Mądrość metafizyczna a wiedza naukowa

Trzeba tu wspomnieć o jeszcze jednym zagadnieniu, które zresztą było głównym tematem książki Maritiana Nauka i mądrość.

Zwracał on uwagę na to, że często w historii porzucano intuicję metafizyczną, mającą prowadzić do filozofii mądrościowej, na rzecz poznania naukowego. W zakończeniu pracy Maritain pod-kreślił, że czasy współczesne stoją przed szansą nowego, popraw-nego ułożenia relacji pomiędzy mądrością i nauką między innymi ze względu na uznanie autonomii obu, co jest owocem wysiłków ponoszonych w czasach nowożytnych, gdy konstytuowały się nauki. W lubelskiej szkole filozoficznej akceptowano ten pogląd o autonomii metafizyki i nauk. Co więcej, podjęto unikatowy wy-siłek opracowania, zgodnego z regułami współczesnej metodologii, najważniejszych czynności poznawczych w metafizyce. Owocem tego wysiłku była wspólna książka Kamińskiego i Krąpca Z teorii i metodologii metafizyki (1962), szereg prac z zakresu teorii pozna-nia metafizycznego autorstwa między innymi Antoniego B. Stęp-nia, Stanisława Majdańskiego, Andrzeja Bronka, Józefa Herbuta, Andrzeja Maryniarczyka, a wreszcie powołanie do życia Katedry Metodologii Filozofii (1992) organizującej dalsze badania.

Stanowisko takie nie było powszechne w polskiej filozofii. Od-mienne podejście prezentował Kazimierz Kłósak (1911―1982), który co prawda przez pewien czas wykładał na Wydziale Filozofii KUL, ale nie identyfikował się z programem szkoły lubelskiej. Stanowisko

52

53

zajmowane przez Kłósaka było następujące. W przeszłości w meta- fizyce, a zwłaszcza w jej parcjalizacjach ― filozofii przyrody i filozo-fii Boga, zawarte były elementy poznania naukowego (przekonująco pokazywał to Maritain). Odnowa metafizyki powinna polegać na zastąpieniu zdezaktualizowanych treści naukowych (na przykład arystotelesowsko-tomistycznej zasady ruchu) treściami pochodzący-mi z nauk współczesnych. Według szkoły lubelskiej ― przeciwnie, należy metafizykę oczyścić z elementów fizyki. Kamiński przekony-wał w trakcie dyskusji z Kłósakiem:

Lepiej odrzućmy resztki fizyki z metafizycznego ujęcia ruchu.

[…] Uważam, że z powodu samego oddzielenia tych dwóch typów poznawania nic nie straci metafizyka, owszem, staje się prostsza, nie ma tylu problemów […]. Aby modyfikować [meta-fizyczne ― K.W.] dowody [na istnienie Boga ― K.W.], zwłasz-cza tzw. dowód kinetyczny, proponuję modyfikować przede wszystkim przez oczyszczenie go z elementów fizykalnych, a nie zastąpienie resztek starej fizyki nową fizyką. Chrońmy metafizykę od wszelkiego pomieszania z fizyką jakąkolwiek!⁵⁴. Problematyką relacji metafizyki (wiedzy wyjaśniającej, rozu-miejącej i mądrościowej) zajmowali się w szkole lubelskiej przede wszystkim Krąpiec i Kamiński. Dostrzegamy jednak pewne różni-ce w ich ujęciach. Krąpiec ― bywało ― wypowiadał się o nauróżni-ce z pewną dezynwolturą, akcentując przejściowy charakter wiedzy naukowej. Często podkreślał, że nowe odkrycia naukowe unieważ-niały dawne, które wcześniej wydawały się niepodważalne. Uzurpa-cję poznania naukowego do bycia jedyną odmianą wiedzy, a nawet mądrości, Krąpiec określał mianem głupoty:

Uogólnienia […] dokonywane z metodologicznymi przeskoka-mi, czyli tzw. zwichrowanie filozoficzne, na podstawie metod nauk szczegółowych, jest głupstwem, chociażby nawet zostało wyhodowane w głowach geniuszów naukowców. […] Jeżeli te-reny nauk szczegółowych coraz bardziej się uściślających

stano-54

wią pożywkę dla głupoty, to o ileż bardziej czuje się ona zado-mowiona w przybytku filozofii jako najstarszej postaci nauki⁵⁵. Kamiński, uznany metodolog, który był zaliczany do grona na-ukoznawców⁵⁶, wypowiadał się o nauce z większą estymą. Szcze-gólnie istotny jest tu jego tekst z 1983 roku Nauka i filozofia a mą-drość. Włoskojęzyczna wersja tego tekstu znalazła się w zbiorze prac poświęconych myśli Maritaina, co świadczy o tym, że artykuł był inspirowany pracą Maritaina Nauka i mądrość⁵⁷. Kamiński podkreś- la, że metafizyka, która jest poznaniem mądrościowym, wywołuje w człowieku zaangażowanie i wzbudza postawy wobec wartości:

Całkowicie rozwinięte poznanie metafizyczne nie stanowi jedy-nie ostatecznościowego wyjaśjedy-nienia rzeczywistości, lecz także odkrywając najgłębsze prawdy, nie może wykluczać w następ-stwie postawy aksjologicznej. Wywołuje więc zaangażowanie

― prawdy stają się dobrem (wartością), które należy realizować.

[…] Aby mądrość pełniła w filozofii te wszystkie funkcje, pozna-nie filozoficzne winno stać się wyjaśpozna-niepozna-niem ostatecznościowym oraz aksjologią uzasadnioną najgłębiej ontycznie […]⁵⁸.

We wspomnianym tekście jest jeszcze jedna idea odbiegająca nieco od wywodów Maritaina i Krąpca, którzy filozoficzną mądrość przed-stawiali raczej w kontraście z poznaniem naukowym. Natomiast Ka-miński zdaje się dopuszczać możliwość, że także poznanie naukowe może mieć przynajmniej niektóre przymioty mądrości. Wypowiada postulat sapiencjalnego kierowania nauką. Jego zdaniem, trzeba tak określać zadania nauki, aby służyła ona mądrości i nie prowadziła do dehumanizacji człowieka lub do konfliktu ze środowiskiem przyrod-niczym. Również w nauce zatem zaangażowanie powinno być kon-sekwencją zdobycia prawdy i ujęcia jej w perspektywie mądrości⁵⁹. Nauka nie może zastąpić poznania mądrościowego (metafizycznego), gdyż jest niepełna i jednostronna, ale możliwa jest bliższa niż dotąd współpraca, a refleksja filozoficzna powinna mieć większy udział

55

56

57

58

59

w naukoznawstwie. Wydaje się, że ta idea Kamińskiego nie została należycie doceniona i popadła w zapomnienie.