Inkubacja innowacyjnej przedsiębiorczości

Podstawowym kierunkiem działań wspierających rozwój nowych biznesów są programy inkubacji przedsiębiorczości¹¹³ realizowane w preinkubatorach oraz inkubatorach akademickich, przedsiębiorczości i technologicznych. Na inkubację przedsiębiorczości składa się kompleksowy zespół działań wspierających przedsiębiorcę i proces tworzenia nowej fi rmy od pomysłu do stabilności rynkowej. Skuteczność inicjatyw przedsiębiorczych, ich natężenie i zasięg zależą nie tylko od samego przedsiębiorcy, ale także od otoczenia i charakteru systemu gospodarczego. Tworzenie i rozwój biznesu są silnie uzależnione od cech lokalnego otoczenia (środowiska innowacyjnego), w którym działa przedsiębiorca.

W ramach programów inkubacji przedsiębiorczości wyodrębnia się trzy komplementarne i następujące po sobie etapy:

Preinkubacja – obejmuje wsparcie w pierwszym etapie (zalążkowym –

1. seed-stage) tworzenia

przedsiębiorstwa, realizowana w preinkubatorach oraz akademickich inkubatorach przedsiębiorczości. Na tym etapie mamy do czynienia z projektem biznesowym, który jest oceniany i doskonalony pod kątem szans rynkowej aplikacji. Następuje dojrzewanie pomysłu biznesowego oraz ukształtowanie przyszłego przedsiębiorcy.

Inkubacja – obejmuje wsparcie w drugim etapie (rozruchu –

2. start-up-stage) tworzenia

przedsiębiorstwa, realizowane w inkubatorach przedsiębiorczości i technologicznych. Na tym etapie następuje rejestracja przedsiębiorstwa oraz wypracowanie podstaw organizacyjnych, technologicznych i prawnych biznesu.

Akceleracja – obejmuje wsparcie w trzecim etapie (urynkowienia) rozruchu nowego biznesu, 3.

realizowana w inkubatorach i parkach technologicznych. Obejmuje próbę weryfi kacji rynkowej oraz wsparcie kompetencji biznesowych i technologicznych przedsiębiorcy. Akceleracja dotyczy często małych i średnich fi rm wprowadzających nowe produkty oraz rozwijających kompetencje technologiczne.

Należy podkreślić, że nie ma jednego uniwersalnego modelu ani szablonu organizacyjnego dla programu inkubacji, który zagwarantuje sukces. Należy również podkreślić duże zróżnicowanie strategii i potencjalnych instrumentów aktywizacji przedsiębiorczości wypracowanych w lokalnych

113 W 2003 r. Światowe Forum Stowarzyszeń Inkubatorów Przedsiębiorczości i Parków Naukowych, które odbyło się w Richmond (USA) przyjęło jedną defi nicję dla inkubowania biznesu i inkubatorów przedsiębiorczości: „Program inkubacji przedsiębiorczości zdefi niowano jako proces rozwoju ekonomicznego i socjalnego skierowany na doradzanie potencjalnym, początkującym przedsiębiorstwom (start-up), organizowanie oraz przyspieszanie ich wzrostu i sukcesu poprzez kompleksowy program wspierania biznesu. Głównym celem jest wypromowanie efektywnych przedsiębiorstw, które wyjdą z programu w określonym czasie, zdolne samodzielnie przetrwać fi nansowo na rynku. Te fi rmy tworzą miejsca pracy, rewitalizują środowisko lokalne, komercjalizują nowe technologie, tworzą dobrobyt i pomyślny rozwój lokalnej i narodowej gospodarki. Kluczowymi elementami sukcesu inkubacji przedsiębiorczości są:

zarząd, który organizuje środki i rozwija powiązania biznesowe, marketingowe i menedżerskie odpowiednio do potrzeb 1. przedsiębiorców – klientów,

wspólne usługi biurowe, szkolenie, zaplecze techniczne i wyposażenie, 2.

dobór klientów i proces przyspieszonego rozwoju, w wyniku czego przedsiębiorstwa stają się bardziej samodzielne oraz 3. przygotowane do wyjścia z programu,

pomoc w uzyskaniu środków fi nansowych niezbędnych dla rozwoju przedsiębiorstwa.

