4.1. Spółka cywilna
W artykułach kodeksu cywilnego wielokrotnie pojawia się termin
„spółka” (np. art. 860, 862, 870, 871, 872, czy art. 875 § 2 i 3). W art. 860
§ 1 KC czytamy, że „przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dą
żyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w spo
sób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów”69. Jak wskazu
je A. Herbet, termin „spółka” w znaczeniu ścisłym oznacza natomiast70:
• powstający na podstawie umowy spółki w rozumieniu art. 860 § 1 KC trwały stosunek prawny oraz
• organizację (związek, zrzeszenie) lub jednostkę organizacyjną wspólników.
Również jak pisze dalej A. Herbet, „pojemność znaczeniowa art.
860 § 1 KC sprawia, że spółka cywilna obejmuje wszelkie postacie uzgod
nionego umownie współdziałania kilku podmiotów prawa cywilnego, tj.
działania »jakoś« zorganizowanego i znamiennego ukierunkowania dzia
łań stron na osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego”71.
Jako że podstawę prawną zakładania i funkcjonowania spółek w formie spółki cywilnej regulują przepisy Kodeksu cywilnego, dlatego też nie mają zastosowania do tych spółek przepisy Kodeksu spółek han
dlowych72. Spółka cywilna nie posiada również osobowości prawnej, czyli nie może sama nabywać określonych praw, jak również nie może zaciągać zobowiązań, gdyż czynności takie mogą być wykonywane wy
łącznie przez wspólników takiej spółki. W praktyce obrotu gospodar
czego spółki cywilne są popularne głównie przez pryzmat małych firm rodzinnych.
69 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93, z późn. zm.).
70 A. Herbet, Spółka cywilna, [w:] System praw a prywatnego. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, W ydawnictwo C.H. BECK, tom 16, War
szawa 2008, s. 474.
71 Tamże, s. 475.
72 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U.
z 2000 r., nr 94, z późń. zm.).
Z ekonomicznego punktu widzenia do głównych korzyści płynących z założenia i prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółki cy
wilnej należy wskazać m.in.:
• uproszczoną procedurę do minimum założenia spółki (wystarczy zawrzeć umowę spółki),
• dość dużą swobodę w zakresie formułowania treści umowy spółki,
• wpływ każdego ze wspólników na prowadzenie bieżących spraw spółki, w tym wpływ na podejmowanie decyzji odnośnie do np. przyszłe
go kierunku rozwoju spółki,
• stosunkowo niskie „koszty” założenia spółki cywilnej,
• możliwość skorzystania z preferencji podatkowych przez np. moż
ność wyboru formy opodatkowania w postaci np. ryczałtu,
• dobra forma dla prowadzenia małego lokalnego biznesu.
Należy również pamiętać, iż spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej, a tym samym istnieje osobista odpowiedzialność każdego ze wspólników za zobowiązania spółki z prywatnego majątku wspólników.
4.2. Spółka jawna
Kolejną formą spółki, pod jaką może być prowadzona działalność gospodarcza, jest spółka jawna. Ta forma również sprzyja prowadzeniu działalności gospodarczej na małą skalę. Spółka jawna podobnie jak spół
ka cywilna nie posiada osobowości prawnej, jednak, w odróżnieniu od spółki cywilnej, posiada zdolność prawną, tj. może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Nadto posiada również zdol
ność sądową (tzn. może być stroną w postępowaniu sądowym), jak rów
nież ma zdolność procesową.
Historia spółki jawnej sięga aż średniowiecza. Zrodziły ją potrzeby gospodarstwa rodzinnego, którego członkowie wspólnie prowadzili przed
siębiorstwo działając pod wspólną formą. Ustawowe regulacje tej formy spółki pojawiły się we Francji z końcem XVII wieku. Spółka jawna nale
ży również do najbardziej rozpowszechnionych typów spółek handlowych w państwach o gospodarce rynkowej73.
73 S. Sołtysiński, Spółkajaw na, [w:] System praw a prywatnego. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Sząjkowskiego, W ydawnictwo C.H. BECK, tom 16, War
szawa 2008, s. 752.
Spółka jaw na podlega przepisom Kodeksu spółek handlowych (KSH). Przepisy KSH w przypadku tej spółki nie określają wymogu mini
malnego kapitału własnego.
Spółka jawna może być założona minimum przez dwóch założycieli spośród:
• osób fizycznych,
• osób prawnych,
•jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, któ
rym stosowana ustawa przyznaje zdolność prawną(tzw. w literaturze przed
miotu ułomne/niepełne osoby prawne).
