Systemy prawa karnego państw islamskich

2.1. Iran

W Islamskiej Republice Iranu, dyskryminacja na podstawie religii i płci została zinstytucjonalizowana przy pomocy ideologii państwowej, która faworyzuje mężczyzn ponad kobietami oraz muzułmanów ponad osobami o innym światopoglądzie. W świetle art. 19 Konstytucji Iranu „wszyscy obywatele Iranu, niezależnie od ich etnicznego czy plemiennego pochodzenia, dzielą prawa na równi z innymi. Kolor skóry, rasa, język i tym podobne, nie mogą powodować uprzywilejowania”. Należy zauważyć, że konstytucja milczy na temat rozróżnienia na podstawie religii czy płci⁸. Kobiety mają bezwzględny zakaz wstępu na mecze piłkarskie, natomiast pobyt w hotelu musi odbywać się przy udziale męża lub krewnego mężczyzny.

Artykuł 630 Kodeksu karnego pozwala mężowi na dokonanie zabójstwa żony i jej kochanka, pod warunkiem, że przyłapie ich w czasie trwania stosunku konsensualnego. Jeśli żona nie wyraziła zgody na stosunek, może zabić tylko mężczyznę⁹. Choć poligamia nie jest często stosowana w praktyce, mężczyzna może być legalnie w związku małżeńskim równocześnie z czterema kobietami. Żonaty mężczyzna może także zaangażować się w romans z obcą kobietą, dzięki instytucji „przejściowego małżeństwa” dowolną ilość razy, podczas gdy mężatce za podobne postępowanie grozi skazanie na ukamienowanie lub śmierć przez „zabójstwo honorowe”¹⁰.

Okrycie ciała i głowy są obowiązkiem kobiety, wynikającym wprost z art. 638 Kodeksu karnego, którego niedotrzymanie skutkuje karą pozbawienia wolności od 10 dni do dwóch miesięcy lub grzywną o równowartości od 5 do 50 dolarów. Zwyczajowo przyjmuje się, że karalne są takie czyny, jak: odkrywanie włosów, stosowanie kosmetyków, noszenie okularów przeciwsłonecznych, ubieranie obcisłych lub zbyt krótkich płaszczy, ukazywanie ciała powyżej nadgarstków lub kostek, a także dekoltu oraz przywdziewanie

8 S. Kelly, J. Breslin, Women’s Rights in the Middle East and North Africa, New York 2010, s. 124.

9 S. Zuhur, op. cit., s. 25.

10 S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 126-132.

trzewików sięgających powyżej spodni. W żadnym z wypadków naruszenia nie jest konieczna skarga prywatna, ponieważ to do państwa należy monitorowanie i kontrolowanie wizerunku kobiety¹¹.

Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, podlegają usankcjonowanym prawnie torturom, okrutnemu, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu za aktywność polityczną czy sprzeniewierzenie się zasadom życia seksualnego. Obecnie tylko w Kodeksie karnym Iranu i Sudanu znajduje się przepis zakazujący cudzołóstwa pod groźbą kary śmierci przez ukamienowanie. Praktyka ta utrzymała się głównie w małych miastach, ale obrazuje problem zaburzenia relacji między sferą życia publicznego i prywatnego. Współżycie dwojga dorosłych ludzi nie zależy bowiem wyłącznie od ich zgody, lecz jest kontrolowane przez władzę religijną. Jedyną prawnie obowiązującą strukturą związku jest małżeństwo heteroseksualne. Zgodnie z art. 127 Kodeksu karnego, zabronionym jest czyn homoseksualny pomiędzy kobietami, jeśli uzyskano jako dowód zeznania czterech mężczyzn¹². Art. 134 Kodeksu karnego definiuje akt homoseksualny jako „kontakt dwóch niespokrewnionych kobiet, stojących pod nieznacznym okryciem bez uzasadnienia”¹³. Kobieta uznana winną, powinna zostać skazana na chłostę wynoszącą sto uderzeń, chyba, że wyrazi skruchę. Jeśli jednak zostanie oskarżona czwarty raz o współżycie z inną kobietą, wówczas czeka ją kara śmierci.