4.

Program inkubacji przedsiębiorczości dodaje wartości przedsiębiorstwom poprzez oferowanie we własnym obiekcie odpowiedniej powierzchni i elastycznych warunków najmu”.

154

środowiskach. Działania muszą mieć charakter indywidualny odzwierciedlający cechy lokalnego środowiska naukowego i gospodarczego oraz tradycje przemysłowe i kulturowe. Inkubacja umożliwia koncentrację w jednym miejscu niezbędnych usług, często o nierynkowym charakterze oraz ograniczenie ryzyka niepowodzenia.

Inkubatory przedsiębiorczości to najstarszy,¹¹⁴ klasyczny model inkubacji przedsiębiorczości.

Podstawą każdego inkubatora jest nieruchomość połączona z ofertą usług wspierających rozwój nowo powstałych fi rm. Funkcjonowanie tego typu kompleksów jest ukierunkowane na wspomaganie rozwoju nowo powstałych fi rm poprzez:

dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni na działalność gospodarczą,

−

usługi wspierające biznes, np. doradztwo ekonomiczne, fi nansowe, prawne, patentowe,

−

organizacyjne i technologiczne,

pomoc w pozyskiwaniu środków fi nansowych,

−

tworzenie właściwego klimatu dla podejmowania działalności gospodarczej i realizacji

−

przedsięwzięć innowacyjnych – tzw. efekty synergiczne.

W praktyce mamy do czynienia z ośrodkami wielofunkcyjnymi podejmującymi działania na rzecz pomocy małym prywatnym fi rmom. Głównym kryterium wyodrębnienia tej grupy ośrodków innowacji i przedsiębiorczości jest oferta zróżnicowanej powierzchni pod wynajem lub dzierżawę dla MSP. Oddziaływanie inkubatorów − zarówno na przedsiębiorczość i rozwój ekonomiczny, jak i na rozprzestrzenianie się współpracy technologicznej − uczyniło z nich uznane narzędzie rozwoju regionalnego. Od końca lat 80. XX w. inkubatory są coraz powszechniej wykorzystywaną przez władze publiczne formą pobudzania rozwoju gospodarczego i innowacyjności, przekształceń strukturalnych oraz tworzenia nowych miejsc pracy.

W połowie 2010 r. identyfi kujemy w Polsce 45 inkubatorów przedsiębiorczości. Od kilku lat, szczególnie ostatnich pięciu, ich liczba utrzymuje się na mniej więcej tym samym poziomie.

Na Mazowszu utworzonych było 5 inkubatorów przedsiębiorczości. Jednak ta formuła wspierania przedsiębiorczości nie przyjęła się w regionie. Próby czasu nie wytrzymały inicjatywy w Płocku, Ząbkach, Pionkach i Ostrołęce. Obecnie działa tylko jeden – w Radomiu, powołany w 1994 roku w ramach Stowarzyszenia „Radomskie Centrum Przedsiębiorczości”. Aktualnie rezyduje w nim 8 fi rm zatrudniających 42 osoby. Inkubator radomski należy zaliczyć do kategorii małych – powierzchnia 1080,8 m²¹¹⁵ (średnio, przeciętny inkubator w Polsce zajmuje obecnie powierzchnię 2476,1 m², od 506 do 9602 m²). W ciągu ostatniego roku zainteresowane działalnością w radomskim inkubatorze były 53 osoby (w tym 15 kobiet, 20 osób bezrobotnych, 18 osób do 25 roku życia) i jest to wielkość znacznie odbiegająca od średniej w kraju (30). W roku ubiegłym założono dzięki wsparciu IP w Radomiu 15 fi rm; w tym 4 przez kobiety, 9 przez osoby bezrobotne i 5 przez osoby do 25 roku życia, żadna z nich nie zawiesiła swojej działalności.

114 Pierwszy inkubator został uruchomiony z prywatnej inicjatywy w Batavii (USA) w 1958 r.

115 Powierzchnia większa niż 2000 m² według standardów międzynarodowych jest warunkiem osiągnięcia przez tego typu jednostkę samowystarczalności fi nansowej.