Co istotne spółka osobowa powstaje dopiero z chwilą wpisu do Kra
jowego Rejestru Sądowego74 (KRS). Umowa spółki jawnej musi być spo
rządzona pisemnie (nie jest wymagane sporządzenie umowy w formie aktu notarialnego). Nadto umowa spółki jawnej powinna zawierać co naj
mniej75 :
• firmę (B. Wacławik: nazwę), siedzibę i adres spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,
• nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki, i sposób reprezentacji.
Spółka ta nie posiada żadnych organów. Za zobowiązania spółki odpowiada spółka wraz ze wszystkimi wspólnikami solidarnie „z tym za
strzeżeniem, że egzekucja z majątku wspólników może być prowadzona dopiero z chwilą gdy spółka stanie się niewypłacalna, lub dalsza egzeku
cja z jej majątku okaże się bezskuteczna (odpowiedzialność subsydiar- na)”76. Również co ważne, księgi rachunkowe oraz wszelkie dokumenty zgromadzone przez spółkę w trakcie jej istnienia, powinny być przechowy
wane przez wskazanego wspólnika lub inną wskazaną osobę trzecią przez okres pięciu lat od dnia wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców.
74 https://ems.ms.gov.pl/
75 Art. 26 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
76 M. Benio, B. Gnela, M. Gnela, Prawne aspekty działalności gospodarczej dla księgowych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, W arszawa 2011, s. 172.
Z ekonomicznego punktu widzenia do głównych korzyści płynących z założenia i prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółki cy
wilnej należy zaliczyć m.in.:
• pewną swobodę w formułowaniu ostatecznej treści umowy spółki,
• możliwość wyłączenia prowadzonej działalności gospodarczej z opodatkowania podatkiem od wartości dodanej77 (VAT),
• możliwość korzystania z uproszczonych form opodatkowania,
• brak minimalnych wymagań kapitałowych,
• możliwość prowadzenia uproszczonej księgowości, oczywiście przy założeniu spełnienia warunków ustawy o rachunkowości oraz nie
wątpliwie,
• rozłożenie ryzyka finansowego.
4.3. Spółka partnerska
Spółka partnerska została przyjęta do polskiego prawa już w 10 lat po stworzeniu światowego pierwowzoru legislacyjnego spółki partnerskiej przez amerykański stan Teksas. Polski ustawodawca w pewnym stopniu w odniesieniu do krajowych regulacji odnośnie do spółki partnerskiej wzorował się na rozwiązaniach amerykańskich78.
Ta forma prowadzenia działalności gospodarczej jest zastrzeżona dla osób wykonujących tzw. wolny zawód. Spółka partnerska może być za
wiązana również w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawo
du, z wyjątkiem sytuacji, gdy odrębna ustawa stanowi inaczej.
Partnerami w spółce partnerskiej mogą być osoby uprawnione do wykonywania m.in. następujących zawodów79: adwokata, architekta, in
żyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwe
stycyjnego, księgowego, notariusza, radcy prawnego, czy rzeczoznawcy majątkowego.
77 U staw a z dnia 11 m arca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U.
z 2004 r., n r 54, poz. 535 z późn. zm.).
78 M. Asłanowicz, Spółka partnerska, [w:] System praw a prywatnego. Pra
w o spółek osobow ych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H. BECK, tom 16, W arszawa 2008, s. 840. Zob. również „Uzasadnienie projektu ustawy - Kodeks spółek handlowych” , Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000, s. 2.
79 Art. 88 KSH.
Umowa spółki partnerskiej powinna zawierać80:
• określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ra
mach spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną od
powiedzialność za zobowiązania spółki (w przypadku, gdy umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej81),
• w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,
• firmę i siedzibę spółki,
• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
• określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.
Wspólnikiem (partnerem) takiej spółki może być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych oraz pra
wo do wykonywania danego wolnego zawodu. Partner spółki nie ponosi również odpowiedzialności za zobowiązania spółki, które powstały w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego za
wodu w spółce. Kwestie związane z rozwiązaniem spółki partnerskiej re
guluje art. 98 § 1 KSH. Przy czym, w tym miejscu należy także zaznaczyć, iż spółka rozwiązuje się również najpóźniej w terminie roku, od dnia w którym w spółce pozostał tylko jeden partner lub gdy tylko jeden part
ner posiada uprawniania do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki.
Z ekonomicznego punktu widzenia do głównych korzyści płynących z założenia i prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółki cy
wilnej należy wskazać m.in.:
• możliwość połączenia w ramach jednej spółki pomysłów (kapitału intelektualnego) oraz kapitału finansowego paru osób,
• możliwość skorzystania z prostszych form opodatkowania,
• ograniczenie odpowiedzialności wynikłej za zobowiązania innych partnerów,
80 Art. 91 KSH.
81 Art. 95 § 2 KSH.
• brak wymogu co do minimalnej wysokości (wartości) kapitału,
• możliwość powierzenia prowadzenia spraw spółki zarządowi przez co dany partner spółki może poświęcić większą ilość czasu na prowadze
nie własnych spraw.
