GRAŻYNA NIEDBALSKA, KRZYSZTOF B. MATUSIAK
4. Ośrodki przedsiębiorczości na Mazowszu
Realizacja zadań statutowych prowadzi w instytucjach wspierających do wyodrębnienia organizacyjnego działalności szkoleniowej i doradczej. W większości badanych instytucji działają Ośrodki Szkoleniowo-Doradcze (OSD). Spotykamy je pod różnymi nazwami (ośrodek wspierania przedsiębiorczości, centrum biznesu, centrum przedsiębiorczości i inne) – to nie nastawione na zysk jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe, pracujące na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia, transferu i komercjalizacji nowych technologii oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. OSD uczestniczy we wszelkich inicjatywach mających na celu rozbudowanie potencjału gospodarczego oraz poprawę jakości życia społeczności lokalnej.
Tabela VI.11. Charakterystyka podstawowych zasobów mazowieckich OSD na tle kraju
Wyszczególnienie: Mazowsze: Polska:
2006 2010 2004 2010
dysponowana powierzchnia w m2 341 479 392 689
zatrudnienie etatowe 5 19 5 16
konsultanci i wykładowcy zatr. na umowy zlecenia,
w tym z tytułem naukowym 11
3 19
4 30
4 32
3 budżet ośrodka (w tys. zł),
w tym dochody własne (w %)* 285,1
49,5 2 378,6
45,8 263,4
62,1 2 445,9 38,8
liczba klientów* 1 193 1 878 1258 1 421
* prezentowane dotyczą poprzedniego, pełnego roku sprawozdawczego
Źródło: opracowanie własne.
W połowie 2010 r. w województwie mazowieckim identyfi kujemy 28 ośrodków szkoleniowo-doradczych. Od 2006 r. liczba podmiotów aktywnych w tym obszarze wzrosła o 3. W ostatnich latach mazowieckie OSD istotnie wzmocniły zasoby kadrowe i infrastrukturalne. Przeciętny ośrodek zajmuje 479 m2, przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu – od 45 m2 do 2500 m2. Na dysponowanej powierzchni znajdują się: sale dydaktyczne/seminaryjne (w 76,9% ośrodków), sale konferencyjne (53,8%), pracownie komputerowe (30,8%), czytelnie i biblioteki (38,5%) oraz pokoje konsultantów i pomieszczenia biurowe. Ośrodki w swoich zasobach posiadają sprzęt biurowy (92,3%) oraz dostęp do Internetu szerokopasmowego (69,2%) i baz danych (38,5%). W statystycznym mazowieckim ośrodku zatrudnionych jest 19 pracowników etatowych a dodatkowych 10 uczestniczy w jego pracach w formie zleceń. W porównaniu z zatrudnieniem w ośrodkach na terenie całego kraju, w mazowieckich OSD w większym stopniu preferowane jest zatrudnienie etatowe na rzecz prac wykonywanych na podstawie umów cywilno-prawnych. W ostatnich trzech latach liczba pracowników utrzymuje się na dosyć stabilnym poziomie, ze wskazaniem na tendencję wzrostową. Świadczyć to może o uzyskaniu stabilności kadrowej OSD. Ośrodek posiada średnio: 12 wykładowców (w tym 2 z tytułami naukowymi) oraz 7 konsultantów (w tym 2 z tytułami naukowymi).
Około 40% czasu pracy, zarówno mazowieckich ośrodków jak i pozostałych OSD, przeznaczanych jest na działania informacyjne o możliwościach pozyskania środków z UE oraz przygotowanie wniosków o dofi nansowanie i pomoc w zdobywaniu funduszy. Świadczy to o wzrastającym zainteresowaniu możliwościami uzyskania wsparcia z programów unijnych.
162
Wspieranie procesów założycielskich pochłania przeciętnie około 23,6% czasu pracy ośrodka.
Więcej czasu, aniżeli w ośrodkach w pozostałych województwach zajmuje aktywność w zakresie aktywizacji środowisk lokalnych (około 18%).
Tabela VI.12. Zmiany w strukturze aktywności OSD według przeznaczanego czasu pracy w 2009 r.
Wyszczególnienie: Polska: Mazowsze:
przygotowanie wniosków dotacyjnych i pomoc
w zdobywaniu funduszy 14,0 24,3
asysta w tworzeniu nowych fi rm 14,9 23,6
aktywizacja środowisk lokalnych 7,1 18,0
działania informacyjne o programach unijnych 22,5 12,5
szkolenia, doskonalenie zawodowe bezrobotnych 15,6 10,4
doradztwo i szkolenia dla fi rm 15,0 7,2
transfer i komercjalizacja technologii 2,9 2,0
Pozostałe 7,9 0,0
Źródło: opracowanie własne.
