Człowiek prawdziwe mądry otwarty jest na Boga i odnosi się do Niego z wielkim szacunkiem. Autor Księgi Mądrości mówi wprost, że boi się Boga, ponieważ „bojaźń Pana” jest ― „pełnią mądrości”
(Mdr 1,16), „koroną mądrości”(Mdr 1,18) i „korzeniem mądrości”
(Mdr 1,20). Apeluje więc do słuchacza: „[…] jeżeli pożądasz mądrości, zachowuj przykazania, a Pan cię nią obdarzy” (Mdr 1,26). Bojaźń nie jest tym samym, co strach wywołany grożącym niebezpieczeństwem lub czymś nieznanym, co wydaje się groźne. Ten rodzaj postawy obcy jest osobie wierzącej, która wyznaje Boga jako miłość i mądrość naj-wyższą, Boga, którego bliskość oddala wszelki strach, przywracając odwagę, ufność i nadzieję. Katolicyzm A―Z uczy, że bojaźń Boża jest
„uznaniem niewyrażalnej wielkości, mocy i świętości Boga, i zarazem własnej stworzoności, zależności, grzeszności, skończoności”14. Źró-dłem bojaźni, z której wyrasta prawdziwa mądrość, jest świadomość istnienia Boga i Jego działania w historii. Człowiek mądry wie, że świat nie został oddany w ręce ślepego losu, niemądrych działań, w ręce przypadku, lecz kieruje nim mądry Bóg. Z jednej strony budzi On grozę z powodu dzieł, których dokonuje (na przykład wielkie dzieła Boże związane z historią wyjścia Izraelitów z Egiptu: egipskie plagi, zatopienie wojsk faraona w Morzu Czerwonym, podbój Kana-anu), z drugiej zaś strony doświadczamy Jego opieki, rozlicznych da-rów, a przede wszystkim przebaczenia wszelakiej niewierności. Bóg jawi się zatem jako ten, któremu należy się cześć, uznanie i wdzięcz-ność, wyrażające się także w kategoriach etycznych.
Człowiek mądry uznaje Boga (nawet jeżeli w Niego nie wierzy) za najwyższy autorytet i normę postępowania. Mądrość, ugruntowana w cnocie, sugeruje mu, że nawet wówczas, gdy daru wiary nie ma, nie powinien wykluczać ewentualności istnienia Boga jako ostatecznej instancji. Słusznie zauważa Leszek Kołakowski, że „zarówno myśl na-sza, gdy usiłuje pretensjonalnie całość bytu ogarnąć, jak też nasza wola ładu i pragnienie sensu instynktownie niejako poszukują tego, co jest
14Katolicyzm A―Z. Red. Z. Pawlak. Łódź 1989, s. 30.
zarazem zwornikiem i korzeniem bytu i do bytu wprowadza sens”15. Bóg też jest dawcą wskazań, które prowadzą do życia prawdziwie szczęśliwego. Ma rangę autorytetu. Lecz czym jest autorytet, który odgrywa tak ważną rolę w mądrości? W czasach Augustyna termin
„autorytet” różnił się znaczeniowo od tego, jak rozumiemy go współ-cześnie. Sądzę, że miał wiele racji Robert Louis Wilken, kiedy pisał:
[…] autorytet (auctoritas) wywodzi się od słowa auctor, czyli autor, a jego pierwotne znaczenie odnosiło się do osoby, która gwarantowała ważność lub autentyczność testamentu lub inne-go dokumentu. Autorytet odnosił się do tej cechy danej osoby, na przykład sędziego lub testatora, która umożliwia działanie na podstawie tego, co osoba ta powiedziała. W tym znaczeniu autorytet jest powszechnym, niezbędnym aspektem ludzkiego życia i społeczeństwa16.
Autorytet jest także naturalnym atrybutem mądrości, który spra-wia, że osoba mądra cieszy się szacunkiem i względami. Cieszy się „na-turalnym” autorytetem, który nie zostaje zdobyty siłą. Taki jest właśnie autorytet ludzi moralnie wielkich, ludzi świętych. Ich mądrość przeja-wia się w życiu pełnym cnoty, które innych do niej również zachęca.
15L. Kołakowski. Mini-wykłady…, s. 118.