4.4. Spółka komandytowa
Spółka komandytowa jest osobową spółką handlową, która ma na celu pro wadzenie działalności gospodarczej pod własną nazwą (firmą) i w ramach której to spółki wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń całym swoim mająt
kiem osobistym (tzw. komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do sumy koman
dytowej. będącej odpowiednikiem wniesionego wkładu.
Spółka komandytowa jest typem spółki handlowej, który istniał we współczesnym polskim prawie jeszcze przed rządem Kodeksu handlowe
go z 1934 r. Z ekonomicznego punktu widzenia naturą gospodarczą tej spółki jest wspólne powiązanie ze sobą inwestora aktywnego (komple- mentariusza) z inwestorem pasywnym (komandytariuszem). Inwestor ak
tywny bezpośrednio prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Jed
nak ze względu na to, że nie dysponuje on wystarczającymi środkami fi- nansowymi/kapitałami w celu większego zaistnienia na rynku szuka pod
miotów mogących go dokapitalizować. Jednak nie chodzi tutaj o kapitał zewnętrzny (np. pochodzący z kredytu bankowego), lecz o tzw. kapitał udziałov/y, a więc kapitał ryzyka. Inwestor aktywny (komandytariusz), który dysponuje odpowiednimi wolnymi środkami i którego oczekiwania spełni spółka (np. pod względem zapewnienia wyższej stopy zwrotu z kapitału niż inne alternatywne projekty) decyduje się na zaangażowanie kapitałowe82.
Umowa spółki komandytowej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego oraz powinna zawierać83:
• firmę i siedzibę spółki,
82 Zob. A. Szumański, Spółka kom andytowa, [w:] System praw a prywatne
go. P raw o spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H.
BECK, tom 16, W arszawa 2008, s. 892-893.
83 Art. 105 KSH.
• przedmiot działalności spółki,
• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
• oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość (B. Wacławik: nominalną),
• oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandy
tariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).
Udział w zyskach i pokrywaniu strat komplementariusza wyznaczają regulacje właściwe w odniesieniu do wspólnika spółki jawnej. Komandy
tariusz ma prawo do zysku proporcjonalnego do wartości faktycznie wnie
sionego przez niego wkładu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Spół
ka komandytowa rozwiązuje się z podobnych przyczyn, jak ma to miejsce w przypadku spółki jawnej, z tym że śmierć komandytariusza nie powo
duje rozwiązania spółki. Co również istotne komandytariusz może repre
zentować spółkę wyłącznie (jedynie) jako pełnomocnik.
Z ekonomicznego punktu widzenia do głównych korzyści płynących z założenia i prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółki cy
wilnej należy wskazać m.in.:
• jednokrotne opodatkowanie osiągniętych przez spółkę zysków (w przeciwieństwie do spółek kapitałowych),
• brak ustawowych regulacji odnośnie do minimalnej wysokości ka
pitału zakładowego,
• możliwość dokonania podziału ról w ramach prowadzenia spraw spółki, tj. na osoby prowadzące sprawy spółki (komplementariuszy) oraz osób nadzorujących prowadzenie tych spraw (komandytariuszy).
Nadto należy zaznaczyć, iż według założeń polskiego Ministerstwa Finansów w 2014 roku podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT) ma zostać objęta również spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna84, która to druga spółka jest przedmiotem rozważań kolejnego punktu.
4.5. Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka tajest również osobową spółką handlową, którą regulująprze- pisy Kodeksu spółek handlowych. Spółka tajest zawiązywana w celu pro
wadzenia działalności gospodarczej pod własną nazwą (firmą), w ramach
84 http://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/141939, Od-2014-r-spolki-koman- dytowe-beda-objete-podatkiem-CIT.html (data odczytu 25 października 2013 r.).
której to spółki za zobowiązania wobec jej wierzycieli co najmniej jednej wspólnik odpowiada bez ograniczenia całym swoim majątkiem (tj. kom- plementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, tak jak miało to miej
sce również przy omawianiu spółki komandytowej, naturą gospodarczą tej spółki jest również powiązanie ze sobą inwestora aktywnego (komple- mentariusza) z inwestorem pasywnym (akcjonariuszem)85.
