Główne cechy Międzynarodowego Trybunału Karnego

Międzynarodowy Trybunał Karny jest to międzynarodowy organ sądowy o charakterze stałym, wyposażony w przymioty niezależności, obiektywizmu, o uniwersalnej jurysdykcji, który funkcjonuje w oparciu o zasady komplementarności i współpracy,

22 Zob.:

http://www.icc-cpi.int/Menus/ICC/Structure+of+the+Court/Office+of+the+Prosecutor/Biographies/The+Prosecutor.htm.

23 Zob.: http://www.icc-cpi.int/NR/rdonlyres/EA9AEFF7-5752-4F84-BE94-0A655EB30E16/0/Rome_Statute_English.pdf.

24 M. Płachta, Ratyfikacja Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego w świetle prawa polskiego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2000, s. 413.

25 P. Milik, Międzynarodowy Trybunał Karny a problematyka bezpieczeństwa światowego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy”, nr 3, 2003, s. 4-5.

26 H. W. Bussmann, Międzynarodowy Trybunał Karny – perspektywa europejska [w:] Międzynarodowy Trybunał Karny – USA i UE – dwa różne podejścia (red. E. Zielińska), Warszawa 2004, s. 109.

27 M. Płachta, Jurysdykcja Międzynarodowego Trybunału Karnego, „Studia Prawnicze”, nr 4, 2002, s. 5.

28 Zob.: http://www.icc-cpi.int/NR/rdonlyres/9CAEE830-38CF-41D6-AB0B-68E5F9082543/0/Element_of_Crimes_English.pdf

29 Zob.: http://www.icc-cpi.int/NR/rdonlyres/F1E0AC1C-A3F3-4A3C-B9A7-B3E8B115E886/140164/Rules_of_procedure_and_Evidence_English.pdf.

powołany przez państwa celem zapewnienia ścigania najcięższych międzynarodowych przestępstw.

4.1. Międzynarodowy organ sądowy

Międzynarodowy Trybunał Karny, jak już wspomniano, został powołany bezpośrednio przez państwa do rozstrzygania sporów prawnych na podstawie ustanowionych przez nie aktów normatywnych³⁰. W związku z powyższym, w przypadku MTK nie mamy do czynienia z wątpliwościami, jakie pojawiły się w kwestii legalności powołania MTKJ i MTKR, gdyż podstawą jego funkcjonowania jest Statut mający charakter traktatu międzynarodowego, a nie rezolucja Rady Bezpieczeństwa. Trybunał posiada międzynarodową osobowość prawną, czyli podmiotowość prawną w sferze prawa międzynarodowego³¹.

4.2. Stały

W przeciwieństwie do trybunałów ad hoc, MTK nie został powołany do osądzenia zbrodni popełnionych w trakcie konkretnego konfliktu, a sprawuje swą jurysdykcję stale³². Siedzibą trybunału jest Haga.

4.3. Niezależny

Międzynarodowy Trybunał Karny wyposażony jest w przymiot niezależności. Istnieje kilka powodów, dla których można go za taki uznać. Pierwszym i najważniejszym jest podstawa jego funkcjonowania, którą jest Statut Rzymski, ustanowiony przez państwa w drodze porozumienia. Innym aspektem świadczącym o jego niezależności jest niepodległość strukturalna, bowiem Międzynarodowy Trybunał Karny nie jest organem ONZ, a wzajemne stosunki między tymi instytucjami uregulowane są przez porozumienie, które musi być zaakceptowane przez Zgromadzenie Państw-Stron³³. Warto jednak zwrócić uwagę na specjalne uprawnienie przysługujące Radzie Bezpieczeństwa ONZ, umożliwiające zablokowanie każdego postępowania na okres 12 miesięcy z możliwością przedłużenia.

Trybunał ponadto jest niezależny finansowo, ponieważ jego budżet pochodzi z wpłat Państw-Stron.

30 Cechy organów sądowych: http://stosunki.vot.pl/?tag=organy-sadownicze.

31 Odmiennie: P. Milik, Międzynarodowa osobowość prawna i zdolność prawna Międzynarodowego Trybunału Karnego, „Państwo i Prawo” 2003, nr 9, s. 68-75.

