F ILOLOGII P OLSKIEJ

Kolekcja M. Bocian w zbiorach BIFP jest objętościowo niewielka – to zaledwie 3 półki książek, ale formalnie i treściowo jednolita. Z otrzymanych ok. 450 książek wpisano i opracowano 431 (w ciągu sygnatur 94686-94692, 94755-95183 od czego należy odjąć 5 pozycji wykreślonych).

Pojedyncze egzemplarze czasopism zostały wykorzystane do uzupełnienia braków. Jedynie dwa tytuły: „Akant” i „Metafora” były na tyle kompletne, że podjęto decyzję o włączeniu ich w całości do zbiorów.

Co rzuca się w oczy już przy pobieżnym przejrzeniu kolekcji, to dominująca obecność książek poetyckich. Z 431 pozycji 407 to książki literackie, w tym 344 tomiki poetyckie, 41 antologii, 14 tytułów opowiadań i powieści oraz w sumie 8 pozycji reprezentujących inne gatunki literackie (1 libretto, 1 zbiór dramatów, 1 zbiór wywiadów, 1 tekst mistyczny, 1 dzien-nik, 2 tomy wspomnień i 1 zbiór aforyzmów). Pozostałe 24 pozycje to książki naukowe, głównie z historii literatury polskiej, teorii literatury i filozofii. Autorami tomików są przede wszystkim poeci polscy – w sumie 253 autorów polskich. Poeci obcy, obecni w zbiorze, to dwóch klasyków:

F. Hölderlin i T.S. Eliot²⁸ oraz 5 innych. Obecność Clausa Hugo i Ingrid Jonker wynika z wydania ich poezji w serii „Witryna Artystów”, przygotowywanej przez Kłodzki Klub Literacki, w której komitecie redakcyjnym zasiadali twórcy wrocławscy M. Fostowicz, M. Garbala, B. Michnik. Z kolei Ivan Złatokudr to poeta ukraiński, mieszkający w Polsce, Hatif Janabi – poeta irakijski także od wielu lat w Polsce, a Sokrat Janovič to Białorusin. Wszyscy trzej znani byli Mariannie Bocian ze spotkań literackich.

Cechą charakterystyczną omawianego zbioru jest dominująca obecność książek poetyckich autorów polskich, urodzonych w latach 30., 40., i 50.

ubiegłego wieku. Z 253 poetów 175 urodziło się w wymienionych latach, co stanowi około 69 %. Przypomnijmy, że poetka przyszła na świat w 1942 r.

27 W BIFP w l. 80. znajdował się punkt kolportażu „bibuły” prowadzony przez pracowników Biblioteki. Druki były ukryte na półkach, za książkami, a także w wielkiej kasie pancernej.[Na postawie ustnej relacji W. Korsana i S. Kukurowskiego].

28 Egzemplarz „Poezji wybranych” T.S. Eliota mógł należeć do Rafała Wojaczka gdyż na stronie tytułowej wpisane jest jego imię i nazwisko charakterem pisma innym niż Marianny Bocian.

Pozostali poeci to także twórcy dwudziestowieczni, jedynie 3 urodziło się w wieku XIX, a jeden w XVI²⁹. Ponieważ Mariana Bociana związana była z życiem literackim Wrocławia (w 1981 pełniła funkcję przewodniczącej koła NSZZ „Solidarność” przy Oddziale ZLP we Wrocławiu, była także członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich) oraz, jak już wspomniano, brała udział w spotkaniach i konkursach literackich w regionie bądź to jako uczestniczka bądź jako juror, wydało się warte sprawdzenia, jak w strukturze jej zbioru zaznacza się obecność pisarzy wrocławskich.

Korzystając ze słowników, antologii, informacji zawartych w tomikach i innych źródeł, udało się ustalić, że 39 osób z wymienionej ogólnej liczby 253 można zaliczyć do twórców związanych z Wrocławiem. Niestety, w przypadku 23 osób nie było możliwe określenie jakichkolwiek szczegółów ich biografii. Często są to autorzy jednego tomiku, nieobecni w bibliogra-fiach, bardzo młodzi. Wśród publikacji wrocławian znajdują się pozycje osób związanych z Instytutem Filologii Polskiej, będących jego pracowni-kami bądź absolwentami. Znajdziemy tu między innymi prace: Stanisława Beresia, Marcina Cieńskiego, Lothara Herbsta, Tymoteusza Karpowicza, Jacka Łukasiewicza, Adama Poprawy, Leszka Pułki. Na uwagę zasługują także, z racji przynależności do Ugrupowania Literackiego 66, Ernest Dyczek, Janusz Styczeń i Bogusław Kierc. Dość interesująco przedstawia się kwestia Grupy Literackiej Agora, do której należała Marianna Bocian.

