Rok 1881 1913 1920 1928 1939 1945 1962
Siostry 38 158 168 221 306 318 383
W ychowanki 127 614 525 820 1032 565 550
Domy 3 6 7 9 10 13 15
U w a g i :
1) w liczbie „sióstr” mieszczą się profeski i nowicjuszki. 2) do „domów” nie wlicza się domów filialnych.
3) od 1862 r. do końca 1962 r. zmarło w zgromadzeniu 229 sióstr, opuściło zgromadzenie 33 profeski.
4) w 1962 r. było nadto w domach zgromadzenia 13 oblatek i 103 b. wychowanki.
5) obliczenia dokonane na podstawie „Księgi ludności niestałej” i „Księgi zm arłych” upow ażniają do tw ierdzenia, że w 1881 r. było raczej 38 sióstr a nie 23, jak dotychczas przyjm owano w zgroma dzeniu.
6) wykaz statystyczny został sporządzony na podstaw ie źródeł przy toczonych w „Wykazie źródeł”.
Wykaz źródeł
I. Rękopisy (1)
A) Archiw a domowe Zgromadzenia M. B. Miłosierdzia: 1. B i a ł a k. Płocka
K ronika domowa (Domu w Płocku) 1946 r. (do 1950 r.). K ronika wysiedlonego Domu płockiego w Białej, t. I—II. Księga zm arłych sióstr w domu Anioła Stróża w Płocku.
Spis wychowanek zakładu Anioła Stróża w Płocku w edług stanu w dniu 1. IV. 1938 a następnie w dalszym ciągu nowo przybyłe. 1 W ymieniam tylko księgi i akta tworzące pewną całość. W w yli czonych archiw ach są także ak ta luźne ułożone w tekach z napisam i wg treści.
2. B r a m k i L u d n e
K ronika Domu w B ram kach Sióstr M atki Bożej Miłosierdzia. 3. C z ę s t o c h o w a
K ronika Domu w Częstochowie, t. I—III. 4. D e r d y
K ronika SS. M. B. M iłosierdzia w Derdach, r. 1953— 5. К i e к r z
K ronika now icjatu, t. I 1958—1961 (Kraków), t. II 1961—1964 (Kiekrz). K siążka wizyt od r. 1929, Dom Serca Jezusowego w Kiekrzu.
Księga pam iątkow a Domu Serca Jezusowego w Kiekrzu. 6. K r a k ó w (skrót: ADKr.) C outum ier (suite).
Czw arta *część konstytucji Tow arzystw a M atki Bożej M iłosierdzia i dyrektorium .
Dalszy ciąg kroniki pisanej przed w ojną (w Wilnie).
In sty tu t Miłosierdzia, K onstytucje Tow arzystw a Sióstr M iłosierdzia Laval (rkps w jęz. franc, bez tytułu, polski tyt. dopisany).
K ronika Domu lwowskiego od r. 1938 do r. 1946.
K ronika Domu wileńskiego od roku 1929—1936 r. włącznie. K ronika (Domu wileńskiego 1937—1939 r.).
K ronika krakow ska, cz. I—VI. Księga główna (spis sióstr).
Księga ludności niestałej, cyrkuł 5 i 6, n r domu 2521 w Warszawie. Księga zwyczajów Tow arzystw a M atki Bożej Miłosierdzia.
Księga zwyczajów zgromadzenia N. M aryi Panny Miłosierdzia. Listy ks. Zygm unta Goliana do m. K saw ery Ożarowskiej 1881—1884. Listy księdza Zygm unta Goliana do naszej czcigodnej m atki założy cielki Ewy Teresy Potockiej.
L isty m atki B ernardy Tomickiej ze zgromadzenia SS. M atki Bożej Mi łosierdzia do m atki M arii K arłow skiej założycielki zgrom adzenia SS. Do brego Pasterza (1893—1898).
Menologium, k ró tk ie w spom nienia o śp. M atkach i Siostrach Zgrom a dzenia M atki Bożej M iłosierdzia od r. 1875 do 1954.