Z usług mazowieckiego ośrodka szkoleniowo-doradczego w ciągu roku korzysta średnio 1878 osób (około 24% więcej w porównaniu z danymi wszystkich krajowych ośrodków), w tym 46,3%
stanowią kobiety, a 20% - osoby po 50 roku życia.
Tabela VI.13. Struktura klientów w OSD w 2009 r. (w %)
Wyszczególnienie: Polska: Mazowsze:
początkujący przedsiębiorcy 23,4 26,5
bezrobotni i poszukujący pracy 21,8 25,7
pracownicy MSP 14,7 17,2
właściciele i menedżerowie MSP 13,9 8,0
studenci i pracownicy naukowi 3,8 6,0
urzędnicy administracji publicznej 6,1 5,0
pracownicy dużych fi rm 3,4 4,2
dzieci i młodzież 2,3 4,2
pozostali* 10,7 3,2
* m.in. rolnicy, organizacje pozarządowe
Źródło: opracowanie własne.
Głównymi odbiorcami usług zarówno krajowych OSD jak i samych mazowieckich są początkujący przedsiębiorcy (26,4%) oraz bezrobotni i poszukujący pracy (25,6%). Ponadto, znaczną część odbiorców stanowią pracownicy MSP (17,2%). Wzrastająca w 2009 r. liczba osób bezrobotnych i poszukujących pracy korzystających z usług OSD jest odzwierciedleniem sytuacji na rynku pracy.
Największym zainteresowaniem usługobiorców cieszy się przede wszystkim oferta informacyjna (w 2009 r. – 19,4%). W porównaniu z danymi krajowymi, w znacznie mniejszym stopniu działalność mazowieckich ośrodków skupia się na działalności szkoleniowej. W strukturze
163
rodzajowej utrzymuje się niewielkie znaczenie doradztwa. Natomiast w bardzo dużym stopniu odbiorcy ośrodków zainteresowani są pozostałymi działaniami, co może świadczyć o tym, iż mazowieckie OSD aktywnie uczestniczą w inicjatywach lokalnych podejmowanych na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego. Można do nich zaliczyć między innymi zaangażowanie w:
organizację spotkań informacyjnych dla przedsiębiorców i osób zamierzających uruchomić wła-–
sną działalność gospodarczą,
organizację lub uczestnictwo w targach pracy oraz wystawach, –
działania animacyjne zmierzające do rozwoju aktywności lokalnej, –
promocję lokalnych przedsiębiorstw, –
organizację misji gospodarczych i spotkań brokerskich, –
pomoc w opracowywaniu dokumentów strategicznych.
–
Dzięki pomocy statystycznego mazowieckiego ośrodka rocznie opracowywanych jest 56 biznesplanów oraz 6 wniosków dotacyjnych. Na stałe z jego usług korzysta średnio 20 przedsiębiorstw (dla porównania dane ogólnokrajowe mówią o średnio 125 przedsiębiorstwach).
Oferta ośrodków jest zróżnicowana, niemniej jednak obserwuje się obszary aktywności, które od początku funkcjonowania traktowane są priorytetowo i dotyczą przede wszystkim przedsiębiorczości, tworzenia i prowadzenia działalności gospodarczej, opracowania biznesplanów.
W ostatnich latach lokalne instytucje stały się również ośrodkami informacji europejskiej, dostarczając wiedzy o możliwościach pozyskania dofi nansowania w ramach programów unijnych a także pomocy w przygotowaniu aplikacji konkursowych. Ponadto OSD zaczęły aktywnie uczestniczyć w przedsięwzięciach zmierzających do aktywizacji środowisk lokalnych. Zmiany w strukturze usług wynikają głównie z dostosowań oferty do potrzeb lokalnego rynku oraz realizowanych danym okresie projektów.
Najbardziej zróżnicowana tematycznie oferta usług świadczonych przez OSD występuje w ramach działalności informacyjnej. Większość ośrodków oferuje doradztwo, przekaz informacji i szkolenia w zakresie zakładania działalności gospodarczej, opracowania biznesplanu oraz usługi w obszarze zarządzania przedsiębiorstwem (np. marketingu, fi nansów, księgowości i doradztwa podatkowego) i dostępu do funduszy europejskich. Ponadto na wysokim poziomie utrzymują się działania związane z aktywizacją środowisk lokalnych. W ostatnich latach zdecydowanie największą popularnością cieszyły się usługi związane z pozyskiwaniem środków z UE na działania realizowane przez MSP oraz samorządy lokalne. Jednocześnie bez zmian w małym stopniu oferowane jest wsparcie działań proinnowacyjnych w zakresie wdrażania nowych produktów i usług oraz ochrony własności intelektualnej, nierozerwalnie związanych z dostępem do funduszy unijnych. Pomoc w tym obszarze oferowana jest przede wszystkim przez ośrodki afi liowane przy prężnie działających instytucjach i organizacjach o wielokierunkowej aktywności we wsparciu biznesu, zlokalizowanych w dużych aglomeracjach.