Była to grupa studentów i pracowników naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego działająca w latach 1965-1973, jak podaje Ewa Głębicka w swojej publikacji „Grupy literackie w Polsce 1945-1989”. Po 1973 nie odnotowano ani żadnych zbiorowych publikacji Agory ani wystąpień prasowych³⁰. W zbiorze poetki znalazły się 4 pozycje w formie maszynopisu powielonego z serii Biblioteka „Agory”, a wśród nich tom 1. tej serii: poezje L. Herbsta pt.: „Rdza na trąbce”, wydane w 1977. Z kolei tom 2., który zawiera „Scalone z rozkładu” M. Bocian z datą wyd. 1977 zaopatrzony jest w listę 20 tytułów, które ukazały się w serii Biblioteki „Agory”, jak udało się ustalić, w l. 1977-1978³¹. Wskazuje to, że w tym okresie mogła jeszcze istnieć jakaś forma działania grupy.

Marianna Bocian przechodziła w swoim życiu pewną fascynację poezją konkretną, realizującą się: „na krawędzi literatury…łącząc elementy symbolizmu i prekursorstwa wobec nadrealizmu… jawiąc się czymś pośrednim między literaturą a plastyką”³². W jej zbiorze znalazły się 3 egzemplarze „tekstów” poezji konkretnej, między nimi tomik

29 W całym księgozbiorze M. Bocian nie było książek C.K. Norwida i J. Słowackiego, których obecności należałoby się spodziewać wziąwszy pod uwagę wypowiedzi autorki, w których bądź cytowała, bądź powoływała się na ich koncepcję sztuki. Zob. np.: Listy Marianny Bocian do Jana Leończuka z 23.09.1981, 6.12.1981. „Bibliotekarz Podlaski” 2003 nr 7 s. 3, 5, czy artykuł C. Sobkowiaka: Osnowa życia jest wciąż pozytywna. „Integracje” 1989 nr 24 s. 49. Na brak wyżej wymienionych autorów zwrócił również uwagę prof. S. Bednarek, który jako przyjaciel był obecny przy rozdysponowywaniu księgozbioru poetki.

30 E. Głebicka: dz. cyt. s. 279-285.

31 Nie odnotowuje serii Biblioteka „Agory” Polska Bibliografia Literacka za l. 1977-1978. Nato-miast w słowniku „Współcześni Polscy Pisarze i Badacze Literatury” w bibliografii podmioto-wej wymienionych pisarzy (ale nie wszystkich), znaleziono pozycje umieszczone na liście.

32 P. Kuncewicz: Agonia i nadzieja. T.3: Poezja polska od 1956. Warszawa cop. 1993 s. 410.

skiego twórcy B. Michnika oraz 3 wypowiedzi teoretyczno-literackie na ten temat. Warto także zwrócić uwagę na grupę 9 tomików i 1 tomu opowiadań Jana Leończuka, z którym łączyła Mariannę wieloletnia przyjaźń³³. W 1995 poetka przygotowywała wybór jego poezji, pisząc jednocześnie do niego wstęp³⁴. W zbiorze znalazło się także 5 tomików innego białostockiego poety i znajomego: Wiesława Kazaneckiego. Ciekawostkę stanowi 6 pozycji firmowanych przez Andrzeja Partuma, który, jak pisze P. Kuncewicz, wsławił się: „niekonwencjonalnymi działaniami […] między innymi i tym, że jako jedyny w Polsce wydawał zbiorki poetyckie na koszt własny.”³⁵

Inną cechą omawianej grupy książek jest fakt obecności w 81.

pozycjach rękopiśmiennych dedykacji autorskich. Znajdują się wśród nich dedykacje pisane przez przyjaciół, na przykład wspominanego Wiesława Kazaneckiego w „Końcu epoki barbarzyńców”: „Drogiej, Wspaniałej = Mariannie- = ze ZNAKIEM = przyjaźni- = Wiesław Kazanecki = Białystok, 26 stycznia 1987 r.”, czy Bogusława Kierca w „Ciemnym chlebie”: „ Mariannie, pierwszej = czytelniczce = tej książki = - z serca = Bogusław = Wrocław, 11 V 1973” i w „Źródle światła”: „Marianno, = obejmuję Cię sercem = i niech to będzie = w tych wierszach = Bogusław = Wrocław, 20 II 90”, czy Jana Leończuka z „Zawołaj raz jeszcze ciemnym wierszem”, lapidarna:

