Z grom adzenie bardzo ściśle trzy m ało się określonego w k o n s ty tu c ja c h celu szczegółowego i przez d ziesiątki la t uchylało się od w szelkich propozycji p rac niezgodnych z p ierw o tn y m i założeniam i. D om y ró w n ież b y ły urządzane w te n sposób, aby słu ży ły ty lk o jako zak ład y d la k o b iet i dziew cząt.
P ierw sza zm iana n a stą p iła dopiero w 1904 r., gdy się zda w ało, że nie m ogą pow stać now e zak ład y w edług duch a zgro m adzenia, z pow odu ów czesnych w aru nkó w . W ty m w łaśnie czasie m. w ik a ria K saw era O żarow ska, m ając zgodę przełożo nej g e n e ra ln e j:-2, zdecydow ała się p rzy ją ć kierow nictw o ochronki w Częstochow ie i w K saw erow ie pod W arszaw ą. W C zęstochow ie zajęcia w ochronce pro w adziły sio stry ty lk o p rzez ro k (1904— 1905), gdyż udało się pow oli zorganizow ać zak ład w ed ług k o n sty tu c ji zgrom adzenia. N ato m iast d ziałal
81 Zob. rip. list m. B ernardy Tomickiej z dn. 3. II. 1894 r. do M arii K a r łow skiej: „Szkoda, w ielka szkoda, że Pani teraz zajrzeć do nas nie może, niejednej rady udzielić bym mogła według metod naszych doświadczer niem zatwierdzonych. Nie jest to łatw a spraw a z nim i (wychowankami), tylko łaska Boża może natchnąć jak z jakim i charakteram i postępować, bo praw ie z każdą inaczej” (L isty s. 2—3).
ność w K saw erow ie n a korzyść dzieci u trz y m ała się przez dłuższy czas (1904— 1916).
Na podstaw ie u ch w ały k a p itu ły g e n e ra ln e j33 odbytej w L a val w 1899 r. m ogły do dom ów zgrom adzenia w Polsce poło żonych na w si uczęszczać dzieci na n au k ę robót, pod w a ru n kiem , że będą odłączone od p okutnic, czyli zw yczajnych pod opiecznych zakładów zgrom adzenia. W p ra k ty c e rzadko sto sow ano to pozw olenie k a p itu ły g eneraln ej.
N ato m iast w now szych czasach w ięcej zajęto się m ałym i dziećm i. I ta k po I w ojnie św iatow ej przez k ilk a la t p ro w a dziły sio stry k rak o w sk ie ochronkę dla m iejscow ych dzieci, a p rz y koń cu okupacji niem ieckiej i po II w ojnie św iatow ej rozw inęła się p rac a w k ilk u przedszkolach, w Bieńczycach pod K rako w em (1942— 1945), w Pobiedrze (1943— 1948), w K aliszu (1945— 1948), w Św iebodzicach (1946— 1947) i w G dańsku (1947— 1961). W S u p ra ślu przez k ilk a m iesięcy w 1934 r. roz toczono opiekę n a d dziećm i pow odzian m ałopolskich.
W czasie pierw szej i d ru g iej w o jn y św iatow ej rozw inęły po szczególne dom y in te n sy w n ą akcję c h a ry ta ty w n ą i opiekuń czą, a doryw czo także doszły zajęcia w szp italu dla ra n n y c h żołnierzy (np. w K rakow ie).
P o 1950 r. coraz bardziej zan ik ały in sty tu c je zgrom adzenia daw nego ty p u dla dziew cząt zagrożonych m oralnie i tru d n y c h do prow adzenia^ p rzekształcane na zak ład y dla dzieci opóź nio n ych w rozw oju i k alek oraz na zak ład y opieki dla doros ły ch (chorych staruszek).
W zakładach, prow adzonych przez zgrom adzenie w o sta t nich latach , obow iązują reg u la m in y państw ow ych in sty tu c ji opiekuńczych i Zrzeszenia K atolików „ C a ritas”. O rgan izacyj nie zostały w spom niane zak ład y w yodrębnione od dom u za konnego, bo ty lk o część sió str danego dom u jest zatru d n io n a w zakładzie.
D om y zakonne, k tó re nie p o siad ają obecnie żadnego zakładu, s ta ra ją się rów nież w dostęp ny im sposób służyć bliźnim , przez a kcję relig ijn o -c h a ry ta ty w n ą.
Zakończenie
W obecnej rozpraw ie zostały p rzedstaw ione początki i roz w ój zgrom adzenia M atki Bożej M iłosierdzia na p rze strz e n i stu la t (1862— 1962), jego p race w e w łasn y ch zakład ach n ad kobie tam i i dziew czętam i m oraln ie zagrożonym i, rów nież zm iany
174 o. Jo a c h i m b a r [148]
M Posiedzenie dnia 9. XI. 1899 r. Kopia uchwał zachowała się w ADKr., akta luźne.
jak ie zaszły w tej zew n ętrzn ej działalności zgrom adzenia, także praw o p a rty k u la rn e zgrom adzenia, jego organizacja i życie w ew n ętrzn e. W y korzystano w szelkie dostępne m a te ria ły źród łowe, zwłaszcza rękopiśm ienne, aby obraz by ł pełn y. P o w sta ła w te n sposób pierw sza nauk o w a p raw n o -h isto ry czn a m onogra fia zgrom adzenia.