155

Kolejnym typem programu inkubacji przedsiębiorczości są inkubatory technologiczne, tworzone w powiązaniu z instytucjami naukowo-badawczymi. Główne ich funkcje obejmują wspomaganie rozwoju nowo powstałych fi rm oraz optymalizację warunków dla transferu i komercjalizacji technologii poprzez:

kontakty z instytucjami naukowymi i ocenę przedsięwzięć innowacyjnych,

−

usługi wspierające biznes, np. doradztwo fi nansowe, marketingowe, prawne, organizacyjne

−

i technologiczne,

pomoc w pozyskiwaniu środków fi nansowych, w tym z funduszy ryzyka,

−

tworzenie właściwego klimatu dla podejmowania działalności gospodarczej i realizacji

−

przedsięwzięć innowacyjnych – tzw. efekty synergiczne,

dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni na działalność gospodarczą.

−

Głównym celem inkubatora technologicznego jest pomoc nowo powstałej, innowacyjnej fi rmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku¹¹⁶. W bieżącej działalności podkreśla się korzyści, jakie wynikają z osobistego kontaktu przedsiębiorców z zarządem i pracownikami inkubatora, trenerami i doradcami oraz innymi przedsiębiorcami, lokatorami inkubatora. Efektem bezpośrednich kontaktów są tzw. efekty synergii, trudne do osiągnięcia w innych warunkach. W działaniach inkubacyjnych kładzie się coraz większy nacisk na

„miękkie” usługi dla małych i średnich przedsiębiorstw. W 2006 r. na Mazowszu identyfi kowano dwa inkubatory technologiczne. Utworzone w 1991 r. Centrum Przedsiębiorczości na Politechnice Warszawskiej należało do najstarszych w kraju. Niestety, żadna z tych inicjatyw nie dotrwała do 2010 r. Fakt ten należy uznać za istotne osłabienie systemu wsparcia w regionie.

Zainteresowanie przedsiębiorczością, akademickimi fi rmami odpryskowymi i nowymi formami transferu technologii w ramach instytucji naukowych zaowocowało wypracowaniem koncepcji uczelnianych preinkubatorów¹¹⁷. Ten typ ośrodków innowacji stanowi formę przejścia od programów dydaktycznych w zakresie przedsiębiorczości do zaawansowanych form wsparcia nowych pomysłów biznesowych. Tworzenie uczelnianych preinkubatorów wynika z potrzeby zaspokojenia specyfi cznych potrzeb początkowych etapów procesu założycielskiego nowej fi rmy, tworzonej przez studentów lub pracowników naukowych. Działania i oferowana pomoc obejmują przygotowanie do utworzenia nowej fi rmy oraz próbę wstępnej oceny szans jej rynkowego powodzenia. Zainteresowanie preinkubacją na świecie pojawiło się w latach 90. XX w., jako przedłużenie procesu dydaktycznego o możliwości przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfi kacji wiedzy i umiejętności we własnej fi rmie. Preinkubatory są tym samym ofertą wsparcia studentów i pracowników naukowych w praktycznych działaniach rynkowych. W tego typu jednostkach rozwijane są takie usługi i działania jak promocja i edukacja przedsiębiorczości oraz wsparcie komercjalizacji nowych produktów i technologii. Środowisko akademickie można uznać za właściwy grunt dla realizacji projektów preinkubacji ze względu na ciągle rozwijaną i upowszechnianą wiedzę. Jednocześnie koncepcja

116 S.A. Mian, Technology Business Incubation: Learning from the US Experience, w: Technology Incubators: Nurturing Small Firms, OECD, Paris 1997, s. 106-129.

117 W Polsce najczęściej spotykamy określenie akademicki inkubator przedsiębiorczości, choć często kojarzy się ono z ogólnokrajową siecią akademickich preinkubatorów utworzonych przez Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości.

