K LASYFIKACJA I ZNACZENIE WARTOŚCI NIEMATERIALNYCH

Literatura dotycząca badania zagadnienia, jakim są wartości niematerialne, nie jest zbyt obszerna. Trudno jest więc jednoznacznie określić, czym są wartości niematerialne.

Wartości niematerialne zyskują na znaczeniu kosztem aktywów materialnych. Nie oznacza to jednak, że aktywa/zasoby materialne nie odgrywają żadnej roli w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Zasoby te, wspólnie z wartościami niematerialnymi, tworzą podstawowe kompetencje przedsiębiorstwa, umożliwiają budowanie strategii, są źródłem zysków oraz przewagi konkurencyjnej.¹

Autorzy prac związanych z rozszerzaniem wiedzy na temat identyfikacji i roli wartości niematerialnych w działalności przedsiębiorstw wypracowali

1 Mroczko F., Skowron P., Wartości niematerialne a wartość przedsiębiorstwa, [w:]

M. Czerwińska (red.) Zarządzanie kapitałem intelektualnym Istota, pomiar i instrumenty wdrażania, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 103,

kilka sposobów ich charakterystyki, odróżniania od wartości tradycyjnych oraz klasyfikowania. W tabeli 1. zaprezentowano kryteria różnicujące wartości niematerialne od zasobów materialnych.

Tabela 1. Porównanie zasobów materialnych i niematerialnych Kryterium Zasoby materialne Zasoby niematerialne

Miejsce w

Znany zwrot z inwestycji;

Niewidoczne;

Niewykazywane przez księgowość;

Niewymierne;

Ocena oparta na założeniach;

Dostępność

Wykorzystywanie ich przez jedną grupę, uniemożliwia jednoczesne korzystanie z nich przez innych;

Ograniczone zastosowanie;

Kojarzone z „obfitością”;

Wykorzystywanie ich przez jedną grupę nie uniemożliwia jednoczesne korzystanie z nich przez innych;

Różnorodne zastosowania, które nie zmniejszają ich wartości;

Kojarzone z „rzadkością”;

Stopień deprecjacji

Wyczerpują się; mogą tracić na wartości szybko lub wolno;

Amortyzują się z czasem;

Nie wyczerpują się, lecz zwykle gwałtownie tracą na wartości;

Zyskują na wartości, jeśli są właściwie wykorzystywane;

Możliwość pomnażania i gromadzenia

Łatwo pomnażane;

Mogą być gromadzone i maga-zynowane;

Nie można ich w całości kupić ani skopiować;

Dynamiczne – zanikają, jeśli się ich nie używa;

Koszty transportu Łatwiejsze do kalibracji (koszty zależne od kosztów transportu i związanych z transferem);

Trudne do kalibracji (koszty wzrastają wraz ze wzrostem udziału wiedzy cichej);

Ochrona poprzez prawa własności oraz możli-wość egzekwowania tych praw

Generalnie pełna i ścisła ochrona poprzez prawa

Źródło: B. Kaczmarek, Koncepcje klasyfikacji i zarządzania kapitałem intelektualnym przedsiębiorstwa [w:] M. Czerwińska (red.) Zarządzanie kapitałem intelektual-nym. Istota, pomiar i instrumenty wdrażania, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 17

Stosowana w literaturze terminologia sprawia, że pojęcie wartości niematerialnych utożsamiane jest z szeroko rozumianym kapitałem intelektualnym. Zamiennie stosowanie obu pojęć, zdaniem autorów, nie jest rozwiązaniem słusznym. Wartości niematerialne, przez niektórych nazywane wartościami niewidzialnymi, stanowią część składową kapitału intelektualnego.

Wartości niematerialne można klasyfikować w różny sposób. W tabeli 2.

przedstawiono kilka typologii wartości niematerialnych.

Tabela 2. Klasyfikacja zasobów niematerialnych według różnych autorów

Nazwisko Rodzaje zasobów niematerialnych

Hall

• zdolności „posiadane” (zasoby) oraz zdolności „wypracowywane”

(umiejętności)

• zdolności zależne od ludzi (np. reputacja) oraz zdolności niezależne od ludzi (np. bazy danych)

• zasoby niematerialne, które mogą być chronione prawem (np.

znaki handlowe) oraz zasoby niechronione prawem (np. sieci kontaktów)

Bratnicki

• zasoby ludzkie

• zasoby organizacyjne

• zasoby rynkowe

• zasoby relacyjne

• własność intelektualna

Brooking

• zasoby pochodzące od ludzi pracujących w organizacji, obejmujące ich wiedzę, kompetencje, doświadczenie itd. – kategoria ta odpowiada zdolnościom funkcjonalnym. Odnoszą się one do możliwości podejmowania określonych działań w sposób bardziej efektywny niż u konkurentów i wynikają – niezależnie od kompetencji samych pracowników – z umiejętno-ści korzystania z wiedzy wszystkich partnerów przedsiębiorstwa (doradców, dostawców, klientów, kooperantów itd.)

