Sektory innowacyjne – analiza w podziale na podregiony

Analizując rozkład populacji fi rm w sektorach innowacyjnych w rozbiciu na pięć podregionów województwa mazowieckiego trzeba uwzględnić fakt ich zróżnicowanego potencjału ludnościowego. Podczas gdy w 2008 r. liczba ludności aktywnej zawodowo w podregionie ciechanowsko-płockim, ostrołęcko-siedleckim oraz radomskim kształtowała się w granicach 150 tys.

osób, w podregionie warszawskim to ponad 320 tys., a w Mieście St. Warszawie 850 tys. Z tego względu stosowne porównania regionalne aktywności fi rm w sektorach innowacyjnych dokonujemy oceniając ich liczebność na 1000 osób aktywnych zawodowo (stopa przedsiębiorczości w sektorach innowacyjnych).

Wykres IV.4. Firmy w sektorach innowacyjnych na Mazowszu jako % ludności czynnej zawodowo (na 1000 osób)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Jak wynika z przedstawionych danych, sytuacja poszczególnych podregionów jest bardzo zróżnicowana. Wyraźnie rysuje się przewaga M. St. Warszawy. Nieco niższy jest poziom aktywności w podregionie Warszawskim, a więc powiatach otaczających miasto, natomiast pozostałe podregiony pozostają wyraźnie w tyle. Stosunkowo najmniejsze różnice występują w przemysłach wysokiej i średniowysokiej techniki. Relatywnie niższą aktywność w tej dziedzinie na terenie M. St. Warszawy można wytłumaczyć ograniczonymi możliwościami lokalizacji zakładów przemysłowych. Obserwujemy natomiast wyraźne przesunięcie aktywności w tej dziedzinie do podregionu warszawskiego i w efekcie wyższy wskaźnik liczby przedsiębiorstw wysokiej i średniowysokiej techniki na 1000 osób aktywnych zawodowo. Warto też wskazać na silną pozycję podregionu warszawskiego w usługach high-tech. Natomiast w przypadku fi rm z udziałem zagranicznym obserwujemy z jednej strony dominację M. St. Warszawy a z drugiej – bardzo niskie zainteresowanie w lokowaniu inwestycji zagranicznych na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego i ciechanowsko-płockiego.

4 5 6

11

8

4 4 4

11

15

2 1

5

10

22

0 5 10 15 20 25

94

Dla uchwycenia najnowszych tendencji w sektorach innowacyjnych na Mazowszu warto prześledzić zmiany ilościowe i jakościowe wśród fi rm najmłodszych, zarejestrowanych po 2003 r. (wykres IV.5). Tu także widoczne jest zróżnicowanie między poszczególnymi podregionami. To co zwraca uwagę, to rosnący udział fi rm zaliczanych do kategorii usług high-tech. W proporcji do ludności aktywnej zawodowo aktywność w tej dziedzinie jest widoczna we wszystkich podregionach, a zwłaszcza w podregionie warszawskim. Można się domyślać, że generalnie są to usługi informatyczne, w obrębie których mieszczą się także stosunkowo proste rodzaje działalności.

W przypadku podregionu radomskiego na podkreślenie zasługuje stosunkowo wysoki przyrost fi rm z udziałem zagranicznym.

Wykres IV.5. Firmy w sektorach innowacyjnych na Mazowszu jako % ludności czynnej zawodowo (fi rmy zarejestrowane po 2003 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Zróżnicowanie potencjału ludnościowego podregionów a także różny poziom aktywności przedsiębiorczej w sektorach innowacyjnych powodują, że mamy do czynienia z wyraźną koncentracją liczby przedsiębiorstw w sektorach innowacyjnych na terenie M. St. Warszawy.

Jedynie w przypadku sektorów wysokiej i średniowysokiej techniki proporcje rozkładu między podregionami są zbliżone do proporcji w ogólnej liczbie fi rm. W usługach high-tech udział M. St. Warszawy przekracza 70%, a w przypadku fi rm z przewagą kapitału zagranicznego – 80%

(wykres IV.6).

W uzupełnieniu oceny aktywności sektorów innowacyjnych w rozbiciu na podregiony warto przeanalizować w jakim zakresie fi rmy z udziałem zagranicznym, uznawane za „rozsadniki”

innowacyjności, lokują się w przemysłach wysokiej oraz średniowysokiej techniki oraz usługach high-tech. Dane przedstawione na wykresie IV.6 ilustrują udział fi rm we wspomnianych sektorach w ogólnej liczbie fi rm z udziałem zagranicznym. Okazuje się, że stosowne wskaźniki dla Mazowsza są nieco niższe od średniej krajowej jeśli chodzi o przemysły wysokiej i średniowysokiej techniki. Zdziwienie musi budzić niezbyt wysoki udział sektorów innowacyjnych w M. St. Warszawy, gdzie występuje duża koncentracja fi rm z udziałem zagranicznym, a jednocześnie relatywnie wysoki udział sektorów innowacyjnych w podregionach o stosunkowo niskim nasyceniu fi rm z kapitałem zagranicznym w ogóle, a więc ciechanowsko-płockim i ostrołęcko-siedleckim. Ponadto, porównanie całej populacji fi rm zagranicznych z fi rmami młodymi, założonymi po 31.12.2003 r., nie wykazuje zmian na korzyść jeśli chodzi o tendencję do lokowania się fi rm z udziałem zagranicznym w sektorach innowacyjnych, poza podregionem ciechanowsko-płockim.