164
Tabela VI.14. Zakres oferowanych przez OSD usług w 2010 r. (realizowane przez % ośrodków)
Wyszczególnienie: Doradztwo: Informacja: Kursy i szkolenia:
Polska Mazowsze Polska Mazowsze Polska Mazowsze
przedsiębiorczość, tworzenie fi rmy 61,4 38,5 78,6 61,5 64,3 38,5
dostęp do funduszy europejskich 65,7 53,8 82,9 76,9 62,9 61,5
opracowanie biznesplanu 58,6 30,8 65,7 46,2 51,4 30,8
księgowość, rachunkowość 35,7 23,1 52,9 30,8 47,1 23,1
fi nanse, podatki 28,6 23,1 58,6 46,2 42,9 30,8
zarządzanie zasobami ludzkimi 22,9 7,7 32,9 15,4 41,4 7,7
informatyka i komputery 11,4 15,4 20,0 23,1 40,0 23,1
prawne 20,0 15,4 50,0 15,4 38,6 15,4
zarządzanie biznesem 30,0 15,4 45,7 30,8 37,1 15,4
aktywizacja środowisk lokalnych 30,0 53,8 47,1 61,5 35,7 53,8
zarządzanie jakością 18,6 23,1 31,4 7,7 30,0 7,7
analiza rynku i marketing 30,0 15,4 42,9 15,4 24,3 15,4
ochrona własności intelektualnej 8,6 7,7 24,3 7,7 18,6 7,7
handel zagraniczny i współpraca
międzynarodowa 18,6 7,7 35,7 15,4 15,7 7,7
wdrażanie nowych usług i produktów 22,9 15,4 34,3 23,1 10,0 0,0
pośrednictwo kooperacyjne 11,4 7,7 25,7 7,7 5,7 7,7
inne 4,3 7,7 1,4 15,4 4,3 23,1
Źródło: opracowanie własne.
Poza podstawową działalnością doradczą, informacyjną i szkoleniową OSD oferują również wsparcie w zakresie dostępu do środków fi nansowych na tworzenie i rozwój przedsiębiorstw.
Pomoc ta dotyczy w szczególności pomocy w uzyskaniu subwencji, grantów i dopłat, w tym przede wszystkim dofi nansowania z funduszy europejskich (23,1% ośrodków). Mniejszym zainteresowaniem aniżeli w krajowych ośrodkach cieszy się wsparcie w zakresie otrzymania preferencyjnych pożyczek i poręczeń w ramach lokalnych/regionalnych funduszy pożyczkowych (Polska - 22,9%, woj.
mazowieckie – 7,7%) i funduszy poręczeniowych (odpowiednio 14,3% i 7,7%). Mazowieckie ośrodki nie prowadzą współpracy z podmiotami wspierającymi innowacyjne, ryzykowne przedsięwzięcia realizowane przez MSP – fundusze kapitału zalążkowego, anioły biznesu czy venture capital.
Roczny budżet mazowieckiego ośrodka jest zbliżony do danych ogólnokrajowych i wynosi średnio 2378,6 tys. zł, przy dużym zróżnicowaniu – od 32 tys. zł do 6,5 mln zł. W porównaniu z danymi krajowymi, mazowieckie OSD w mniejszym zakresie korzystają z grantów i projektów celowych (pomocy publicznej). Ponadto są w niższym stopniu uzależnione od wsparcia ze środków zewnętrznych aniżeli OSD w innych województwach. Wpływy z działalności własnej w 2009 r.
pokrywały 45,8% kosztów bieżących.
165
Tabela VI.15. Struktura fi nansowania działalności OSD w 2009 r.
Wyszczególnienie: Polska: Mazowsze:
budżet OSD (w tys. zł) 2 445,9 2378,6
wpływy z działalności szkoleniowej 12,4 13,2
wpływy z działalności doradczej 5,7 0,4
inne dochody własne 20,6 32,2
europejskie i krajowe granty/projekty 47,0 30,0
regionalne i lokalne granty/projekty 7,9 16,2
subwencje i dopłaty udziałowców/fundatorów 3,7 0,0
inne zasilanie zewnętrzne 2,7 8,0
Źródło: opracowanie własne.
Rozwój regionalnych systemów wsparcia wymaga w pierwszej kolejności nasycenia przestrzeni województwa ośrodkami szkoleniowo-doradczymi. To najprostsze ogniwo systemu w jakiejkolwiek formule organizacyjnej powinno znaleźć się w każdej gminie. Efektywność systemu wymaga bezpośredniej bliskości z przedsiębiorcami i małymi fi rmami w wymiarze lokalnym. Brak tego typu lokalnego ogniwa systemu marginalizuje miejscowe podmioty od informacji i dostępu do usług wsparcia. Oznacza to potrzebę utworzenia kilkudziesięciu nowych ośrodków lub tzw. „okienek”.