Poligamia i „przejściowe małżeństwa” destabilizują relacje między małżonkami i są przyczyną przemocy domowej, która nie spotyka się ze szczególną ochroną ze strony państwa. Uważana jest raczej za trudność związaną z życiem prywatnym, a ofiary mogą domagać się rekompensaty. Gwałt nie stanowi odrębnego przestępstwa, ale może zostać uznany za cudzołóstwo, tj. stosunek płciowy kobiety i mężczyzny „zakazanych dla siebie”.

Ofiara wykorzystania seksualnego może uniknąć odpowiedzialności karnej, jeśli dowiedzie, że współżyła pod wpływem przymusu. W praktyce, taki dowód jest trudny do przeprowadzenia, a sąd przywiązuje większą wagę do prowokującego ubioru i zachowania kobiety niż do agresji mężczyzny. Wykorzystanie seksualne w obrębie małżeństwa również nie jest karalne, bowiem zaspokojenie męża należy do obowiązków żony¹⁴.

Chociaż dostęp do opieki zdrowotnej i kontroli urodzeń poczynił znaczny postęp w ostatnich latach, kobiety wciąż posiadają niewielki zakres ingerencji w kwestii własnej cielesności. Przeprowadzenie operacji chirurgicznej wymaga pisemnej zgody męża lub ojca.

11 Ibidem.

12 Ibidem, s. 134-135.

13 S. Zuhur, op. cit., s. 45.

14 S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 136.

Aborcja jest legalna, pod warunkiem, że płód nie ma wykształconych oznak życia, definiowanych prawem islamu i gdy zagraża życiu matki. W razie bezprawnej aborcji, ojciec dziecka lub jego ojciec, którzy są opiekunami płodu, mogą powziąć środki odwetu i domagać się rekompensaty finansowej od matki. Rekompensata ta zależy od stopnia rozwoju płodu przed uzyskaniem „ducha ludzkiego”. Lekarz i osoby pomagające w popełnieniu nielegalnej aborcji są zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kobiety są jednak chronione przed niektórymi szkodliwymi tradycyjnymi praktykami, jak okaleczenie narządów płciowych czy przymusowe małżeństwa¹⁵.

2.2. Liban

Ustawa karna Libanu traktuje gwałt jako przestępstwo, które zasadniczo narusza dobro w postaci honoru kobiety, co oznacza, że nie jest czynem karalnym w stosunkach małżeńskich. Takie podejście jest logiczną konsekwencją wartości cenionych w społeczeństwie. Kobieta powinna być usłużna i oddana mężowi w każdej chwili, kiedy będzie tego żądał. Jak mówi prawo ksiąg świętych, „jeśli waha się, by przystać na propozycję współżycia, a mąż będzie się gniewał tej nocy, zostanie przeklęta przez anioły od świtu dnia nowego”¹⁶. Zasadą przewodnią jest czerpanie przyjemności przez obie strony oraz aby akt odbywał się rozważnie i w sposób cywilizowany, nie zwierzęcy, w miłości i trosce, a więc esencji małżeństwa. Wszelkie formy dyskryminacji czy przemocy są zabronione, jako niezgodne z powyższą zasadą. Artykuł 503 Kodeksu karnego przewiduje za gwałt na obcej kobiecie minimalną karę 5 lat pozbawienia wolności i ciężkich robót, a jeśli ofiara miała mniej niż 15 lat, wówczas kara minimalna wzrasta do lat 7. Jednakże w wypadku gdy, podobnie jak w Iraku i Kuwejcie, sprawca i ofiara zawrą następnie związek małżeński, oskarżenie będzie bezskuteczne. Prostytucja jest prawnie dozwolona po spełnieniu kilku warunków formalnych. Właściciele domów publicznych muszą posiadać licencję na ich prowadzenie, a pracownicy muszą poddawać się okresowym badaniom lekarskim¹⁷.

W ostatnich latach natężyła się działalność kampanii w sprawie zmian dyskryminujących postanowień Kodeksu karnego z 1943 roku, inicjowanych przez Demokratyczne Zgromadzenie Kobiet Libańskich (Lebanese Women’s Democratic Gathering) przy współudziale Sieci Kobiet Libańskich (Lebanese Women’s Network)¹⁸.