16R.L. Wilken: Duch myśli wczesnochrześcijańskiej. W poszukiwaniu oblicza Boga. Tłum. D. Waszkiewicz. Kraków 2009, s. 111.
ks. Zdzisław Józef Kijas OFMConv, relator Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, członek Komisji Ekspertów Kongregacji Edukacji Katolickiej do spraw Procesu Bolońskiego, członek watykańskiej komisji ds. Medjugorje, profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, przewodniczący Międzynarodowego Towarzystwa Naukowego Fides et Ratio, od 1997 roku członek Zespołu Kościoła Rzymsko- katolickiego do Dialogu z Kościołem Polskokatolickim; były rektor Papieskiego Wydziału Teologicznego św. Bonawentury ― Seraphicum (Rzym), wykładowca Uniwersytetu Ca’ Foscari (Wenecja), autor wielu pozycji naukowych tłumaczo- nych na włoski, hiszpański, angielski. Opublikował między innymi następujące pozycje: Homo creatus est. Ekumeniczne studium antropologii. Kraków 1996; Prze-bóstwienie człowieka i świata. Kraków 2000; Początki świata i człowieka. Kraków 2001; Wprowadzenie do myślenia teologicznego. Kraków 2005; Ecumenismo: risposte a 101 domande (prefazione: Walter Card. Kasper). Padova 2008; E’ l’ora della testimonianza. Padova 2008; Niebo ― w domu Ojca, Czyściec ― dla kogo, Piekło ― w oddaleniu. Kraków 2010; Znalazłem perłę. Kraków 2010; 12 vie per la felictà (wyd.
II, Bologna 2010); Cristo. Chiesa. Uomo. Il Vaticano II nel pontificato di Giovanni Paolo II, LEV. Città del Vaticano 2010; Życie zakonne. Turystyka czy pielgrzymowa- nie. Kraków 2011; Kto szuka Boga. Napomnienia św. Franciszka. Kraków 2011; Inna
strona Kościoła. Pelplin 2011; O życiu szczęśliwym w dobie kryzysu, czyli obrona ubóstwa. Kraków 2012; Uboga jest nasza wiara. Kraków 2013; Papież Franciszek i nasze marzenia o Kościele. Kraków 2013.
Zdzisław Józef Kijas OFMConv
Wisdom Is the Light of Life S u m m a r y
My aim was to present wisdom as the light of life (described possibly as claritas), which illuminates human thoughts and paths, to enable one to take right decisions and follow them afterwards. This is why I also employ in my argument the concept of virtue which, as ethics has it, is the light for a good life and its manifestation. That relation has been confirmed by people deemed excellent by their contemporaries ― good, wise and steady in their choices. Their conduct reveals genuine wisdom (being responsible for who you are and what you do) rather than simply a wide range of knowledge about the surrounding world.
Futhermore, a wise person does not close themselves off from their loved ones, nor from God. And even nonbelievers, if wise, do not reject the possibility of God’s existence; they have the feeling that the values making us truly human must have as their origin someone precisely like the Christian God.
Key words: virtue, claritas, ethics, St. Francis.
Zdzisław Józef Kijas, OFMConv
Die Weisheit ist das Lebenslicht Z u s a m m e n f a s s u n g
In seinem Artikel beabsichtigte der Verfasser, die Weisheit als ein Lebens-licht (claritas) darzustellen; das Licht erleuchtet zwar menschliche Gedanken und Wege, lässt den Menschen goldrichtige Entscheidungen treffen und denen dann folgen. Deshalb beruft er sich auf die Kategorie der Tugend, die ― wie die Ethik behauptet ― ein Licht für ein gutes Leben und dessen Zeichen zugleich sei. Das bestätigen die von ihren Zeitgenössischen für hervorragend, gut, in ihren Ent-schlüssen klug und sie festhaltend erklärten Menschen. Deren Haltung beweist richtige Weisheit, die kein großer Vorrat von Informationen über umgebende Welt, sondern die Verantwortung dafür, was man ist und was man tut, ist. Die Weisheit kommt in der Fähigkeit, richtige Entscheidungen zu treffen und sie festzuhalten, zum Ausdruck. Ein wirklich kluger Mensch wird sich weder gegen den Gott, noch gegen seine Nächsten verschließen; er weiß zwar, dass die Werte, dank denen menschliches Leben richtig menschenwürdig sein kann in Jemandem, der von den Christen Gott Jesus Christus genannt wird, verwurzelt werden müssen.
Schlüsselwörter: Tugend, claritas, Ethik, Hl. Franziskus
(Uniwersytet Opolski)