Przykładem udanego partnerstwa jest propozycja współpracy budowana od dwóch lat przez nauczycieli, rodziców i uczniów klas I–III jednej z małopolskich szkół podstawowych. Inicjatywa powstała spontanicznie w sytuacji, w której – z przyczyn losowych – zaplanowana wycieczka klasowa została w dniu wyjazdu odwołana. Zaistniałe zdarzenie oraz konieczność zmodyfikowania planów zaini-cjowały budowanie nowej relacji w zakresie współpracy i z czasem doprowadziły do nadania jej formalnego kształtu. Zawiedzione oczekiwania dzieci oraz ich reakcje, jeszcze w tym samym dniu, uruchomiły w rodzicach potrzebę działania, zaś pokonywanie kolejnych trudności wzmogło motywację do dalszych inicja-tyw. Już na samym początku określona została idea przewodnia współdziałania Razem dla dzieci, a zorganizowana spontanicznie plenerowa impreza integra-cyjna była pierwszą z cyklu imprez rodzinnych, realizowanych we współpracy ze szkołą i nauczycielem.
Poczucie wspólnoty oraz wprowadzona zasada Nic o nas bez nas, dotycząca trójpodmiotowo partnerskiej relacji, sprawiły, że frekwencja rodziców na ko-lejnych spotkaniach z nauczycielem, którą trudno było uzyskać w warunkach szkolnych, w nieco innej przestrzeni stała się niemal stuprocentowa. Znaczna część rodziców po przeorganizowaniu spraw zawodowych i rodzinnych do-łączyła do dzieci już na pierwszym spotkaniu, zorganizowanym w ogrodzie jednego z uczniów. Warunki sprzyjające swobodnym rozmowom, nieformalny charakter spotkań, neutralna przestrzeń, nieskrępowany strój, dyskusje przy
19 L. Wollman: Sztuka bycia nauczycielem. Sztuka współbycia nauczyciela z małym dziec-kiem. W: Sztuka bycia nauczycielem. Sztuka współbycia nauczyciela z małym dziecdziec-kiem. Sztuka pytania i odpowiadania w edukacji i życiu. Red. A. Górniok -Naglik, L. Wollman. -Biała 2015, s. 63.
20 Por. M. Łobocki: Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warsza-wa 1985; M. Bulera, K. Żuchelkowska: Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem rodzi-ców. Toruń 2006; W. Żłobicki: Rodzice i nauczyciele w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków 2000;
B. Pawlak: Jak współpracować z rodzicami uczniów klas początkowych. Kraków 2003.
kawie, ciastku, ognisku, stały się tłem do nawiązywania relacji, wymiany po-glądów, konsultacji, negocjacji, dyskretnego i taktownego omawiania – czasem trudnych – problemów wychowawczych. Kolejne spotkania, organizowane wspólnie z nauczycielem, zyskały w krótkim czasie licznych zwolenników i stały się ważnym i priorytetowym punktem w kalendarzu imprez szkolnych i rodzin-nych. Obserwowalne i mierzalne efekty w postaci zadowolenia dzieci, frekwencji na spotkaniach, wielości inicjatyw (średnio 6 spotkań tematycznych w roku oraz przedsięwzięcia okolicznościowe) doprowadziły do wypracowania rozwiązań, które stopniowo przejmowane są przez wspólnoty pozostałych klas kształcenia zintegrowanego. Ze względów formalnych utrzymano także obowiązujące dotychczas na terenie placówki formy współpracy i kontaktów z rodzicami, zwłaszcza tymi, którzy do tej pory nie włączyli się w innowacyjne rozwiązania (w klasie, w której zainicjowano nowy rodzaj współpracy i współdziałania, od-notowano tylko dwa takie przypadki).