Do spółki komandytowo-akcyjnej w zakresie stosunku prawnego komplemtariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariu
szy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy stosuje się przepisy dotyczące spółki jawnej. Natomiast w pozostałych sprawach, nieuregulo
wanych przepisami działu Kodeksu spółek handlowych odnośnie do spół
ki komandytowo-akcyjnej, odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyj
nej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkła
dów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej oraz walnego zgromadzenia.
Nadto co istotne spółka komandytowo-akcyjna jest jedyną spółką z omó
wionych w niniejszym rozdziale spółek, która ma narzucone wymogi od
nośnie do minimalnego kapitału zakładowego, który musi wynosić mini
malnie 50.000 zł86.
Spółka komandytowo-akcyjna musi sporządzić statut, który powi
nien być sporządzony w formie aktu notarialnego. W przypadku akcjona
riusza tej spółki, akcjonariusz jest zobowiązany jedynie do świadczeń określonych enumeratywnie w tym statucie. Statut spółki powinien za
wierać87:
• firmę i siedzibę spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony,
• oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariu- sza oraz ich wartość,
85 Por. A. Szumański, Spółka komandytowo-akcyjna, [w:] System prawa prywatnego. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnic
two C.H. BECK, tom 16, W arszawa 2008, s. 973-974.
86 Art. 126 KSH.
87 Art. 130 KSH.
• wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość no
minalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,
• liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnie
nia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,
• nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedzib, adresy albo adresy do doręczeń.
Należy jednak pamiętać, iż wniesienie przez komplementariusza wkładu na poczet kapitału zakładowego spółki nie powoduje wyłączenia jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Z kolei w odniesieniu do akcjonariusza, zamieszczenie nazwiska (firmy lub na
zwy) danego akcjonariusza w nazwie spółki komandytowo-akcyjnej skut
kować będzie odpowiedzialnością całym swoim majątkiem takiego ak
cjonariusza za zobowiązania spółki, tak jak w przypadku komp lementa
riusza.
W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, w odróżnieniu od po
przednio omówionych osobowych spółek handlowych, musi funkcjono
wać organ spółki w postaci walnego zgromadzenia akcjonariusz a nie
kiedy również rada nadzorcza88.
Z ekonomicznego punktu widzenia do głównych korzyści płynących z założenia i prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółki cy
wilnej n a le ż wskazać m.in.:
• brak opodatkowania zysków spółki komandytowo-akcyjnej w czę
ści, która przypada na akcjonariusz do momentu podjęcia uchwały o ich wypłacie w formie dywidendy89,
• wyłączenie odpowiedzialności akcjonariusz,
• możliwość uzskania statusu anonimowego akcjonariusza w p r z - padku, gdy spółka emituje akcje na okaziciela,
• możliwość pozskania kapitału poprzez emisję akcji, a nie np. emisję obligacji co przyczni się do pogorszenia np. wskaźników zadłużenia,
• możliwość zbywania akcji.
” O bowiązek powołania rady nadzorczej w ystępuje w sytuacji, jeśli liczba akcjonariuszy p rz e k ro c z dwudziestu pięciu.
89 Zob. uchwała NSA z 16.01.2012 r. II FPS 1/11 (http://orzeczenia.nsa.
gov.pl/doc/3447C0D267).
4.6. Literatura do rozdziału
Aslanowicz M., Spółka partnerska, [w:] System prawa prywatnego.
Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H.
BECK, tom 16, Warszawa 2008.
Beuio M., Guela B., Gnela M., Prawne aspekty działalności go
spodarczej dla księgowych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, War
szawa 2011.
Herbet A., Spółka cywilna, [w:] System prawa prywatnego. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H. BECK, tom 16, Warszawa 2008.
Solltysiński S., Spółka jawna, [w:] System prawa prywatnego. Pra
wo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H.
BECK, łom 16, Warszawa 2008.
Szumański A., Spółka komandytowa, [w:] System prawa prywatne
go. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wydawnictwo C.H. BECK, tom 16, Warszawa 2008.
Szumański A., Spółka komandytowo-akcyjna, [w:] System prawa prywatnego. Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Wy
dawnictwo C.H. BECK, tom 16, Warszawa 2008.
Uzasadnienie projektu ustawy - Kodeks spółek handlowych, Wy- dawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000.
Ustawy:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2004 r., nr 54, poz. 535, z późn. zm.).
Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego:
Uchwała NSA z 16.01.2012 r. II FPS 1/11 (http://orzeczenia.nsa.
gov.pl/doc/3447C0D267).
Strony internetowe:
https://ems.ms.gov.pl/
http://ksiegowosc.infor.p1/wiadomosci/l 41939, Od-2014-r-spolki-ko- mandytowe-beda-objete-podatkiem-CIT.html (data odczytu 25 paździer
nika 2013 r.).