PRAWA BILANSOWEGO
1. Informacja jako dobro ekonomiczne
Już w latach 60. poprzedniego stulecia Umesao (1963, s. 4–17) przewidywał, że rozwój społeczny nie będzie określany przez pryzmat jego bytu material-nego, ale przez pryzmat niematerialnego zasobu, a mianowicie informacji, natomiast społeczeństwo XXI w. będzie nazywane społeczeństwem infor-macyjnym. Po latach hipoteza ta okazała się prawdziwa, czego wyrazem są słowa Druckera (1994, s. 53), który nazywa wiedzę podstawowym zasobem ekonomicznym, zaś źródeł sukcesu upatruje w zdolności do przyswajania i wykorzystywania wiedzy. Skoro wiedza jest zasobem, a jej przyswojenie i wykorzystywanie kluczowym czynnikiem sukcesu, to powszechny i szybki dostęp do dużych zasobów wiedzy należy rozpatrywać jako pozytywny efekt zewnętrzny współczesnych zmian społeczno-technologicznych.
Wiedzę zdobywa się przez gromadzenie informacji, a dzięki tym samym zmianom technologicznym zasoby informacyjne przyrastają w znacznym tempie i w takim samym tempie rośnie ilość informacji nieprzydatnych, złej jakości, tzn. nieadekwatnych, nieaktualnych, niedokładnych czy niekomplet-nych, które nie mogą służyć do podejmowania decyzji gospodarczych (Czer-wiński, 2018, s. 76). W literaturze opisuje się m.in. zjawisko przeciążenia informacyjnego (czyli sytuacji, w której dostępna ilość informacji nie daje możliwości wybrania tych, które są istotne, lub w przypadku uznanych za istotne nie daje możliwości przetworzenia tych informacji, uniemożliwiając tym samym przeprowadzenie późniejszego wnioskowania; Wieczorkowski i Dałek, 2013, s. 441) i psychologiczny skutek tego zjawiska w postaci stre-su informacyjnego (Postek i Ledzińska, 2015, s. 69–70). Są to negatywne efekty zewnętrzne współczesnych zmian społeczno-technologicznych.
Jak już wskazano, wiedza jest zbiorem informacji. Informacja w od-różnieniu od wiedzy nie jest przypisana do człowieka. Wiedza należy tylko i wyłącznie do człowieka, natomiast informacja jest narzędziem generują-cym wiedzę, ale nie jest samą wiedzą (Dziekański, 2012, s. 388; Kamela-So-wińska, 2015, s. 76). Informacja zaś wynika z przetworzenia posiadanych danych. Wszystkie te pojęcia są w literaturze różnie rozumiane. Ich wybrane definicje wraz z pojęciem mądrości zawiera tabela 15.