32 J. Izydorczyk, M. Królikowski, P. Wiliński, op. cit., s. 50-51.

33 M. Płachta, Międzynarodowy Trybunał Karny: nadzieje i trudności, „Wojskowy Przegląd Prawniczy”, nr 1, 2001, s. 11.

Nie sposób jednak nie podkreślić, jak ważna, niezbędna wręcz, jest ścisła współpraca zarówno z Państwami-Stronami, innymi państwami, jak i ONZ. Trybunał nie posiada własnych sił policyjnych bądź innych organów operacyjnych, upoważnionych do stosowania niezbędnego w pewnych sytuacjach przymusu, w związku z czym zapewnienie przez niego bezpieczeństwa na obszarach, gdzie zakończył się konflikt, jest znacznie ograniczone³⁴.

Warto również zaznaczyć, iż w postępowaniu przed MTK obowiązuje zasada skargowości³⁵. Podmiotami, które uprawnione są do żądania wszczęcia postępowania sądowego są: Państwo-Strona, Rada Bezpieczeństwa oraz Prokurator (działający proprio motu³⁶).

4.4. Obiektywny

Zasada obiektywizmu, w myśl której należy uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego, wyrażona jest w art. 54 ust 1(a) Statutu Rzymskiego. Warto nadmienić, iż dużą dozę obiektywizmu zapewnić mają bezstronni, uczciwi, cechujący się wysokim poziomem moralnym i spełniający szereg innych kryteriów sędziowie³⁷. Wybierani są oni według skomplikowanych reguł uwzględniających reprezentację odpowiednich dziedzin prawa, głównych systemów prawnych, płci oraz regionów geograficznych³⁸. Ponadto ważnym potwierdzeniem istnienia tej zasady w postępowaniu przed MTK jest instytucja wyłączenia sędziego, którą statuuje art. 41 Statutu Rzymskiego.

4.5. Uniwersalna jurysdykcja

Międzynarodowy Trybunał Karny sprawuje swą jurysdykcję w zakresie zbrodni:

ludobójstwa (art. 6 Statutu MTK)³⁹, zbrodni przeciwko ludzkości (art. 7 Statutu MTK)⁴⁰, zbrodni wojennych (art. 8 Statutu MTK)⁴¹ oraz zbrodni agresji (art. 8 bis⁴²)⁴³. Zamieszczenie

34 H. W. Bussmann, op. cit., s. 113.

35 H. Kuczyńska, op. cit., s. 55

36 Działający z własnej inicjatywy.

37 Art. 36 Statutu Rzymskiego, http://lex.pl/serwis/du/2003/0708.htm.

38 P. Ogonowski, Międzynarodowy Sąd Karny – tworzenie jego podstaw, „Państwo i Prawo”, nr 6, 1998, s. 47.

39 Definicję zbrodni ludobójstwa zaczerpnięto z art. II Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r., w myśl której ludobójstwem jest czyn „obejmujący celowe wyniszczanie całych lub części narodów, grup etnicznych, religijnych lub rasowych, zarówno poprzez fizyczne zabójstwa członków grupy, jak i kontrolę urodzin, przymusowe odbieranie dzieci czy stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne wyniszczenie”.

40 Czyn wymieniony w ust. 1 art. 7, popełniony w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej.

41 Czyn wymieniony w ust. 2 art. 8, w szczególności popełniony w ramach realizacji planu lub polityki, albo na szeroką skalę.

w statucie zbrodni agresji, pomimo ujęcia jej w sposób deklaratywny (z powodu niemożności osiągnięcia konsensusu w sprawie definicji), podkreśla znaczenie i szczególny charakter tego przestępstwa⁴⁴ (zbrodnia ta została zaliczona do najpoważniejszych przestępstw wagi międzynarodowej, tzw. core crimes⁴⁵).

