Idea filozofii mądrościowej w lubelskiej szkole filozoficznej

Istnieje filozofia, która nigdy nie zrezygnowała z prawdziwościowych i mądrościowych roszczeń.

[…] Filozofia ta jest drogą do mądrości rozumianej jako odkrycie prawdy, dobra i piękna oraz opowie- dzeniem się po ich stronie.

Manifest lubelskiej szkoły filozoficznej¹

Wprowadzenie

Słowa przytoczone jako motto niniejszego artykułu pochodzą z manifestu ogłoszonego przez grono filozofów utożsamiających się dziś z programem lubelskiej szkoły filozoficznej, związanej z Wydziałem Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (Agnieszka Lekka-Kowalik, Robert T. Ptaszek, Imelda Chłodna, Wojciech Daszkiewicz, Rafał Lizut)². Za jeden z wyróżników tego

1

2

Dzieje szkoły opisują między innymi: Z.J. Zdybicka: Lubelska szkoła filozoficzna.

„Summarium. Sprawozdania TN KUL” 1980, nr 9, s. 109―115; J. Czerkawski:

Lubelska szkoła filozoficzna na tle sytuacji w powojennej Polsce. „Roczniki Filozo-ficzne” 1997, z. 1, s. 166―190; Idem: Szkoła lubelska. W: Stefan Swieżawski. Osoba

programu uznano mądrościowe roszczenia filozofii. Samą zaś mą-drość rozumie się jako odkrycie prawdy, dobra i piękna. Prawda, dobro i piękno są tu rozumiane jako tak zwane transcendentalia, czyli powszechne (w tym znaczeniu ― transcendentalne, to zna-czy przekraczające granice kategorii) własności bytu. Władysław Stróżewski, jeden z pierwszych wychowanków lubelskiej szkoły filozoficznej, napisał kiedyś, że „teoria transcendentaliów jest zbyt fascynująca i zbyt tajemnicza zarazem, by można było z niej spo-kojnie zrezygnować i nie rozważyć na nowo jej problematyki”³. Problematyka transcendentaliów była i jest na nowo podejmowana w środowisku lubelskim i stanowi jeden z ważnych filarów kon-cepcji filozofii mądrościowej. Mądrość, o której mówi manifest, jest postawą, która angażuje również wolę człowieka, gdyż odkrycie prawdy, dobra i piękna prowadzić powinno do opowiedzenia się po ich stronie.

Za twórców lubelskiej szkoły filozoficznej uchodzą: Je-rzy Kalinowski (1916―2000), Stefan Swieżawski (1907―2004), Mieczysław A. Krąpiec OP (1921―2008), Stanisław Kamiński (1919―1986). Czasem do tego grona zalicza się także Karola Wojtyłę (1920―2005), który dołączył do grona wykładowców wy-działu w 1954 roku i wniósł do dyskusji nad programem szkoły nowe idee, przede wszystkim w etyce i antropologii filozoficznej.

Program szkoły lubelskiej nawiązywał do prac dwóch francuskich filozofów: Étienne’a Gilsona (1884―1978) oraz Jacques’a Marita-ina (1882―1973), głównych odnowicieli filozofii tomistycznej w XX wieku. Ich wpływ na rozumienie filozofii i mądrości filozo-ficznej był znaczący, tak że według opinii niektórych komentato-rów nie można mówić o szkole lubelskiej w znaczeniu środowiska rozwijającego własne oryginalne idee, lecz jedynie o realizowaniu w lubelskim środowisku filozoficznym „tomizmu gilsonowskie-go”. Dobitnie taką opinię wyraził na przykład Alfred Wierzbicki, związany z Wydziałem Filozofii KUL:

Oni ex post stworzyli mit, że istnieje jakaś „lubelska szkoła filozoficzna”. Nie ma żadnej szkoły lubelskiej, na KUL-u za-i dzza-ieło. Red. J. Czerkawskza-i, P. Gut. Lublza-in 2006, s. 105―130; W. Mackza-iewza-icz:

Lubelska szkoła filozoficzna. W: Polska filozofia powojenna. T. 1. Red. W. Mackie-wicz. Warszawa 2001, s. 58―62; A. Maryniarczyk, M.A. Krąpiec: Lubelska szkoła filozoficzna. W: Encyklopedia filozofii polskiej. T. 1. Red. A. Maryniarczyk. Lublin 2005, s. 894―912; S. Janeczek: Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej. „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych” 2006, nr 18, s. 143―159.

3

wsze były różne szkoły. Była całkiem dobra scholastyka, Woj-tyła przyniósł wrażliwość personalistyczną, był nurt myśli analitycznej, kontynuacja szkoły lwowsko-warszawskiej ― to wszystko mogło prowadzić do jakiejś syntezy, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych, kiedy byliśmy odcięci od Zacho-du. […] Filozofia Krąpca to jest duży przypis do francuskie-go myśliciela Étienne’a Gilsona, to nie jest żadna oryginalna myśl. Owszem, jego działania były ciekawe jako odpowiedź na marksizm, ale nic więcej⁴.

Nie wszyscy jednak zgadzają się z taką interpretacją dorobku lubelskiego środowiska filozoficznego. Owszem, filozofia Gilsona i Maritaina (obok źródłowo studiowanego Tomasza z Akwinu) miała duży wpływ na kształt programu tego środowiska, ale reali-zacji owego programu nie da się sprowadzić do funkcji „przypisu do Gilsona”. Dokonano bowiem rekonstrukcji wszystkich działów filozofii (łącznie z filozofią polityki), wyznaczonej przez kilka pryn-cypiów, które leżały u podstaw klasycznego paradygmatu filozofii, odnowionego między innymi przez Gilsona i Maritaina. Zgodnie z tym paradygmatem, rdzeniem problematyki filozoficznej jest metafizyka (filozofia bytu), eksponująca egzystencjalny aspekt rzeczywistości (fakt istnienia). Podstawowym nastawieniem po-znawczym w filozofii jest realizm, wyrażający się w przekonaniu, że byt i jego struktury są czymś pierwotniejszym w stosunku do ujęć poznawczych. Umiejętność „czytania” rzeczywistości stanowi podstawowy warunek uprawiania filozofii. U podstaw tej umiejęt-ności leży pewna intuicja, różnie nazywana: intuicją metafizyczną, intuicją bytu, intuicją intelektualną, wglądem intelektu czy kon-templacją⁵. Intuicja ta pozwala na żywy kontakt z rzeczywistością, który jest najistotniejszy, ważniejszy od samej znajomości tekstów filozoficznych (choć w szkole lubelskiej ceni się historycznofilozo-ficzną erudycję).

W niniejszym artykule przedstawię koncepcję mądrości zawar-tą w pismach Maritaina, która była inspirująca dla przedstawicieli lubelskiej szkoły filozoficznej. Zwrócę także uwagę na niektóre jej

4

5

S. Kamiński: Nauka i filozofia a mądrość. W: Idem: Jak filozofować? Studia z meto-dologii filozofii klasycznej. Do druku przygotował T. Szubka. Lublin 1989, s. 61.

rozwinięcia w lubelskiej szkole filozoficznej oraz pokażę współczes-ne nawiązania do niej.