Z uwagi na pionierski charakter podjętych działań, trudno na tym etapie dokonywać ich rzetelnej oceny. Niewątpliwym sukcesem jest wzrastające zainte-resowanie wprowadzanymi rozwiązaniami, wykraczające poza samą instytucję oraz pozytywne opinie samych zainteresowanych. Osoby zaangażowane w budo-wanie nowej jakości relacji pomiędzy szkołą a środowiskiem rodzinnym dziecka wskazują na wielorakie korzyści wynikające ze współpracy. Do najważniejszych zaliczają:
■
wzrost poczucia bezpieczeństwa oraz komfortu związanego z pobytem dziec- ka w szkole;■
obniżenie wskaźnika odnotowanych problemów wychowawczych oraz eduka-cyjnych;■
możliwość wzajemnego poznania rodziców, uczniów i nauczycieli w sytua-cjach codziennych, w działaniach niewymuszonych formalnym charakterem spotkań;■
zwiększoną gotowość do inicjatyw twórczych i działania na rzecz dobra wspólnego;■
zwiększoną wrażliwość na potrzeby innych;■
znaczący wzrost częstotliwości i jakości wzajemnych kontaktów;■
wdrożenie szeregu nowych inicjatyw:– bank godzin, np. jeden z rodziców oddaje drugiemu swój czas na realizację dzia-łań, które stanowią obszar jego aktywności, a w zamian może skorzystać z oferty innego rodzica (np. godzina korepetycji z j. angielskiego za godzinę poświęconą na pomoc w uszyciu stroju karnawałowego),
– wyjazdy na zieloną i białą szkołę, – dzień rodziny,
– rajd rodzinny (pieszy i rowerowy),
– utworzenie teatru szkolnego, który w ciągu roku przygotowuje spektakl z udziałem rodziców w roli aktorów;
■
utrzymanie sprawdzonych rozwiązań – piknik rodzinny,– festyn świąteczny;
■
zwiększoną gotowość do pomocy rzeczowej. Rodzic mający świadomość, że materiały, które przekazuje na rzecz szkoły, są wykorzystywane do pracy z jego dzieckiem chętniej występuje w roli darczyńcy czy osoby świadczącej usługę.Obserwując pozytywne zmiany w zachowaniu rodziców, uczniów i nauczy-cieli należy stwierdzić, że inicjatywa ta powinna zostać rozszerzona o kolejne podmioty, które poprzez własną aktywność staną się współtwórcami sukcesu wychowawczego.
Zakończenie
Droga do osiągnięcia tego celu nie jest łatwa. Rodzice – choć obdarzani różnymi szczytnymi mianami: sojuszników, partnerów, współpracowników – na ogół traktowani są w szkole jak petenci, tymczasem muszą oni poczuć, że będąc stroną życia szkolnego – mogą również funkcjonować w roli zleceniodawców konkretnych usług oraz współorganizatorów i kreatorów nowych rozwiązań.
Zadanie to wymaga zbliżenia społeczno -emocjonalnego, reprezentowania postaw otwartych, przyjaznych, zaangażowanych, nacechowanych tolerancją, wyrozumiałością i pomocniczością21. Oczekiwania te dotyczą partnerów o zróż-nicowanych osobowościach, reprezentujących sprzeczne interesy, wynikające chociażby z odmiennego usytuowania w szkolnej rzeczywistości22. Jednak, po-mimo szeregu trudności, warto pielęgnować każdy przejaw dzielenia się radością, obdarowywania zasobami umysłu, serca, wrażliwością. Zdaniem Bronisławy Dymary, w warunkach sprzyjających współpraca i współdziałanie z czasem mogą przerodzić się w coś więcej. Mamy wówczas do czynienia ze współbyciem, stanowiącym taką relację interpersonalną, w której akceptacja dla pewnych, wspólnych idei, celów, przedsięwzięć i kierunków myślenia, bądź uświadomienie sobie przez partnerów dialogu wspólnoty emocjonalnej, intelektualnej i ducho-wej, wyzwalają poczucie sensu, satysfakcji i radości bycia z innym. Relacje te tworzą życzliwą przestrzeń międzyosobową, wolną od pośpiechu, powierzchow-ności i wszelkich imitacji, przestrzeń, w której zarówno dorośli jak dzieci uczą się wnikliwości poznawczej i przetwarzania wiedzy w mądrość23.
21 M. Winiarski: Rodzina – szkoła – środowisko lokalne. Problemy edukacji środowiskowej.
Warszawa 2000, s. 267.