• zasoby, które dają przedsiębiorstwu wewnętrzną siłę, takie jak kultura organizacyjna, zdolności zarządcze, systemy informa-cyjne itp. – kategoria ta odpowiada zdolnościom kulturowym.

Dotyczą one sposobu funkcjonowania organizacji jako całości, a w szczególności norm postępowania i przestrzeganych wartości przejawiających się w zwyczajach, postawach i wierze-niach, znacząco determinujących sposób współdziałania pracowników

• zasoby, które dają przedsiębiorstwu siłę na rynku, czyli marki produktów, lojalność klientów, reputację itd. – kategoria ta odpowiada zdolnościom (zasobom) pozycyjnym. Są one rezulta-tem przeszłych działań i okoliczności, w jakich funkcjonowało przedsiębiorstwo. Obecna dobra reputacja, dotycząca np.

wysokiej jakości produktów, zaufanie klientów do marki, rozwinięta sieć kontaktów z dostawcami i odbiorcami stanowią wynik wcześniejszych działań i decyzji menedżerskich

• zasoby reprezentujące własność intelektualną, takie jak:

patenty, znaki towarowe, licencji itp. – kategoria ta odpowiada zdolnościom (zasobom) regulacyjnym. Zdolności te wynikają z prawnej ochrony działań umożliwiających monopolizowanie korzyści z posiadanych aktywów intelektualnych i ograniczanie możliwości naśladownictwa lub przejmowania przez konkurentów

Jurek, Kornacka

• aktywa, czyli elementy stanowiące własność firmy, w tym własność intelektualną: patenty, prawa autorskie, znak towarowy oraz kontrakty, bazy danych i tajemnice handlowe

• umiejętności (kompetencje), stanowią know-how pracowników i zbiorowe postawy, które przesądzają o kulturze firmy

Koltveit

• wartości niematerialne trwałe – nie mogą być amortyzowane, lecz poddawane są „testowi dewaluacji”

• wartości niematerialne nietrwałe – pozostałe wartości genero-wane przez czynniki o ograniczonym czasie użytkowania, amortyzowane są najczęściej liniowo, odpowiednio do czasu amortyzacji czynników z nimi związanych

Eustace, Goldfinger

i Storving

Wartości niematerialne stanowią sumę dwóch elementów:

• dóbr niematerialnych (licencje, kontyngenty, franchising, prawa autorskie, patenty, znaki handlowe, marki, projekty, know-how, sekrety handlowe) to aktywa, których niepodważalne prawa własności posiada organizacja, czyli takie, które mogą być przedmiotem kupna, sprzedaży czy transakcji giełdowych, a także podlegają ochronie prawnej; ta forma kapitału intelek-tualnego jest więc w pewnym zakresie mierzalna

• kompetencji niematerialnych (kompetencje innowacyjne, kom-petencje strukturalne, komkom-petencje rynkowe, zasoby ludzkie), dotyczą specyficznych czynników decydujących o przewadze konkurencyjnej firmy i odróżniających organizację od jej rynkowych rywali: ta składowa kapitału intelektualnego dotyczy miękkich sfer zarządzania, dlatego trudno ją zidentyfikować i szacować

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Głuszek E, Zarządzanie zasobami niemate-rialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 62-66, Senkus P. Różne podejścia do wartości niematerialnych i ich znaczenie na przykładzie globalnych przedsię-biorstw gospodarki żywnościowej, [w:] Skrzypek E. (red.) SUCCESS 2004 Uwarunkowania sukcesu przedsiębiorstwa w gospodarce opartej na wiedzy.

Materiały z konferencji naukowej Kazimierz Dolny 26-28 XI 2004, Lublin 2004, s 289, Kowalczyk A., Nogalski B., Zarządzanie wiedzą Koncepcja i narzędzia, Difin, Warszawa ….s. 77, Jurek M., Kornacka D. Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem – ciągłość i zmiana. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 851, Wrocław 2000, s 175

M. Bratnicki wskazuje również na dynamiczne ujmowanie wartości niematerialnych. Dwoiste (statyczne i dynamiczne) postrzeganie wartości niematerialnych wydaje się być zasadnym podejściem do ich definiowania.² Wartości niematerialne określane są więc jako suma wszystkich ich składników oraz ogół relacji zachodzących pomiędzy ich częściami składowymi.

Przedstawione poglądy, opisujące wartości niematerialne, nie obejmują z pewnością wszystkich wypracowanych klasyfikacji oraz sposobów definiowania. W najbliższych latach problematyka ta będzie niewątpliwie przedmiotem dalszych badań.