1 2 1 2 1 2 2 1

5 6

1 0

3 4

7

0 5 10 15 20 25

cko-Siedlecki Radomski Warszawski M. St. Warszawa

95

Wykres IV.6. Struktura ilościowa zarejestrowanych przedsiębiorstw w rozbiciu na podregiony

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Powyższe uwagi nie sugerują bynajmniej ograniczonej innowacyjności fi rm z udziałem zagranicznym, gdyż mogą wdrażać innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne czy marketingowe, działając w różnych sektorach (vide pkt. 2). Jednak ich relatywnie niskie zaangażowanie w sektorach innowacyjnych na Mazowszu a także zróżnicowanie tego zaangażowania w podregionach wymaga pogłębionej analizy.

Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw mazowieckich według badań Community 2.

Innovation Survey (CIS)

W niniejszej części analizujemy innowacyjność przedsiębiorstw mazowieckich w przemyśle i w sektorze usług rynkowych na podstawie badań Community Innovation Survey (CIS) - międzynarodowego programu realizowanego pod egidą Eurostatu w krajach UE i EFTA oraz w krajach kandydujących do członkostwa w UE. Program ten stanowi główne źródło informacji na temat działalności innowacyjnej przedsiębiorstw europejskich. W badaniach CIS wykorzystywana jest tzw. metodologia Oslo, czyli zestaw defi nicji i zaleceń metodologicznych omówionych w podręczniku Oslo Manual⁶⁰.

Działalność innowacyjna w rozumieniu Podręcznika Oslo to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, fi nansowym i handlowym, których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji.

W wydaniu Oslo Manual 2005 wprowadzona została nowa typologia innowacji obejmująca, oprócz innowacji produktów i procesów (innowacje technologiczne), również innowacje organizacyjne i marketingowe (innowacje nietechnologiczne).

60 Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data – Oslo Manual, Proponowane zalecenia odnośnie zbierania i interpretowania danych dotyczących innowacji - Podręcznik Oslo. Pierwsze wydanie z 1992 r. opracowane zostało wspólnie przez OECD i Nordycki Fundusz Przemysłu (Nordisk Industrifond, Oslo), drugie i trzecie wydanie (odpowiednio z 1997 i 2005 r.) powstało w wyniku współpracy OECD i Eurostatu.

233 550 640 43867

175 559

710 55950

691 659

844 59474

3349 3626

3498 165781

18688 13034

6550 324282

Wysoka i -wysoka technika Wszystkie firmy

96

Metodologia Oslo wyróżnia kilka rodzajów działalności innowacyjnej – oprócz działalności B+R również takie działania, jak zakup oprogramowania oraz gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw, szkolenie personelu i marketing oraz zakup środków trwałych (maszyn i urządzeń) niezbędnych do wprowadzenia nowych produktów na rynek i wdrożenia nowych procesów produkcyjnych.

Przedmiotem badań innowacji prowadzonych w oparciu o metodologię Oslo jest pełne spektrum nowości, tzn. zarówno nowości na skalę światową (innowacje absolutne), jak i nowości wyłącznie z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa, czyli innowacje imitacyjne.

Przedsiębiorstwo innowacyjne technologicznie według metodologii Oslo to przedsiębiorstwo, które w badanym okresie referencyjnym (dwu- lub trzyletnim) wprowadziło na rynek przynajmniej jeden nowy lub istotnie ulepszony produkt (wyrób/usługa) bądź wdrożyło przynajmniej jeden nowy lub istotnie ulepszony proces, przy czym produkt ten i proces są nowością przynajmniej z punktu widzenia tego przedsiębiorstwa.

Przedmiotem analizy w niniejszym opracowaniu są wyniki badania CIS 2006 dotyczącego okresu referencyjnego 2004-2006 oraz badania CIS 2008, którego okres referencyjny obejmował lata 2006-2008. Badaniami tymi objęte były przedsiębiorstwa w przemyśle i w sektorze usług rynkowych liczące powyżej 9 pracujących.

Wyniki badania CIS 2008 w zakresie innowacji organizacyjnych i marketingowych nie są jeszcze aktualnie dostępne w przekroju wojewódzkim.

2.1 Udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe i procesowe w przemyśle