22 D. Lalak: Rodzina i szkoła w systemie wychowania. W: Agresja w szkole – diagnoza i profi-laktyka. Red. M. Libiszowska -Żółtkowska, K. Ostrowska. Warszawa 2008, s. 134.
23 B. Dymara: Współbycie interpersonalne dzieci i dorosłych jako fenomen i zadania eduka-cji. Bliżej pedagogiki współbycia. W: Edukacja małego dziecka. Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy. Tom I. Red. E. Ogrodzka -Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica. Kraków 2010, s. 72.
Bibliografia
Bulera M., Żuchelkowska K.: Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem rodzi-ców. Toruń 2006.
Dymara B.: Poszukiwanie ładu umysłu i serca w przestrzeniach szkoły, edukacji i co-dziennego życia. W: Oświata w otoczeniu burzliwym. Migotliwe konteksty i perspek-tywy rozwoju współczesnej edukacji. Red. H. Rusek, A. Górniok -Naglik, J. Oleksy.
Katowice 2008.
Dymara B.: Współbycie interpersonalne dzieci i dorosłych jako fenomen i zadania edu-kacji. Bliżej pedagogiki współbycia. W: Edukacja małego dziecka. Teoretyczne odnie-sienia, tendencje i problemy. Red. E. Ogrodzka -Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica.
T. 1. Kraków 2010.
Hall C., Hornby G.: Współpraca mimo różnic. W: Nauczyciel wychowawca. Red.
G. Hornby, E. Hall, C. Hall. Tłum. J. Bartosik. Gdańsk 2005.
Hornby G.: Pomoc i doradzanie rodzicom. W: Nauczyciel wychowawca. Red. G. Hornby, E. Hall, C. Hall. Tłum. J. Bartosik. Gdańsk 2005.
Jakowicka M.: Otwartość systemu edukacji jako jeden z obszarów zmian w kontekście europejskim. W: Paradygmaty współczesnej dydaktyki. Red. L. Huryło, D. -Stańska, M. Łojko. Kraków 2009.
Karwowska -Struczyk M.: Edukacja przedszkolna. W poszukiwaniu innych rozwiązań.
Warszawa 2012.
Kawula S.: Zagadnienie integracji oddziaływań wychowawczych w środowisku, W:
Pedagogika społeczna. Dokonania – aktualności – perspektywy. Red. S. Kawula.
Toruń 2002.
Klim -Klimaszewska A.: Pedagogika przedszkolna. Warszawa 2005.
Kowalczuk P.: Rodzice jako pierwsi nauczyciele. Partnerzy, petenci czy zło konieczne?
W: Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna (obszary sporów, poszukiwań, wyzwań i doświadczeń w kontekście zmian oświatowych). Red. D. Waloszek. Kraków 2010.
Koźmiński G. (red.): Współpraca z rodzicami. Złotów 2001.
Koźmiński G.J., Kitowska D.K.: Nauczyciel – wychowawcą. Złotów 2000.
Lalak D.: Rodzina i szkoła w systemie wychowania. W: Agresja w szkole – diagnoza i profilaktyka. Red. M. Libiszowska -Żółtkowska, K. Ostrowska. Warszawa 2008.
Łobocki M: Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warszawa 1985.
Łukasik J.M., Jagielska K., Solecki R.: Nauczyciel. Wychowawca. Pedagog. Kielce 2013.
Mendel M.: Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalną społecznością. Koncepcje part-nerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwią-zania. Red. D. Klus -Stańska, M. Szczepska -Pustkowska. Warszawa 2009.
Oleksy J.: Szkoła dla rodziców, czy rodzice dla szkoły? Dylematy na temat uczestnictwa rodziców w szkolnym życiu dzieci z klas I–III. W: Edukacyjne konteksty wspierania rozwoju dziecka. Red. E. Kochanowska, J. Wojciechowska. Bielsko -Biała 2012.
Pawlak B.: Jak współpracować z rodzicami uczniów klas początkowych. Kraków 2003.
Sawicka A.: Współpraca przedszkola z rodzicami. Warszawa 1978.
Waloszek D.: Pedagogika przedszkolna. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań.
Kraków 2006.