Olszamowska K saw era s., H istoria zgromadzenia sióstr M atki Bożej M iłosierdzia w Polsce od r. 1862 do 1954.
Pierw sza reguła M iłosierdzia 1818 (rkps w jęz. franc, bez tytułu, pol ski ty tu ł dopisany).
Spis zm arłych sióstr zgromadzenia M atki Bożej M iłosierdzia od ro ku 1875.
Zw yczajnik zgromadzenia sióstr M atki Bożej M iłosierdzia (1954 r.). Zw yczajnik zgromadzenia sióstr M atki Bożej M iłosierdzia (1960 r.).
7. R a b k a
H istoria pow stania Domu „L oretto” w Rabce w 1926 r. i K ronika do 1949 r.
8. R a d o m
K ronika Domu w Radomiu, t. I—IV. K ronika zakładu w Radomiu.
Spraw ozdanie z działalności opiekuńczo-charytatyw nej zgromadzenia sióstr M atki Bożej M iłosierdzia w Radom iu za czas od 1. IX. 1939 do 15.1. 1945 r.
180 O . J O A C H I M B A R [154]
Zm arłe siostry, ks. kapelani, wychowanki i osoby świeckie (w R a domiu).
9. W a l e n d ó w K ronika Derd i W alendowa od 1881 r.
O stow arzyszeniach w zakładach M atki Bożej Miłosierdzia postano wionych dla pokutnic dla ułatw ienia im postępu w cnocie.
10. W r o c ł a w
K ronika zgromadzenia SS. M atki Miłosierdzia, Dom wrocławski.
11. Z a k o p a n e
K ronika Domu w Zakopanem od 1946 r.
B) A rchiw um K urii Metropol. w K rakow ie (skrót: AKKr.): Protokóły czynności K onsystorza Jeneralnego w Krakowie, r. 1868— —1905 (roczniki oprawne).
C) A rchiw um K urii Diec. w Przemyślu: P rotokół podawczy K urii Diecezjalnej Przem yskiej, r. 1919.
D) A rchiw um Domu gł. zgrom. SS. Opatrzności Bożej w Przem,yślu: D yrektorium zgromadzenia sióstr Opatrzności Bożej,
M atka M aria-A ntonina M irska — założycielka zgromadzenia sióstr Opatrzności Bożej, kró tk i rys jej życia i działalności.
Reguły dla sióstr i penitentek (rkps w jęz. franc., bez tytułu). U stawy zakonu sióstr Opatrzności we Lwowie.
E) Inne
Kaszewski H enryk Feliks ks., K ronika parafii św. Jan a w Radomiu 1840—1960 (maszynopis w arch, paraf.)
Momidłowski Stefan ks., Życiorys ks. Ja n a Balickiego, Przem yśl 1957 (maszynopis, posiada ks. D. Bialic w Przemyślu).
II. Druki
Akt elekcji Najśw. M aryi Panny M iłosierdzia na Przełożoną Gene raln ą zgromadzenia naszego, W arszawa 1937.
Cérémonial des Soeurs de Notre-Dam e de la Miséricorde de Laval, Solesmes 1895.
Ceremoniał sióstr M atki Bożej M iłosierdzia z Laval [b m r w ok. 1908]. Constitutions des soeurs de N otre-D am e de la M iséricorde de Laval, Laval 1880 i Laval 1891.
D yrektorium do użytku Tow arzystw a M atki Bożej Miłosierdzia, b.m.r.w. (ok. 1909).
Golian Zygm unt ks., Listy duchowne, wyd. nowe, K raków 1901. K onstytucje sióstr Boskiej Opatrzności, b.m.r.w. (Lwów 1926). K onstytucje sióstr M atki Bożej Miłosierdzia, Kielce 1906.
K onstytucjo sióstr zgromadzenia N. M. P. Miłosierdzia, W arszawa 1930. K onstytucje zgromadzenia sióstr M atki Bożej Miłosierdzia. (Consti tutiones in stitu ti sororum Beatae M ariae Virginis a Misericordia), W ar szawa ,1936.