156

preinkubatorów jest coraz częściej stosowana w działalności parków technologicznych czy lokalnych programach rozwoju przedsiębiorczości. Tworzy to szanse na rozwój sieci wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości – od powstania idei po wejście na krajowe i globalne rynki. W ramach szkoły wyższej preinkubator daje szczególne możliwości rozwoju nowych biznesów poprzez potencjalny dostęp do: (1) uczelnianych laboratoriów i aparatury badawczej, (2) doradztwa technologicznego i patentowego, (3) wiedzy naukowców i studentów przy świadczeniu usług doradczych i szkoleniowych, (4) baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysłach, patentach i technologiach.

Elementami uczelnianych programów preinkubacji są najczęściej:

akcje reklamowe i promocyjne powiązane z zajęciami w zakresie przedsiębiorczości,

−

uczelniane konkursy na biznesplany wśród studentów, doktorantów i młodych prawników nauki,

−

propozycje szkoleniowe i doradcze dla potencjalnych przedsiębiorców akademickich,

−

centra akademickiej kreatywności,

−

tworzenie sieci zewnętrznych kontaktów z inwestorami ryzyka (głównie anioły biznesu i fundusze

−

zalążkowe), stowarzyszeniami absolwentów, inkubatorami i parkami technologicznymi.

Instytucja akademickiego inkubatora przedsiębiorczości (AIP) to kluczowy obok CTT element instytucjonalnej obudowy modelu przedsiębiorczego uniwersytetu.

W węższym rozumieniu bierze się pod uwagę funkcje AIP. Powinien on przede wszystkim koncentrować się na fazie preinkubacji i pracy z osobami, które w przyszłości podejmą działalność biznesową, celem zapewnienia im jak najlepszego przygotowania do podjęcia takiej działalności.

Podstawowe sposoby działania powinny obejmować: działania promujące przedsiębiorczość, szkolenia, doradztwo i analizę potencjału rynkowego przedsięwzięć. Inkubator akademicki może łączyć funkcje preinkubatora i inkubatora (opieka nad jak największą liczbą inkubowanych fi rm), w zależności od posiadanej infrastruktury i zasobów ludzkich. Jak wynika z doświadczeń europejskich, to przede wszystkim doświadczenie i kwalifi kacje personelu inkubatora decydują o jego powodzeniu.

Dlatego inkubator akademicki nie musi dysponować rozbudowaną infrastrukturą w postaci budynku i dużej powierzchni użytkowej, ale musi dysponować dobrze przygotowaną kadrą zarządzającą.

Organizacyjnie tego typu inkubatory są najczęściej ogólnouczelnianą jednostką, prowadzącą działalność usługową, szkoleniową lub naukową, której zadaniem jest propagowanie i wspieranie przedsiębiorczości w środowisku akademickim, skoncentrowaną na preinkubacji m.in. w formie coraz popularniejszych konkursów biznesplanów. Wybrane w drodze starannej selekcji projekty przygotowane przez studentów, absolwentów, doktorantów i młodych pracowników nauki, uzyskują w AIP szeroką pomoc merytoryczną i fi nansową aż do momentu stabilizacji rynkowej. Formy wsparcia obejmują między innymi doradztwo, informację i szkolenia w zakresie: przedsiębiorczości i tworzenia fi rmy, dostępu do środków z funduszy europejskich, opracowania biznesplanów, prawa gospodarczego itp.

157

W sferze regulacyjnej właściwą bazę legislacyjną tworzy na tym etapie Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27.07.2005 r., zawierająca zapisy o prawnych możliwościach współpracy z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim. Otwarciem na przedsiębiorczość akademicką jest artykuł 86, mówiący: „W celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki, uczelnie mogą prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii.” Akademicki inkubator przedsiębiorczości tworzy się w celu wsparcia działalności gospodarczej środowiska akademickiego lub pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami. AIP utworzony:

w formie jednostki ogólnouczelnianej działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego –

przez senat uczelni;

w formie spółki handlowej lub fundacji działa w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe.