Winiarski M.: Rodzina – szkoła – środowisko lokalne. Problemy edukacji środowisko-wej. Warszawa 2000.
Wolan T.: Nauczyciel jako wychowawca i współtwórca przemian w edukacji. Chorzów 2004.
Wollman L.: Sztuka bycia nauczycielem. Sztuka współbycia nauczyciela z małym dzieckiem. W: Sztuka bycia nauczycielem. Sztuka współbycia nauczyciela z małym dzieckiem. Sztuka pytania i odpowiadania w edukacji i życiu. Red. A. -Naglik, L. Wollman. Bielsko -Biała 2015.
Żłobicki W.: Rodzice i nauczyciele w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków 2000.
Rodzic, uczeń i nauczyciel w przestrzeni szkoły –
w poszukiwaniu optymalnych modeli współpracy i współdziałania Streszczenie
Poszukiwanie optymalnych modeli współpracy ze środowiskiem rodzinnym stanowi istotny element aktywności zawodowej wielu nauczycieli. Świadomość potencjału wychowawczego tkwiącego w ro-dzicach sprawia, że pedagodzy z coraz większą determinacją podejmują próby włączenia środowiska rodzinnego w życie szkoły, czyniąc je współodpowiedzialnym za proces edukacyjno -wychowawczy i jego efekty. Współpraca i współdziałanie pedagogów oraz rodziców to dynamiczny układ, wymaga-jący stałej modyfikacji zachowań oraz sięgania po innowacyjne rozwiązania, które poprzez zespole-nie sił i społeczno -emocjonalne zbliżezespole-nie stają się podstawą do budowania partnerstwa opartego na gotowości do podejmowania wysiłku na rzecz dobra wspólnego podmiotów i osobistego zarazem.
Zadanie to nie należy do łatwych, bowiem nauczyciele i rodzice koncentrując się na potrzebach włas-nych, coraz częściej krytykują się wzajemnie, tworząc klimat niesprzyjający relacji partnerskiej oraz deprecjonujący sens i znaczenie edukacji. Przygotowany tekst wpisuje się w problematykę obecności rodziców w życiu szkoły oraz nawiązuje do przykładów dobrych praktyk, prowadzących do rzeczy-wistej realizacji nowatorskich rozwiązań w zakresie współpracy i współdziałania.
Słowa kluczowe: nauczyciel, rodzic, współpraca, współdziałanie.
Parents, students, and teachers within the school environment – in search of optimal models of cooperation and collaboration Summary
The search of optimal models of cooperation with the family environment constitutes an essential element of professional responsibility of many teachers. Awareness of the educational potential of parents increases the teachers’ determination to attempt to incorporate the family environment in school life to a greater degree, the result of which is sharing responsibility for the educational process and its effects. The dynamic structure of the cooperation and collaboration between educators and parents demands constant modification of behaviours as well as reaching for innovative solutions which, through the merging of the forces and socio -emotional closeness, become the foundation for the development of a partnership based on a readiness to undertake efforts for the common and personal good. However, this task is not easy; focusing on their personal needs, parents and teachers tend to criticise each other more and more, which inevitably results in an atmosphere detrimental to the development of partnership and diminishing to the essence and meaning of education. This
article delves into the issue of parental involvement in school life. It also reflects on the exemplary teaching practices resulting in actual implementation of innovative solutions focused on enhanced collaboration and cooperation.
Keywords: teacher, parent, collaboration, cooperation.
Jadwiga Oleksy, doktor nauk humanistycznych (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Pedagogiki i Psychologii, 2004), absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydział Pedagogiczno -Artystyczny w Cieszynie. Starszy wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. rtm. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu. Redaktorka i współredaktorka czterech prac zbiorowych, autorka i współautorka licznych artykułów opublikowanych w pracach zbioro-wych i czasopismach. Interesuje się problemami z zakresu dydaktyki ogólnej, w tym szczególnie elementami systemu dydaktycznego, głównie zaś mediami dydaktycznymi, procesem kształcenia i wychowania uczniów młodszych, komunikacyjnymi aspektami relacji nauczyciel–uczeń w pro-cesie kształcenia.