Przep ro w ad zon e b ad an ia u sta liły , co dotychczas nie było jas ne, że pierw sze dom y zgrom adzenia pow stałe w Polsce nie b y ły częścią zgrom adzenia M atk i Bożej M iłosierdzia w L av al w e F ra n cji, założonego przez m. T eresę R ondeau w 1818 r., ale stan o w iły osobne zgrom adzenie, k tó re założyła Ewa T eresa P o tocka z T eklą K u n e g u n d ą K łobukow ską i jej córką A n to n in ą Różą, po osobistym zapoznaniu się przez 8 m iesięcy ze zgrom a dzeniem w L aval. D opiero w 1878 r. zgrom adzenie w Polsce po łączyło się p raw n ie ze zgrom adzeniem w L av al i otrzym ało de k re t poch w alh y od Stolicy A post. Je d n a k łączność dom ów pol sk ich z L av al b y ła dość lu źna i w 1922 r. n a stą p ił podział n a dw a niezależne zgrom adzenia, z dom am i głów nym i w L aval i W arszaw ie.
K o n sty tu c je i zw yczaje zakonne b y ły jednakow e ta k w do m ach zgrom adzenia w e F ra n c ji ja k i w Polsce. D opiero po 1922 r. zgrom adzenie w Polsce p o starało się o now e k o n s ty tu cje, dostosow ane do k odeksu p raw a kanonicznego i w a ru n k ó w
polskich. K o n sty tu c je te zachow ały isto tn e p rzepisy z d aw n ych w spólnych k o n sty tu c ji uży w an y ch w e F ra n c ji i w Polsce.
Z ostała rów nież w y jaśn io n a rola m. E w y T eresy P otockiej. T rzeba ją uw ażać za założycielkę zgrom adzenia w Polsce razem z m. T. R ondeau.
Także z przepro w ad zo n ych b ad ań w yn ik a, że zgrom adzenie M atki Bożej M iłosierdzia jest raczej zgrom adzeniem polskim a nie fran cuskim , jak dotychczas sądzono. B yło przez jakiś czas w cielone do zgrom adzenia francuskiego, od którego wzięło k o n sty tu c je , zw yczaje i m eto d y p racy , ale rozw ijało się dość sam odzielnie.
DODATEK
I. K anoniczna e re k c ja zgrom adzenia w 1922 r.
(Oryg. zaginął, tłum aczenie w j. polskim wpisane w rękopisie ADKr. „Kronika krakow ska” cz. III pod datą 8. VI. 1922 r.)
Ojciec św. na audiencji udzielonej w dniu 2 m aja 1922 r. K ardynałow i Prefektow i św. K ongregacji dla Spraw Zakonnych, biorąc pod uwagę listy polecające Biskupa z L aval i Jego Em inencji K ardynała Arcybi skupa Warszawskiego, a także i innych Biskupów O rdynariuszów w P
ol-176 O. J O A C H I M B A R [150]
see, w których diecezjach znajdują się domy Tow arzystw a Sióstr M. B. Miłosierdzia, ze swym m acierzystym domem w Laval we Francji; zastanowiwszy się dokładnie nad spraw ą i za zgodą zainteresowanych, domy Tow arzystw a w Polsce tj. w Warszawie, Krakowie, Płocku, Czę stochowie, Wilnie, Radomiu i w Walendowie, w yjął i odłączył od w y żej wzmiankowanego domu macierzystego Tow arzystw a i domów po łożonych we F rancji i z tych oddzielonych domów nowe Zgromadzenie zakonne na praw ie papieskim jako już m ające dekret pochwalny utworzył; aprobatę tegoż odsuwając na czas późniejszy. Niniejszym D ekretem ogłasza się założenie Zgromadzenia pod nazwą Sióstr N. P. M. Miłosierdzia, m ające swój dom m acierzysty w W arszawie; zo staw iając należne praw a O rdynariuszom odpowiednio do św. Kano nów.
Pierw szorzędnym celem tego nowego Zgromadzenia jest, aby Siostry przede w szystkim dążyły do własnego uświęcenia przez przestrzega nie ślubów prostych ubóstwa, czystości, posłuszeństwa i zachowanie K onstytucji. Powtóre, by nie tylko kobiety upadłe, a pragnące pow ró cić do uczciwego życia, odpowiednimi środkam i wspomagały i do zu pełnej poprawy, o ile możności, doprowadziły, ale też i dziewczęta potrzebujące szczególnej opieki, aby uniknęły niebezpieczeństw świata, przy użyciu należnych środków, pobożnie wychowały i wykształciły.
