Family Business Review opublikowano łącznie 2 artykuły: [Welsch i in. 1995, ss. 293–300] oraz [Kowalewski i in. 2010, ss. 45–59]. Pierwszy artykuł nie jest jednak indeksowanych w WoS stąd nie pojawia sie w prezentowanych wynikach badań.
Wykres 2. Publikacje indeksowane w WoS z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej kra-jów Europy Środkowo-Wschodniej
Ogółem – artykuł dotyczył 10 krajów
Źródło: opracowanie własne na podstawie WoS.
Najwiecej publikacji datowanych jest na rok 2015 (26 publikacji) i 2016 (24 publika-cje), co łącznie stanowi pond 60% wszystkich opracowań (tabela 1). Należy jednak za-uwazyc, że okres indekscaji w WoS materiałów konferencyjnych wynosi ok. 1–2 lat, stąd część publikacji z roku 2017 i 2016 mogła jeszcze nie pojawić się w tej bazie.
Tabela 1. Publikacje indeksowane w WoS z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1999–2017
Rok publikacji Liczba publikacji
2017 10 2016 24 2015 26 2014 9 2013 2 2012 1 2011 0 2010 1 2009 2 2008 1
96 2007 2 2006 0 2005 1 1999 1 RAZEM 81
Źródło: opracowanie własne na podstawie WoS.
Porównując liczbę publikacji dotyczącą ogólnie przedsiębiorczości rodzinnej indek-sowanej w WoS (4 223 publikacje) z wynikami dla Europy Środkowo-Wschodniej można stwierdzić, że stanowią one dla całego badanego okresu zaledwie 2% ogółu, co wskazu-je, że nadal przedsiębiorczość rodzinna z tego regionu jest mało znana dla międzynaro-dowego środowiska badaczy. Można zatem postawić tezę, że problematyka ta stanowi lukę badawczą. Jest ona z roku na rok uzupełniana przez kolejnych naukowców, bowiem w latach 2015–2017 publikacje z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej z badanego re-gionu stanowiły już około 15 % wszystkich publikacji, co w porównaniu do roku 2005 (1,3% opracowań) stanowi istotny wzrost. Porównując z kolei rodzaj publikacji można zauważyć, że większość opracowań międzynarodowych to artykuły (90,12%), a materia-ły konferencyjne stanowią 8%, co wskazuje, że badacze z Europy Środkowo-Wschodniej rzadziej, w porównaniu do międzynarodowych trendów, publikują w renomowanych czasopismach indeksowanych w WoS. W rezultacie Indeks Hirscha i przeciętna liczba cy-towań przypadająca na jedno opracowanie są istotnie niższe dla publikacji dotyczących Europy Środkowo-Wschodniej. Wynoszą one odpowiednio:
· dla wszystkich publikacji z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej – indeks Hirscha 60, przeciętna liczba cytowań na artykuł 25,03;
· najwyższy idndeks Hirscha dla kraju (Polska) to 3, a przeciętna liczba cytowań na jeden artykuł 6,5 (Litwa).
W przypadku Polski niska cytowalność dotyczy ogólnie publikacji z zakresu nauk ści-słych i humanistycznych, nie tylko z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej [Olechnicka, Płoszaj 2009, s. 38] i prawdopodobnie taka sama sytuacja występuje w przypadku pozo-stałych badanych krajów.