III MIEJSCE | Joanna Sidoro- Sidoro-wicz, Świadkowie historii

Ko-ściół Świętej Trójcy w Tykoci-nie (Polska)

Późnobarokowy Kościół Świętej Trójcy pamiętający rok 1742 stoi po wschodniej ścianie Du-żego Rynku. Jest zabytkiem, czyli z pewnością jedną z pereł przeszłości. Obiekt odbity w kałuży, którą otacza nawierzch-nia z tzw. kocich łbów. Urokliwe kocie łby z pewnością, gdyby potrafiły gadać, opowiedziałyby historie czasów przedwojennych.

4. WYRÓŻNIENIE | Rafał Ko-złowski, ul. Sobieskiego 5, ul. Złota-Sobieskiego 22 oraz ul. Świętojańska 5 w Białym-stoku (Polska)

Zestaw domów czynszowych z przełomu XIX i XX w. wybudo-wanych w technice murowanej (Świętojańska 5, Sobieskiego 5 i Sobieskiego 22) wzdłuż ciągów komunikacyjnych Brześć – Bielsk – Białystok i Warszawa – Białystok – Grodno. Przedsta-wione obiekty były w swoich czasach punktami gromadzenia się społeczności lokalnej, no-men ono-men Białystok w przekro-ju powstania (aż po dziś dzień) jest miejscem poznawania wie-lu kultur i wyznań oraz, z uwagi na swoją lokalizację, węzłem komunikacyjnym do krajów wschodnich. W kamienicach przebywali ludzie, którzy nie

tylko byli rodowitymi białostoczanami, ale też osobami spoza regionu, którzy przenieśli się z innych części kraju, a także osobami przejezdnymi. Następowała w owym czasie wymiana kulturowa, a lokalna społeczność ubogacała się, poznając zwyczaje i obyczaje najbliższych sąsiadów.

Budynki, które zostały przedstawione w zestawie prac są pomnikami czasów świetności i rozwoju miasta - okresu, gdy Białystok po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stał się stolicą województwa.

Ulica Sobieskiego należy do części białostockiego osiedla Bojary, dzielnicy wywodzącej się z XVII wieku, kiedy osiedliła się tu szlachta, tzw. bojarzy putni. Nazwa ulicy pochodzi od Jana III Sobieskiego, upamiętniając tym samym (najprawdopodobniej) nadanie przywileju wy/rozbudowy miasta Stefanowi Mikołajowi Branickiemu. Ulica przed II wojną światową pełniła głównie funkcję mieszkalną. Pojedynczymi zakładami rzemieślniczymi były: mydlar-nia, skład desek, garbarnia. Białystok ze względu na swoje położenie był punktem komuni-kacyjnym i przebiegał przez niego trakt pocztowy z Warszawy do Grodna (istniał od począt-ku XVII w. – przebiegał m.in. przez ulicę Sienkiewicza aż do Wasilkowa).

Ulica Świętojańska zawdzięcza swoją nazwę figurze św. Jana Nepomucena, ustawionej w 1770 r. na środku murowanego mostu na rzece Białej. Jest to jedna z ważniejszych ulic.

Pierwszy jej odcinek, od zbiegu z ul. Warszawską do ul. A. Mickiewicza, to najstarsza część miasta, sięgająca swymi początkami przynajmniej XVIII w. Pełniła funkcję traktu warszaw-skiego oraz traktu "pocztowego" aż do Brześcia.

Ulica Świętojańska 5. Budynek powstał w 1985 roku. Frontowa kamienica była rozbudowa-na w niezrozbudowa-nanym bliżej czasie o trzecią kondygrozbudowa-nację (prawdopodobnie po 1944 r.). Budynek o prostej architekturze, z elewacjami pierwotnie nietynkowanymi i detalem opracowanym przy użyciu żółtej i czerwonej cegły. Posiadała osiem osi, główne wejście od ul. Świętojań-skiej było położone niesymetrycznie, w przeciwieństwie do balkonów z kutymi balustrada-mi, rozmieszczonymi na drugiej i siódmej osi górnej kondygnacji. Budynek powstał z zamy-słem wynajmu powierzchni mieszkaniowej i handlowej, z którego właścicielka miała czer-pać dochody. Właścicielką i pomysłodawczynią budowy była Rywa Żukowska, która kupiła działkę od Aleksandra Kocha. Piętrowy dom przy ul. Świętojańskiej 5 przetrwał zniszczenia II wojny światowej i jeszcze przez kilka dekad znajdowały się w nim mieszkania komunalne.

Został rozebrany w 2016 r., obecnie znajduje się tam parking.