15 Ibidem, s. 148.

16 S. Musdah Mulia, Sexuality and Sharia, 2^nd CSBR Sexuality Institute, Istanbul 2009, s. 6-7.

17 S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 253-254.

18 Ibidem, s. 256-257.

2.3. Arabia Saudyjska

Kobiety stanowią drugorzędną kategorię w hierarchicznym społeczeństwie saudyjskim, zdominowanym przez elity męskie. Policja religijna, znana jako Komitet na rzecz Propagowania Cnót i Zapobiegania Wadom (ang. Committee for the Promotion of Virtue and the Prevention of Vice), sprawuje pieczę nad publicznym zachowaniem moralnym, obejmującym właściwy ubiór i interakcje pomiędzy mężczyznami a kobietami¹⁹. Podobne instytucje istnieją także w Iranie i Afganistanie, a kobiety są dotkliwie karane głównie za ukazywanie części ciała, takich jak dłonie czy kostki.

Królestwo Arabii Saudyjskiej nie posiada kodeksu karnego. Wszyscy obywatele podlegają arbitralnej jurysdykcji karnej, ustalanej zgodnie z zasadami prawa szariatu.

Wróżbiarstwo, czary, noszenie amuletów są praktykami zabronionym i szeroko dyskutowanymi w saudyjskich szkołach. W 2006 roku kobieta jordańskiego pochodzenia została skazana na karę śmierci za uprawianie czarów. Innym z przestępstw jest khulwa, czyli bezprawny kontakt towarzyski pomiędzy mężczyzną i kobietą niepowiązanymi ze sobą, który może mieć miejsce w czasie spotkania w restauracji lub jazdy w taksówce. W lutym 2008 roku aresztowano 37-letnią kobietę, matkę trójki dzieci, pochodzącą ze Stanów Zjednoczonych, w czasie rozmowy przy jednym stoliku z kolegą. Policja zabrała ją do więzienia w Malaz, gdzie została zmuszona do nagiej rewizji osobistej, a jej ubrania rozrzucono po bardzo brudnej łazience. Stanęła przed sądem, który uczynił jej reprymendę i stwierdził, że brudne ubrania odpowiadają jej brudnej osobowości. Po podpisaniu przyznania się do winy, została uwolniona i przekazana pod opiekę męża. Rok później, 75-letnia kobieta z Syrii została skazana za popełnienie khulwy na 40 batów, cztery miesiące pozbawienia wolności i deportację, po tym, jak policja znalazła ją samotnie w towarzystwie dwóch młodych mężczyzn²⁰.

2.4. Egipt

Przemoc w stosunku do kobiet stanowi poważny problem w Egipcie. Nadużycia przemocy domowej mogą zostać zakwalifikowane jako spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała, jednak takie postanowienie wydaje się być w ogóle nieefektywne, ponieważ art. 60 Kodeksu karnego zezwala na stosowanie przemocy „w dobrej wierze”.

Prawo szariatu jest częstym usprawiedliwieniem dla różnych środków „dyscyplinujących kobiety”, jednak ten artykuł wydaje się być prostym przyzwoleniem na użycie siły, pod

19 J. Afary, op. cit., s. 9; S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 427.

20 S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 429.

warunkiem, że bicie kobiety nie jest zbyt dotkliwe i nie dotyczy twarzy oraz innych wrażliwych okolic ciała²¹.

Artykuł 17 Kodeksu karnego przewiduje pobłażliwe kary dla mężczyzn oskarżonych o popełnienie zabójstwa honorowego. Zbrodnie te dotyczą sytuacji, w której kobieta ponosi śmierć z rąk jej krewnego, jeśli dostrzeże on w jej zachowaniu sprzeniewierzenie się zasadom moralnym, godzącym w honor rodziny. W przeciwieństwie jednak do regulacji z sąsiednich państw, które wymagają od mężczyzny przyłapania kobiety w czasie kompromitującego aktu, zabójstwa honorowe w Egipcie mogą być uzasadnione, jeśli informacja o akcie oparta jest o pogłoski lub własne domysły²². Kodeks karny w art. 277 definiuje cudzołóstwo z rozróżnieniem ze względu na płeć. Mężczyzna może zostać skazany, jeśli popełnił czyn w domu, który dzieli z żoną, zaś kobieta niezależnie od miejsca popełnienia czynu²³. Okaleczenie narządów płciowych (ang. Female genital mutilation – FMG) jest zabronione, aczkolwiek jest wciąż stosowaną praktyką na terenach wiejskich, a także w Indiach, Indonezji, Malezji i wielu krajach afrykańskich. Szacuje się, że obecnie żyje na świecie 130 milionów kobiet, które przeszły tę bolesną operację, mającą zapewnić im czystość.

Rozpowszechnione na ulicach Egiptu molestowanie seksualne, osłabia wolność przemieszczania się kobiet oraz prawo do ochrony nienaruszalności cielesnej poza domem.

Egipskie Centrum Praw Kobiet w Kairze (ang. Egyptian Center for Women’s Rights in Cairo) podało w 2008 roku, że 46% egipskich kobiet i 52% kobiet obcego pochodzenia jest co dzień poddawanych napastowaniu przez mężczyzn, które objawia się w postaci nieprzyzwoitych spojrzeń, dotykania, wypowiedzi z podtekstem seksualnym czy stalkingu²⁴.

2.5. Libia

Libia jest obecnie pod rządami pułkownika Muammara al-Qadhafiego, który doszedł do władzy w bezkrwawej rewolucji w 1969 roku. Zorganizował on system polityczny zgodnie z własną interpretacją arabskiego nacjonalizmu, socjalizmu i Islamu, opisanego w „Zielonej Księdze”. Lider rewolucji wysunął w niej postulat równości pomiędzy płciami i potępił dyskryminację na tym polu. Paradoksalnie, wspomniał także o biologicznych różnicach pomiędzy kobietą a mężczyzną i zadeklarował, iż nie mogą być traktowani w równy sposób.

Nie da się zaprzeczyć, że jego reformy legislacyjne poczyniły realne kroki w celu zapewnienia kobietom statusu pełnoprawnych obywateli i uczestnictwa w życiu społecznym,

21 Ibidem, s. 99.

22 Ibidem, s. 93.

23 S. Zuhur, op. cit., s. 22-27; S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 93.

24 S. Kelly, J. Breslin, op. cit., s. 100.

kulturalnym i ekonomicznym. Na drugim biegunie stoją niereformowalne tradycje społeczeństwa patriarchalnego i kultury plemiennej²⁵.

Libia przyjęła Konwencję w sprawie kobiet w 1989 roku i jako pierwsze państwo arabskie ratyfikowała w 2004 roku Protokół Opcjonalny do Konwencji. Nie posiada jeszcze własnej konstytucji i wciąż pracuje nad nowym projektem kodeksu karnego. Obecnie obowiązująca ustawa karna zapewnia co do zasady równe traktowanie kobiet i mężczyzn, z wyjątkiem takich czynów, jak cudzołóstwo. Oboje z partnerów powinni zostać ukarani batożeniem do stu uderzeń, ale art. 375 zezwala na obniżenie wymiaru kary dla mężczyzny, który zabija spokrewnioną kobietę z powodu popełnienia przez nią czynu haniebnego. Jeśli natomiast spowoduje uszczerbek na zdrowiu krewnej, kara pozbawienia wolności ograniczona jest do dwóch lat. Zabójstwa honorowe nie należą do częstej praktyki w społeczeństwie libijskim²⁶.

Działalność opozycyjna kobiet karana jest aresztem, pozbawieniem wolności lub przymusową deportacją. Dla młodych kobiet, które popełniły wykroczenie przeciwko zasadom moralnym lub są podatne na niemoralną działalność, zostały utworzone „domy społecznej rehabilitacji”. Z drugiej strony, te dziewczyny które zostały zgwałcone lub zaszły w ciążę przed ślubem, mogą fakultatywnie wstąpić do tej instytucji, co zdarza się często z obawy przed gniewem rodziny. Kobiety poddawane są licznym nadużyciom praw podstawowych, takich jak rutynowe badanie na obecność chorób zakaźnych czy trwałość błony dziewiczej bez ich zgody. Chociaż trafiają tam głównie jako nastolatki, nie otrzymują żadnego wykształcenia poza instrukcjami moralnego życia religijnego²⁷.