Guben i Gubin

W czasie II wojny światowej w Guben działały cztery kina z 1 690 miejscami na 45 796 mieszkańców315. 14 października 1907 roku przy ulicy Große Frankfurter Straße 53 w pobliżu mostu na Nysie po zachodniej stronie rzeki przedsiębiorca Willi Beulig otworzył kino nazywane początkowo Metropol-Kinematograph316, potem EdisonWelt-Kino Metropol317, następnie LichtspieleNeißebrücke, od 1925 roku Ufa-Lichtspiele, a od 1929 roku Ufa-Theater. Od 1931 roku można było w nim oglądać filmy dźwiękowe. Kino dysponowało 373 miejscami, od 1925 roku należało do Ufy, a w roku 1931 zarządzał nim Ewald Schieweck318. W 1940 roku kino to nosiło nazwę U.T.-Lichtspiele. Nazwa ulicy zmieniona została tymczasem na Adolf-Hitler-Straße, była to centralna ulica prowadząca do mostu na Nysie i łącząca obabrzegi miasta. Kino znajdowało się wtedy w posiadaniu Fritza i Heinricha Otto, którzy w 1940 roku byli właścicielami wszystkich czterech kin w mieście. Codziennie odbywały się tam pokazy filmowe, a kino posiadało

314 Joachim Schneider, Frankfurter Kinos ....

315 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18,Berlin 1940.

316 Karl Hübner, Ausden Anfängendes Lichtspielwesens inGuben, „GubenerHeimatkalender”, rok 1960,s. 120.

317 Gerhard Gunia, Lichtspiele an der Neißebrücke, „LausitzerRundschau” 2.11.1995, s. 15 318 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 10,Berlin 1931.

358 miejsc.319

W roku 1910 przy ulicy Baderstraße 8a/Herrenstraße 12320, w starym budynku szachulcowym, otwarto kino Palast-Theater. Od 1914 do 1933 roku kino to, które dysponowało 375 miejscami321, prowadził miejscowy kupiec Heinrich Wagler322. W roku 1933 Wagler, posiadający również sąsiednią działkę przy Herrenstraße 12,wykorzystał obie działki i rozbudował Palast-Theaterjako płaski parterowy budynek, położony w ten sposób, że wejście znajdowało się przy Herrenstraße, a wyjście przy Baderstraße323. Przed kinem ustawiono gablotę324, zostało ono wyposażone w tłumiące dźwięki płyty i nowoczesną wentylację325. Poprzebudowie kino otrzymało nowąnazwę Passage-Theater.

Fot. 1.Passage-Theater wGuben w latach30..

Wagler reklamował je jako najnowocześniejsze w mieście, ówcześnie posiadało ono najlepszy sprzęt techniczny, jednakże akustyka nie była w nim najlepsza326. W 1940 roku należało ono

319 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin1940.

320 W księdze meldunkowej z 1914 i 1930 roku obok adresu kina: Baderstr. 8a widnieje uzupełnienie o budynku od podwórkaz wyjściem na Herrenstr. 12: „HinterhausHerrenstr. 12”, por. Gerhard Gunia, Dreimal wöchentlich

„made in USA”, „Lausitzer Rundschau” z dnia 4.11.1995, Reichs-Kino-Adressbuch z 1940 roku podaje adres Herrenstr. 12.

321 RóżnetomyReichs-Kino-Adressbücher.

322 Por. Gerhard Gunia, Dreimal wöchentlich „made in USA”, „Lausitzer Rundschau”z dnia 4.11.1995, według Guni Wagler posiadał tokino w latach 1924-1933.

323 Por. „Gubener Heimatkalender” 1966, s. 56.

324 Notatkaod pana Stefana Pilaczyńskiego przekazana autorcednia 5.12.2011.

325 GerhardGunia,Dreimal wöchentlich„madein USA”,„Lausitzer Rundschau” z dnia4.11.1995.

326 Por. „Gubener Heimatkalender”1966, s. 56.

również doFritzai Heinricha Otto idysponowało 358 miejscami327.