„Mariannie - = uwielbionej. = Jan L. = 17 XI ‘95”. Niektórzy autorzy zwracają się w swoich dedykacjach do „mistrzyni”, na przykład Małgorzata Majoch w „Nie mam już misia”: „Pani Mariannie = - mojej niedościgłej mistrzyni = - sądeczanka, debiutantka nieśmiała = Małgorzata Majoch = Nowy Sącz 28.11.84”, lub Czesław Markiewicz w „Made in life”: „Mariannie Bocian = mistrzyni mowy polskiej = pragnący być uczniem = autor niniejszego = Czesław Markiewicz = Zielona Góra 31 V 96 r.” Spośród wielu innych, wymieńmy jeszcze dedykacje pisane przy okazji spotkań: „Pani Mariannie = na pamiątkę = Kawiarnia = pod Kalamburem 28 02 97 = Piotr Jordan”, „Mariannie Bocian na pamiątkę = spotkania autorskiego w Kawiarni – pod Kalamburem = autor = Gabriel Leonard Kamiński = Wrocław dn. 5 XII ’86 r.”

Treść dedykacji wskazuje również w jaki sposób księgozbiór był gromadzony: w wielu wypadkach była to wzajemna wymiana tomików przy okazji spotkań czy konkursów poetyckich, często tomiki były darem autora z prośbą o ocenę³⁶. Nie zawsze umieszczenie dedykacji, z góry dziękującej za życzliwość, gwarantowało przychylną lekturę. Dowiadujemy się o tym z komentarzy autorki umieszczanych w niektórych książkach, na przykład:

33 J. Leończuk, poeta, prozaik i dyrektor Książnicy Podlaskiej w Białymstoku oraz redaktor

„Bibliotekarza Podlaskiego” opublikował listy poetki pisane do niego w l.1981-2002. Zob.:

„Bibliotekarz Podlaski” 2003 nr 7 s. 3-20 i „Epea” 2003 t. 3 s. 64-94. Listy Leończuka do Marianny Bocian z l. 1978-2001 znalazły się w Dziale Rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

34 J. Leończuk: Wiersze wybrane. Wybór i wstęp Marianna Bocian. Białystok 1996. Jednak tego tomiku brakuje w całym zbiorze.

35 P. Kuncewicz: dz. cyt. s. 411.

36 Np. „Mariannie Bocian = w podziękowaniu za Gnomy = Witek Jaworski Kraków 18 X 90 r.”

w: W. Jaworski: Płonąca pagoda. Kraków 1990, sygn. 94768; „Pani = Mariannie Bocian = z drżeniem = Edyta S. = Karpacz 18 maja 2001 r.” w: E. Świetlik: Wielki święty człowiek.

Wrocław 1998, sygn. 94810.

„niedobre to gadanie = jedyny dobry tekst ze str. 48 = M.B.”, niekiedy tracących swój charakter i przeradzających się w tekst poetycki³⁷. Książki oprócz komentarzy noszą także wiele innych śladów lektury – zaznaczenia, podkreślenia, wykrzykniki, zagięcia kartek, bardzo często używanym znakiem jest +.

W profilu gromadzenia BIFP jedną z podstawowych kategorii stanowią teksty literackie z zakresu literatury polskiej. Ciekawym wydawało się chociaż orientacyjne sprawdzenie, w jakim stopniu zbiory BIFP odzwierciedlają produkcję wydawniczą kraju w zakresie książek poetyckich polskich autorów, które stanowią przecież główną grupę otrzymanego daru.

Obliczeń dokonano za lata 1989-2000. Dolna granica wynika z faktu, że za źródło danych posłużył katalog przedmiotowy biblioteki, rejestrujący nabytki od 1989 roku. Natomiast górna data wynika z faktu, że za źródło podające krajową produkcję wydawniczą w omawianym zakresie posłużyło

„Kalendarium życia literackiego 1976-2000”³⁸. Wprawdzie daty mogą wydać się nieco przypadkowe, ale rok 1989 był przełomowy dla polskiej kultury, od tego momentu zaczęła się ona przekształcać w kulturę wolnorynkową³⁹. Natomiast rok 2000, mimo że nie kończy żadnej epoki literackiej, jest pewną klamrą o znaczeniu ogólniejszym.

Zatem zbiory poezji polskiej, wydanej w latach 1989-2000 w BIFP (nabytki do roku 2004), wynoszą 1687 pozycji. Produkcja wydawnicza za ten okres to 6193 pozycje. Jak widać dysproporcja jest znacząca. Włączenie do zbiorów biblioteki części księgozbioru domowego Marianny Bocian uzupełniło go w jakiejś części o brakujące pozycje.

K

P

B

. M

B