W szystkie Siostry m ają prowadzić doskonałe życie wspólne pod kie runkiem Przełożonej G eneralnej w ybieranej co 6 lat i będą składać po ukończonym nowicjacie trzy śluby proste, najpierw czasowe, a po tem dożywotnie.
Aby jednak Zgromadzenie zakonne obecnie mogło się należycie urzą dzić, w ybrać sobie Przełożone i K onstytucje odpowiednio ułożyć, a tak ułożone Stolicy św. do aprobaty przedłożyć, raczył Ojciec św. zamia nować W izytatora Apostolskiego, który odpowiedniej do instrukcji jem u udzielonej, zwoła K apitułę G eneralną i w ciągu roku, licząc od w yda nia obecnego Dekretu, prześle relację św. K ongregacji dla Spraw Za konnych o dopełnieniu wszystkiego należycie. Tak postanowiono bez względu na jakiekolw iek przeciwne postanowienia.
Dan w Rzymie, w S ekretariacie św. Kongregacji dla Spraw Zakon nych dnia 2 m aja 1922 r.
(podpisy)
II. Definitywne zatwierdzenie zgromadzenia w 1927 r. (Oryg. zaginął, tłum . w j. poi. zachowało się w ADKr.)
Ojciec św. Pius X I na audiencji dnia 10 grudnia 1927 r. udzielonej przew ielebnem u Sekretarzow i św. Kongregacji dla Spraw Zakonnych, w ziąwszy pod uwagę zbawienne owoce, jakie w ydał pobożny In sty tu t Sióstr N. M. P. Miłosierdzia, m ając na względzie polecające listy Bi skupów diecezji, w których wspom niane Siostry zamieszkują, a nade wszystko wysłuchawszy zdania Ich Em inencji Najczcigodniejszych Oj ców, przełożonych nad tąż Kongregacją, którzy na sesji generalnej d. 2 grudnia 1927 r. rzecz dojrzale rozważyli, pobożny In sty tu t sam, już 2 m aja 1922 bardzo pochwalony i zalecony, jako Kongregację o ślu bach prostych pod zarządem Przełożonej G eneralnej aprobować i po tw ierdzić raczył; a także tegoż In sty tu tu K onstytucje, zaw ierające się w tym egzemplarzu, którego oryginał zachowuje się w archiw um w spom nianej św. Kongregacji, na lat siedem na próbę łaskaw ie apro
bował i zatwierdził, jako według brzm ienia obecnego D ekretu zarówno pobożny In sty tu t jako i jego powyższe Konstytucje, aprobuje i zatw ier dza, przy zachowaniu jurysdykcji Ordynariuszów zgodnie ze świętym i Kanonami.
Dan w Rzymie z S ek retariatu św. Kongregacji dla Spraw Zakonnych dnia 10 grudnia 1927 r.
(podpisy) III. Wykaz kapituł gener. od 1922 r.
1. W arszawa 1922 r. 2. W arszawa 1928 r. 3. W arszawa 1934 r. 4. K raków 1946 r. 5. K raków 1952 r. 6. W arszawa 1956 r. 7. W arszawa 1962 r.
IV. Wykaz przełożonych gener. od 1922 r. 1. M. Leonarda Cielecka (1922—1928) 2. M. M ichaela Moraczewska (1928—1946) 3. M. Róża Kłobukowska II (1946—1952) 4. M. A leksandra A rchita (1952—1956) 5. M. Szczęsna W łostowska (1956— ) V. W ykaz dom ów (1862— 1962)
(Pierwsza data oznacza założenie, druga zwinięcie dom u) 1. W arszawa, ul. Żytnia, 1862—
— filie: a) Ksaw erów 1898—1916.
b) W arszawa-Grochów 1926—1942. c) Radość 1942—1945. 2. K rak ó w ’1868— — filie: a) Rabka Zdrój 1928—1946. b) Bieńczyce 1942—1945. 3. Derdy 1881—1913, 1944— — filia: Waleridów 1896—1913. 4. Płock 1899—1950. — filia: Biała 1928—1950. 5. Częstochowa 1904— 6. Żytom ierz 1907—1909. 7. W alendów 1913— — filia: Derdy 1932—1944. 8. Wilno 1908—1945. 9. Przem yśl 1916—1919. 10. Radom 1917— 11. Kalisz 1922— 12. K iekrz 1928— 13. Supraśl 1933—1935. 14. Lwów 1938—1946. 15. Pobiedr 1943—1948. 16. W arszawa—Grochów 1942— 12 — P r a w o k a n o n i c z n e
178 O . J O A C H I M B A R [152] 17. Gdańsk — św. Wojciech 1945— 18. Zakopane 1946— 19. R abka—Zdrój 1946— 20. Świebodzice 1946—1947. 21. W rocław 1946— 22. Biała k. Płocka 1950— 23. B ram ki Ludne 1961—