Tabela 15. Zestawienie wybranych definicji terminów: dane, informacje, wiedza, mądrość
Termin Autor Definicja
Dane Griffin, 1997 Surowe liczby i fakty odzwierciedlające pojedynczy aspekt rzeczywistości
Devenport
i Pru-sak, 1998 Zbiór dyskretnych, obiektywnych faktów na temat zdarzeń Skrzypek, 2003 Niepołączone ze sobą fakty
Informacje Messner, 1971 Dane o procesach i zjawiskach gospodarczych wykorzy-stywane w procesie podejmowania decyzji
Tokarski, 1971 Powiadomienie o czymś, zakomunikowanie czegoś; wia-domość, wskazówka, pouczenie; każdy czynnik, dzięki któ-remu ludzie lub urządzenia automatyczne mogą bardziej sprawnie, celowo działać
Greniewski,
1982 Wiadomość uzyskiwana przez człowieka poprzez obser-wację lub czynność umysłową podlegającą przekazowi w układzie nadawca – odbiorca
Davis i Olson,
1984 Dane przetworzone do postaci mającej znaczenie dla od-biorcy i stanowiącej rzeczywistą lub postrzeganą wartość dla bieżących lub przyszłych działań bądź decyzji
Griffin, 1997 Dane zaprezentowane w sposób mający znaczenie Davenport
i Pru-sak, 1998 Dane, które czynią różnicę
Skrzypek, 2003 Dane uporządkowane, poddane klasyfikacji, informacja ma nadawcę i odbiorcę, informacja ma wpływ na osąd i zachowanie odbiorcy
Banasiewicz,
2005 Wynik uporządkowania przeanalizowanych danych, czyli surowych niepoddanych analizie liczb i faktów dotyczących zjawisk lub wydarzeń
1. Informacja jako dobro ekonomiczne 137
Termin Autor Definicja
Wiedza Davenport
i Pru-sak, 1998 Płynne połączenie ukształtowanego doświadczenia, wartości, informacji kontekstowej i ekspertyzy, które zapewniają model oceny oraz pozwalają wcielić nowe doświadczenia i informacje. Swój początek i odniesienie znajdują w umysłach ludzi posiadających wiedzę z doku-mentów, repozytoriów, procedur, procesów, praktyk i norm organizacyjnych
Zaliwski, 2000 Wiedza wykracza poza informacje, gdyż implikuje zdol-ność do rozwiązywania problemów, do inteligentnego zachowania się i działania. (…) Tak pojmowaną wiedzę utożsamia się ze zbiorem reguł (bazą wiedzy), podczas gdy informacje utożsamia się z bazą faktów (…) Wiedza to zdolność do rozwiązywania danego zbioru problemów z daną efektywnością
Skrzypek, 2003 Uporządkowane i oczyszczone informacje (…) Jest to ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości oraz umiejętno-ści ich wykorzystania. (…) Wiedza nie jest prostym zaso-bem. To zasób niematerialny, kształtujący się w wyniku systematycznego rozwijania umiejętności, dostrzegania i wykorzystywania pojawiających się szans i unikania za-grożeń. Wiedza to proces, ponieważ jest nabywana w trak-cie całego życia, w toku pracy i współdziałania z innymi ludźmi
Mądrość Nycz, 2004 Sztuka wyboru i umiejętności wybierania z wielu możliwo-ści tego, co jest najbardziej optymalne w danej sytuacji Jashapara,
2006 Zdolność do podejmowania w określonej sytuacji rozważ-nych i właściwych działań. Opiera się na etycznym roz-strzyganiu problemów zgodnie z wyznawanym systemem przekonań
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Szczerba i Białecka, 2017, s. 91).
Z zaprezentowanych definicji można wywnioskować, że dane są formą opisu faktów. Same dane odzwierciedlają pewien wycinek rzeczywistości, lecz niekoniecznie obejmują go całościowo. Dlatego dokonywany jest pro-ces transformacji danych do informacji, czyli takiego zbioru danych, który ma w sposób szeroki odzwierciedlić pewien wycinek rzeczywistości. Proces ten jest przedstawiony na rysunku 7.
cd. tabeli 15
Rysunek 7. Proces transformacji danych na informacje Źródło: (Devenport i Prusak, 2000, s. 7).
W dalszej części autor będzie rozumiał informację jako zbiór odpo-wiednio przetworzonych danych, które odzwierciedlają pewien wycinek rzeczywistości. W ten sposób informacja może być postrzegana jako dobro ekonomiczne rozumiane jako rzeczy lub usługi zaspokajające potrzeby człowieka, powstałe jako rezultat procesu produkcji.