5. WYRÓŻNIENIE | Mateusz Koc, Między jasnością, a ciemnością... Monaster Zwiastowa-nia Przenajświętszej Bogurodzicy w Supraślu (Polska)

Jest to ponad 500-letni obiekt, który przeżył złote czasy oraz czasy ruin. Obiekt ten przyczy-nił się do dużego rozwoju ziem podlaskich. Dzięki m.in. archimandrycie Nikodemie Szybiń-skiemu ożywiły się kontakty z Wilnem i Gdańskiem. W okolicy powstał supraski system wodny oraz prężnie rozwinęło się drukarstwo. Dzięki temu klasztor się rozwijał. Pod pano-waniem caratu nie było już tak kolorowo. Położenie Supraśla na pograniczu Korony i Litwy ułatwiało wymianę myśli i nawiązywanie kontaktów, a klasztor pełnił funkcję pomostu po-między kulturą zachodniej Europy i pozostającej pod wpływem Bizancjum kultury Wscho-du. Po trzecim rozbiorze Polski, Prusy zamknęły drukarnię. Budynek posłużył za magazyn amunicji. W 1839 r. carat zlikwidował unię brzeską. W tym czasie supraski klasztor został przejęty przez rosyjską cerkiew prawosławną. Zdegradowano jego rolę do drugorzędnego ośrodka. Bazylianie, wyrośli w zupełnie odmiennej tradycji, nie potrafili się w tej sytuacji odnaleźć. W 1834 r. majątek klasztoru władze carskie wydzierżawiły fabrykantowi ze Zgie-rza, Wilhelmowi Zachertowi. Tak rozpoczęły się przemysłowe dzieje Supraśla. Mimo sprze-daży dużej części klasztoru Zachertom (Pałac Opatów i część południowego skrzydła

klasz-toru), nie doszło do likwidacji monasteru. Zawalczył o to Mikołaj Dałmatow, szlachetnie urodzony Rosjanin, który uporządkował archiwum klasztorne, napisał dzieje klasztoru, wskrzesił zapomniany od czasów unickich kult Matki Bożej Supraskiej. Był też inicjatorem budowy cerkwi Św. Jana Teologa (tam został pochowany) i dbał o oświatę miejscowych dzieci. W 1915 roku w czasie pierwszej wojny światowej, mnisi prawosławni opuścili klasz-tor, wywożąc najcenniejsze przedmioty, zbiory biblioteczne i cudowną Supraską Ikonę Mat-ki Bożej. Opuszczone mienie klasztorne zajęli niemieccy żołnierze. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918r., Skarb Państwa wydzierżawił klasztor kościołowi katolickie-mu, który umieści tu zakład wychowawczy kierowany przez Salezjanów. W opuszczonej cerkwi Św. Jana Teologa urządzono salę gimnastyczną. II wojna światowa przerwała pracę oświatową zgromadzenia. Przejęte przez Armię Czerwoną w 1939 roku budynki klasztorne stały się obiektem garnizonowym. Wyczyszczono wnętrze cerkwi, a w piecach pralni spalo-no najpiękniejszy w Rzeczypospolitej ikospalo-nostas, wykonany przez gdańskich mistrzów w poł.

XVII w. Spłonął wówczas też Pałac Opatów. W 1941 r. Supraśl zajęły wojska niemieckie.

Świątynia pełniła funkcję magazynu, a w 1944 r. podczas wycofywania się okupantów wy-sadzono ją w powietrze. Po wojnie w zabudowaniach klasztornych umieszczono Technikum Mechanizacji Rolnictwa. Nie dopuszczono do odbudowy zniszczonej świątyni. Z filarów wystających z ruin zdjęto tylko ocalałe zabytkowe freski. Minęło wiele lat, zanim w okresie stanu wojennego Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny uzyskał od władz pozwolenie na odbudowę. Rekonstrukcję rozpoczęto w 1984 r. W 1996 r. po wieloletnim sporze, decy-zją polskiego rządu przekazano obiekty zajmowane przez szkołę Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej, która od 1982 r. rekonstruuje cerkiew i upiększa przyległy jej teren.

Kompleks klasztorny z ogromnym wysiłkiem staje się ponownie ważnym ośrodkiem życia religijnego. Staraniem archimandryty o. Mirona Chodakowskiego, przywrócono kult Matki Bożej Supraskiej. Duchowny zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem, a jego ciało zgodnie z testamentem, pochowano w Cerkwi p.w. Zwiastowania NMP w Supraślu (źródło:

http://basniowysuprasl.pl/klasztor-supraslu-kartach-historii). Tytuł fotografii nawiązuje do

nieba znajdującego się za obiektem. Jasna strona nieba ukazuje pozytywne czasy, nato-miast ciemne chmury

ukazu-ją negatywne czasy.

6. Sławomir Nawrot,