4.6. Komplementarność

Cechą najbardziej odróżniającą MTK od dotychczasowych, opisanych wyżej trybunałów (wojskowych, ad hoc, hybrydowych), jest ograniczenie jego jurysdykcji przez zasadę komplementarności⁴⁶, która oznacza, iż będzie on właściwy do rozpoznania sprawy tylko wówczas, gdy organy państwa nie będą chciały (brak woli ścigania) lub nie będą mogły wykonywać swej jurysdykcji⁴⁷. Oznacza to, iż jego rola polega na uzupełnianiu krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości⁴⁸, a więc w krajach, w których wymiar sprawiedliwości działa sprawnie i efektywnie, jurysdykcja ta nie będzie wykorzystywana⁴⁹. Zasada komplementarności pełni funkcję gwarancyjną przede wszystkim dla Państw-Stron, ma ona być zapewnieniem, iż Trybunał nie pozbawi ich możliwości stosowania prawa karnego w stosunku do sprawców przestępstw, nawet tych najcięższych. Komplementarność ma być również gwarancją dla pokrzywdzonych, iż w każdej chwili, kiedy zachwiana zostanie rzetelność postępowania, czyli będzie ono prowadzone opieszale, przewlekle, nieskutecznie, bądź będzie zmierzało do uniknięcia ukarania sprawców, Trybunał będzie władny, w zakresie swej jurysdykcji, do podjęcia się tej sprawy.

42 Poprawka przyjęta w Kampali w dniu 11 czerwca 2010 r. (wejdzie w życie po roku od ratyfikowania przez 30 państw-stron) – zob. http://www.pism.pl/biuletyn/files/20100616_700.pdf.

43 Jurysdykcja w stosunku do tej zbrodni została zawieszona do czasu wypracowania jednolitej definicji podczas Konferencji Rewizyjnej. Zgodnie z rezolucją nr 4, przyjętą w Kampali 11 czerwca 2010 r. podczas pierwszej Konferencji Rewizyjnej, za zbrodnię agresji uznano „planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie lub przeprowadzenie – przez osobę będącą rzeczywiście w stanie kontrolować polityczne lub zbrojne działanie państwa lub kierować takim działaniem – aktu agresji, który ze względu na swój charakter, wagę i skalę stanowi wyraźne naruszenie przepisów Karty Narodów Zjednoczonych”. W paragrafie 2 omawianego przepisu za akt agresji uznano działanie opisane w rezolucji ZO ONZ nr 3314 z 1974 roku, a zatem „użycie sił zbrojnych przez państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezależności innego państwa lub w każdy inny sposób sprzeczny z Kartą Narodów Zjednoczonych”. Pomimo ustalenia definicji zbrodni agresji, jurysdykcja w stosunku do tej zbrodni została ponownie zawieszona do czasu kolejnej Konferencji Rewizyjnej, tj. do 1 stycznia 2017 r.

44 M. Płachta Jurysdykcja Międzynarodowego…, s. 28.

45 Ibidem, s. 7.

46 Szerzej o zasadzie jurysdykcji zob.: E. Socha, Komplementarność jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego w stosunku do sądów krajowych [w:] E. Socha, Zbieżność a komplementarność jurysdykcji międzynarodowych trybunałów karnych i sądów krajowych, Wrocław 2004, s. 104-141.

47 M. Płachta, Międzynarodowy Trybunał…, s. 11.

48 H. Kuczyńska, Postępowanie przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym, „Studia Iuridica”, nr 43, 2004, s. 54.

49 Ibidem, s. 55.

Omawiając zasadę komplementarności nie sposób pominąć kwestii jej korelacji z zasadą obywatelstwa i terytorialności. Należy zauważyć, iż by postępowanie mogło zostać wszczęte, wymagana jest zgoda państwa, którego oskarżony jest obywatelem, albo państwa, na którego terytorium popełniono zbrodnię⁵⁰. Takie rozwiązanie budzi jednak uzasadnione wątpliwości, gdyż w porównaniu z zakresem jurysdykcji, jaki przysługiwał innym trybunałom, prowadzi do znacznego rozszerzenia jej zasięgu – na państwa nie będące stroną Statutu, które nie wyraziły zgody na jurysdykcję Trybunału. Takie ujęcie może doprowadzić do sytuacji, w której uczestniczący w jednej misji pokojowej żołnierze będą znajdować się w różnym stosunku względem jurysdykcji MTK⁵¹.