Przede wszystkim informacja jest nastawiona na zaspokojenie po-trzeby w postaci jej braku. W literaturze występuje pogląd, w myśl któ-rego informacja jest człowiekowi niezbędna. To przekonanie wiąże się z drugim aksjomatem podstaw społeczeństwa informacji – im większą liczbą informacji będziemy dysponować, tym lepiej (Nowak i Nowakow-ski, 2006, s. 158). Nie sposób również funkcjonować we współczesnej rzeczywistości gospodarczej bez informacji. Nie mogą się bez niej obyć także menedżerowie, gdyż zdaniem Druckera (1999, s. 43–51) „zmianie tradycyjnych realiów gospodarowania towarzyszy także poszerzenie dotychczasowej definicji odpowiedzialności menedżera o stosowanie i wykorzystywanie wiedzy (nie zaś tylko za wykonywanie zadań przez pracowników)”. Jak podkreślają autorzy, bez posiadania informacji na temat potrzeb konsumentów, jakie zbiera się podczas badań rynku, nie byłoby możliwe stworzenie oferty odpowiadającej ich wymaganiom (Me-dlik, 1995, s. 243).
Postrzeganie informacji jako dobra ekonomicznego wiąże się też z pro-cesem jej tworzenia. Dobro powstaje jako rezultat procesu produkcji. Wcześ-niej autor przedstawił proces transformacji danych do postaci informacji.
Proces ten można uznać za proces tworzenia informacji. Dokonane jest bowiem zaangażowanie czynników produkcji (w postaci chociażby pracy i danych), które ma przynieść użyteczny rezultat. Sposób przetwarzania danych w tym procesie jest zindywidualizowany i dopasowany do potrzeb odbiorcy, co nie wyklucza postrzegania informacji jako swoistego dobra ekonomicznego.
Postrzeganie informacji w kategorii rzeczy lub usługi jest zdaniem autora rzeczą wtórną. Informacja może być bowiem przekazana ustnie (np. wykład)
Dane Informacje
Klasyfikacja Kalkulacja
Dobór Korekta Skondesowanie
2. Informacja z systemu rachunkowości jako dobro ekonomiczne 139
bądź w formie pisemnej (np. książka). Nośnik informacji będzie zatem wskazywał, czy informacja jest dobrem będącym rzeczą lub usługą, choć jej przypisanie nie ma znaczenia dla postrzegania informacji jako pewnego dobra ekonomicznego. W literaturze również można wskazać postrzeganie informacji jako dobra (Oleński, 2001, s. 158; Pohulak-Żołędowska, 2007, s. 91–97; Kłusek-Wojciszke i Łosiewicz, 2009, s. 140; Czaplewski, 2011, s. 20–25; Dziekański, 2012, s. 388, 393; Kamela-Sowińska, 2015, s. 76–77;
Pietrzak, 2015, s. 102–105).
Przedstawia się również cechy charakterystyczne informacji jako dobra (Olender-Sorek i Wydo, 2007, s. 72; Skrzypek i Grela, 2005, s. 22–23):
y użycie informacji nie powoduje jej zniszczenia, a przy powielaniu i przenoszeniu nie jest zużywana,
y subiektywność ocen (ta sama informacja może mieć różne znaczenie dla różnych użytkowników),
y obiektywizm informacji (jest niezależna od obserwatora), y informacja może być akumulowana w bardzo długim czasie,
y synergiczność (zbiór odpowiednio zagregowanych danych przynosi więcej użyteczności niż sam zbiór danych, który stał się ich podstawą), y informacja nie jest w pełni podzielna, gdyż posiadanie jej części może
nie stanowić żadnej informacji, y zbiór informacji jest niewyczerpany,
y informacja jest dobrem nieprzywłaszczanym, gdyż jej replika nie różni się niczym od wzorca i ma tę samą wartość,
y wartość informacji zależy od momentu jej użycia (informacje dezak-tualizują się).
Informacja może być zatem postrzegana jako szczególne dobro ekono-miczne. Jak wskazuje Medlik (1995, s. 162), informacja podana we właści-wy sposób, na czas i skierowana do odpowiedniego grona odbiorców jest narzędziem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i regionów. W dalszej części pracy autor ograniczy się do informacji pochodzących z systemu rachunkowości i przedstawi sposób ich postrzegania jako dobra.