–

Cytowane zapisy umożliwiają rozwój uczelnianej infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii, pozostawiając jednocześnie swobodę wyboru formy organizacyjno-prawnej (jednostka ogólnouczelniana, spółka handlowa lub fundacja), adekwatnej do potrzeb danej uczelni. Ustawa sankcjonuje istnienie pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami a akademicki inkubator przedsiębiorczości tworzy się w celu wsparcia tej aktywności. Brak jest schematów i ścisłych modeli organizacyjnych tego typu inicjatyw a doświadczenia zagraniczne w tym obszarze są bardzo zróżnicowane¹¹⁸.

Pierwsze zinstytucjonalizowane próby adaptacji koncepcji akademickiego inkubatora podjęto na Uniwersytecie Warszawskim w 1998 roku. Wówczas w ramach Uczelnianego Ośrodka Transferu Technologii uruchomiono pierwszy program preinkubacji pomysłów biznesowych wśród studentów UW – „Student z Pomysłem”. Szerokie zainteresowanie działaniami w tym obszarze pojawiło się w 2004 roku na kilkunastu szkołach wyższych oraz wśród działaczy Studenckiego Forum Business Centre Club, którzy utworzyli Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości opiekującą się wyjątkową w skali europejskiej siecią AIP na ponad 20 krajowych uczelniach. Wypracowano model zarządzania procesem preinkubacji w ramach Fundacji AIP z siedzibą w Warszawie. Utworzone na podstawie umów ze szkołami wyższymi inkubatory świadczą różne formy wsparcia wobec młodych przedsiębiorców, m.in. w zakresie: księgowości, zarządzania oraz prawa. Przyszły przedsiębiorca może uzyskać dostęp do komputera z podłączeniem do Internetu, drukarki, faksu, telefonu oraz innych urządzeń multimedialnych. Nabór do inkubatora odbywa się na drodze konkursu oraz indywidualnych spotkań ze studentami, posiadającymi pomysł na działalność gospodarczą.

Inkubowana fi rma działa w inkubatorze na zasadzie pionu w Fundacji z własnym subkontem, co oznacza, iż nie musi uzyskiwać samodzielnej osobowości prawnej. Zakres oraz warunki wejścia i wyjścia z inkubatora określane są w umowie wstępnej pomiędzy Fundacją a młodym przedsiębiorcą.

W każdym z inkubatorów można zorganizować do 10 pionów (fi rm). Ta forma rozpoczynania działalności pozwala na uwolnienie młodego przedsiębiorcy od konieczności ponoszenia opłat związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa oraz opłacaniem podatków. Wszelkie koszty prowadzenia inkubatora ponoszone przez Fundację są następnie dzielone na liczbę fi rm działających w inkubatorze

118 J. Guliński, K. Zasiadły (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka. Przewodnik po doświadczeniach międzynarodowych, PARP, Warszawa 2005.

158

i opłacane (w pewnej części) przez inkubowane fi rmy z ich dochodów. Pokrywanie kosztów pobytu w inkubatorze odbywa się stopniowo, a pełne opłaty inkubowane fi rmy ponoszą po kilku miesiącach funkcjonowania. Okres inkubacji trwa do czasu osiągnięcia samodzielności, nie dłużej jednak niż 3 lata.

Po wyjściu z inkubatora fi rma zobowiązana jest przez tak długi okres, jak długo trwała inkubacja, dzielić się pewnym procentem zysków z inkubatorem.

Tabela VI.10. Wybrane charakterystyki mazowieckich inkubatorów akademickich na tle kraju

Wyszczególnienie: Mazowsze: Polska:

2006 2010 2005 2010

liczba preinkubatorów 8 8 18 62

średnia powierzchnia preinkubatora (w m²) - 33 42 84

zatrudnienie 1 0 1 1

łączna liczba projektów/fi rm 33 760 60 2 832

średni roczny budżet (w tys. zł)* - 53,5 - 70,7

* dane za poprzedni, pełny rok budżetowy

Źródło: opracowanie własne.

Na Mazowszu identyfi kujemy stałą od lat liczbę ośmiu AIP działających przy warszawskich uczelniach oraz jeden przy Płockim Parku Przemysłowo-Technologicznym. Siedem z analizowanych inkubatorów należy do sieci Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości.