Ludność tubylcza a rozwiązania afrykańskie

Należy jeszcze wspomnieć o szczególnym segmencie mniejszości etnicznych, a mianowicie o ludności tubylczej. Antropolog David Maybury-Lewis twierdził, że taka ludność to około 5% populacji globu i należy do potomków ludzi, którzy pierwsi znaleźli się na danych terenach i zostali podbici przez grupy odmienne rasowo, kulturowo czy etnicznie, wskutek czego zostali wcieleni do obcego państwa, gdzie na ogół są gorzej traktowani.

W Afryce do takich ludów zalicza się Pigmejów, Masajów czy Buszmenów San. Dla ludności tubylczej najważniejsze jest prawo do samostanowienia, a od państwa oczekują zapewnienia terenu na wyłączność, gdzie będą mogli żyć i pielęgnować swoją kulturę¹⁴. Dlatego właśnie muszą być oni traktowani na warunkach zupełnie innych niż pozostałe mniejszości¹⁵.

Jeżeli chodzi o Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, to w odniesieniu do ludności tubylczej konieczna jest liberalna interpretacja artykułów pierwszych obu paktów:

„1. Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one swój status polityczny i swobodnie zapewniają swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny.

2. Wszystkie narody mogą swobodnie rozporządzać dla swoich celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązań wynikających z międzynarodowej współpracy gospodarczej, opartej na zasadzie wzajemnych korzyści, oraz z prawa międzynarodowego. W żadnym przypadku nie można pozbawiać narodu jego własnych środków egzystencji”.

12 G.. Michałowska, Problemy ochrony praw człowieka w Afryce, Warszawa 2008, s. 215.

13 P. Jimbo, Południowy Sudan oddzieli się od Północy? Referendum trwa, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80633,8920171,Poludniowy_Sudan_oddzieli_sie_od_Polnocy__Refe rendum.html, 11.10.2011.

14 G.. Michałowska, op. cit., s. 230.

15 Problemem ludności tubylczej po raz pierwszy zainteresowano się w 1923 roku, kiedy to na obradach Ligi Narodów pojawili się amerykańscy Indianie, z wodzem Irokezów na czele.

Podobne brzmienie mają artykuły 20 i 21 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów.

Sytuacja ludności tubylczej w Afryce jest o tyle ciekawa, że wiele z jej grup nie zostało jeszcze wyodrębnionych, ponieważ trudno je wyróżnić na tle innych plemion. Ogólnie rzecz biorąc, ludność tubylczą na kontynencie afrykańskim można podzielić na dwie grupy:

pierwszą – która żyje w całkowitym odosobnieniu i nad władzę państwową przedkłada pozycje szamanów czy wodzów, często nie zdając sobie sprawy z praw człowieka i prawa międzynarodowego oraz drugą – która wtopiła się w resztę społeczeństwa i stanowi jedną z wielu grup etnicznych.

Na 29. Sesji Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów ustanowiono Grupę Roboczą Ekspertów do spraw Tubylczych Populacji/Wspólnot w Afryce. Wydarzenie to miało miejsce w maju 2001 roku w Trypolisie i było ważnym krokiem w kierunku ochrony i promocji prawa. Wówczas kilka delegacji ludności tubylczej miało możliwość przedstawienia swoich problemów. Od tego czasu reprezentacje uczestniczą we wszystkich sesjach Komisji. Na rzecz ludności tubylczej działa również Indigenous Peoples of Africa Co-ordinating Committee (IPACC), który reprezentuje ją w kontaktach z rządami i organizacjami pozarządowymi. Natomiast na arenie ogólnoświatowej działa organizacja Survival International¹⁶.

4.4. Panafrykanizm

Warto pamiętać, że Afryka to nie tylko partykularyzmy, ale także próba wyzbycia się ich i skupienia na tym, co łączy wszystkich mieszkańców kontynentu. Za przykład może posłużyć ruch panafrykański. Idee jego twórców, Afroamerykanów – Williama Du Bois oraz Marcusa Garveya – przeniesiono na kontynent w roku 1919. Postulowali oni zjednoczenie się i niepodległość całej czarnoskórej Afryki. Ruch manifestował swoje postulaty na czterech konferencjach. Najważniejsza z nich miała miejsce w 1960 roku – dała ona asumpt do stworzenia w 1963 roku Organizacji Jedności Afrykańskiej, która za cele stawiała sobie umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich oraz współpracę, także w duchu Karty Narodów Zjednoczonych i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Organizacja osiągnęła swój główny cel, w postaci likwidacji kolonializmu. Nie był to jednak koniec afrykańskiej współpracy – w 2003 roku utworzono Unię Afrykańską, której celem jest m.in.

walka z terroryzmem i promowanie zniszczenia zapasów nuklearnych¹⁷.

16 G.. Michałowska, op. cit., s. 249.

17 Encyklopedia WIEM, Panafrykanizm, http://portalwiedzy.onet.pl/46188,,,,panafrykanizm,haslo.html,

Ogromną rolę w afrykańskiej integracji, a przynajmniej we współpracy międzynarodowej, odgrywa sport. Powołana w 1957 roku Afrykańska Konfederacja Piłkarska aktywnie włączyła się do walki z rasizmem i kolonializmem. Ogromnym sukcesem była więc możliwość zorganizowania w RPA mundialu w 2010 roku, biorąc pod uwagę, że w początkowej fazie nawet rozgrywki pomiędzy kilkoma państwami były kontrolowane przez władze kolonialne. Panafrykanizm nie jest jednak ruchem jednorodnym i nie obyło się bez negatywnych akcentów. Jednym z nich był ruch negritude, który posiadał wyraźnie rasistowski charakter¹⁸.

5. Podsumowanie

W celu zmiany sytuacji mniejszości narodowych oraz ludności tubylczej w Afryce, potrzebne jest rozwinięte społeczeństwo obywatelskie. Do niego jeszcze daleka droga, a na chwilę obecną najważniejsze jest kształtowanie się świadomości narodowej mieszkańców, która wykracza poza interesy rodowe i plemienne oraz pozwala identyfikować się z szerszym kręgiem współobywateli. Aby zdać sobie sprawę z potrzeb różnorakich mniejszości, konieczny jest przede wszystkim rozwój gospodarczy i kulturalny czy oświatowy. Najpierw należy uporać się z podstawowymi problemami, takimi jak głód, brak wody pitnej, konflikty zbrojne – żeby później móc skupić się na współpracy, historii i wspólnej kulturze. W Afryce w ciągu kilkudziesięciu lat zmieniło się bardzo dużo. Dowodem tego może być chociaż obecna dzisiaj „moda na Afrykę”. Kontynent staje się coraz częściej miejscem międzynarodowych imprez, kwitnie turystyka, a politycy, jak Barack Obama, czy ludzie mediów – Oprah Winfrey – podkreślają swoje afrykańskie korzenie.

Afryka idzie swoją własna drogą, nie rezygnując jednak z dorobku ogólnoświatowego.

Widoczny jest rozwój i współpraca wewnętrzna, mimo ogromnej różnorodności, często pokazując, że coś, co stanowi wadę, w innej sytuacji może stać się ogromną zaletą.

11.10.2011.

18 Britannica Online Encyclopedia, Negritude, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/408139/Negritude, 11.10.2011.

Katarzyna Mertuszka¹

Prawo narodów do samostanowienia –