W 1914328 roku wwyniku przebudowy części budynku należącej do browaru Kurzana329powstało kino przy ulicy Gasstraße 1. Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 2 grudnia 1914 roku330. Początkowo nazywano je po prostu Lichtspielhaus. Do 1918 roku kino to prowadziła wdowa po Waltherze Kurzanie. Potem pojawiały się kolejne nazwy, pojawiali się nowi dzierżawcy i właściciele. Pani Kurzan wynajęła kino przedsiębiorcyz Görlitz Hermannowi Lischke (kino nosiło nazwę Lischkes Lichtspiele i Lichtspiele Gasstraße). W 1918 roku działka przeszła na własność Spółki Browarniczej, która w 1925 roku wynajęła kino małżeństwu Wagler, które od 1930 roku nadało mu nazwę Delphi-Lichtspiele331. Wroku 1931 kino to prowadzone było przez S. Fuchsa.332 Liczba miejsc w 1928 roku wynosiła 250333. Od 1933 roku kino nosiło nazwę Kammer-Lichtspiele334. W 1940 roku było ono w posiadaniu kupieckiej pary Fritza i Heinricha Otto i oferowało 286 miejsc335.

Już jako kino dźwiękowe otwartow 1931 roku Central-Theater przy Salzmarksstraße 34 (obecnie ul. Kopernika). Kino to znajdowało się na parterze kilkupiętrowej kamienicy, która w 1939 roku miała dwunastu najemców inależaładokupca Fritza Otto. Przez małe wejście z kasą wchodziło się na widownię.336 Było to największe, mogące pomieścić 664 widzów, i najnowocześniejsze kino w mieście. Dysponowało sceną o wymiarach 4 na 8 metrów, odbywały się w nim przedstawienia variétés i wieczory z piosenką.337Podobniejak pozostałe kina w 1940 roku, należało ono doFritza i Heinricha Otto.

Kina wGuben działały dokońcawojny.Ostatni film, który miałmobilizowaćdo obrony miasta nie dotarł już do Guben338. Pod koniec lutego i na początku marca 1945 roku operatorzy ówczesnej kroniki filmowej Deutsche Wochenschau nagrywali do celów dokumentalnych obrazy płonących

327 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin 1940.

328 Reichs-Kino-Adressbuch z 1940roku podaje rokpowstania 1909.

329 Budynek tej części browaru pochodziłz XIX wieku, kiedyto właściciel browaruWalter Kurzan wybudował w tym miejscu pomieszczenie do produkcji słodu (Malztenne) oraz restaurację „Zur Klause”. Por. Gerhard Gunia, Vor 90Jahren: Lichtspielhaus in der Gasstraßeeröffnet, „Gubener Heimatkalender” 2004, s. 36.

330 Gerhard Gunia, Eine Brauerei wird Lichtspieltheater.Die Geschichte der Kinos in Guben, „Lausitzer Rundschau” z dnia 11.11.1995.

331 KarlHübner, Aus denAnfängen ..., s. 121.

332 Danena podstawie Reichs-Kino-Adressbücher. 333 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 7,Berlin1928.

334 Por. „Gubener Heimatkalender”1966, s.56.

335 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin 1940.

336 Notatka od panaStefana Pilaczyńskiegoprzekazanaautorcednia 5.12.2011.

337 Reichs-Kino-Adressbuch z roku 1940 podaje, że w kinie tym odbywały się imprezy śpiewacze (Singspiel­ Veranstaltungen).

338 Kolberg z 1945 roku, por.Gerhard Gunia, „Heimat, deine Sterne...” und ein Todesurteil, „Lausitzer Rundschau” 14.04.2007.

domów przy ulicySalzmarktstraße,międzyinnymi budynku kinaCentral-Theater339.

Z Guben związana jestrównieżhistoriaratowaniainfrastruktury koncernuUfa pod koniec II wojny światowej. W grudniu 1944 i styczniu 1945 roku, kiedy okolice Berlina były już bombardowane, do Guben przeniesionoczęść laboratoriówkoncernu.W tychże laboratoriach nanoszono zarządzone przez Josepha Goebbelsa poprawki do filmu Kołobrzeg340. Był to najdroższy, zrealizowany z wielkim rozmachem film propagandowy III Rzeszy. Jego fabuła opierała się na historii obrony Kołobrzegu w okresie wojen napoleońskich i miała podtrzymywać w narodzie niemieckim ducha walki341. Filmu tego, którego premiera odbyła się 30 stycznia 1945 roku, nie pokazano już w Guben. W tym czasie miała natomiast przebywać w okolicy Guben jedna z najpopularniejszych aktorek III Rzeszy, występującarównież w filmie Kołobrzeg, Kristina Söderbaum. Wczasie wojny przebywała ona wiele razy w Guben i w zamku Amtitz (obecnie Gębice), a w wydanych w 1983 roku w Bayreuth wspomnieniach wspomina, że z bombardowanego Berlina uciekła do Amtitz,skąd zkoleiuciekała po premierze filmu Kołobrzeg.342