K onstytucje Towarzystwa M atki Bożej Miłosierdzia, b.m.r.w. (Płock 1909).
S tatu t Stowarzyszenia „Dom Schronienia Opieki Najświętszej M aryi Panny w W arszawie”, W arszawa 1930.
U staw a Domu Schronienia Opieki Najświętszej M aryi Panny w W ar szawie, W arszawa 1905.
Zbiór modlitw· używanych w zgromadzeniu SS. M atki Bożej M iłosier dzia, K raków 1931.
Argumentum
De statuum perfectionis in Polonia progressu
V. In stitu tu m Sororum Beatae M ariae Virginis a M isericordia (1862—1962)
Ius particulare unicuique instituto proprium in Polonia parum hucus que perscrutatum est. Ideoque si quis cognoscere velit, quid Poloni ad progressum v itae religiosae com parandum fecerint, quidque constitu tiones et regulae in te r Polonorum fines compositae, valeant, conside ran d a sunt omnia et singula in stitu ta pia omnesque congregationes, quae hicinde oriebantur. A uctor igitur hac agendi ratione usus singula in stitu ta sub aspectu Iuris Canonici assidue a m ultis iam annis p e r quirit.
Ejus novissim um opus tractatu s est de In stitu to Sororum B. M. Vir ginis a M isericordia; initia et progressum , labores in domibus in stitu ti circa m ulieres ac puellas periculo pestis m oralis m inatas, ius particulare, compositionem vitam que internam ac modum praedictas m ulieres in sti tuendi ab anno 1862 usque ad 1962 describit.
Perquisitiones, quas auctor in archiviis fecit, pro certo reddunt p ri mas domos In stitu ti apud Polonos ab anno 1862 conditas non fuisse p a r tem Congregationis B. M. V. a M isericordia, quae in Laval in G allia fun d ata a M atre Theresia Rondeau, anno 1818, sed In stitu tu m sui iuris constituisse ab Eva Theresia Potocka una cum Cunegunde Kłobukowska ejusque filia Rose A ntonina fundatum esse. Certum est etiam F undat- rices in Laval habitasse octo menses antequam In stitu tu m suum con didissent, anno tam en 1878 coniungebatur In stitu tu m Polonum cum Congregatione in L aval ac decretum laudis a Sancta Sede obtinebat. Quae tam en unio haud stricta fuit et anno 1922 omnino dirupta; inde duae congregationes nullo vinculo in posterum coniunctae, altera domum generalem Varsaviae, altera in Laval habuit. Divisio haec desiderata a Curia generali in Laval et cum consensu Sororum Polonarum peracta est.
Constitutiones e t consuetudines religiosae eaedem fu eru n t in domibus am barum Congregationum. Post, annum vero 1922 In stitu tu m Polonum novas constitutiones com ponere curavit, quae Codici Iuris Canonici atque rerum adiunctis in te rra nostra accommodatae sunt, servatis tam en omnibus praescriptis, quae in constitutionibus olim com m uni bus principalia putabantur. Sedes Apostolica prim o ad tem pus, deinde (anno 1935) has constitutiones definitive benigne confirm avit.
In fra annos 1954—1962 Institutum unicum chorum in troduxit et in hac re constitutiones suas complevit. Nostris etiam tem poribus finem suum specialem diutius non observat, sed nunc tantum infantes debiles ac invalidos nec non et aniculas aetate provectas curat.
S P I S T R E Ś C I
str.
Rozdział I. Początki z g ro m a d z e n ia ...31
I. Uwagi o g ó l n e ... 31
II. Pow stanie nowego zgromadzenia zakonnego we Francji w Laval (1818 r . ) ...31
III. Założenie zgromadzenia w Polsce (1862 r . ) ... 34
1. Ewa Potocka i jej to w a r z y s z k i...34
2. Udział ks. Zygm unta G o lia n a ... 37
3. Przygotow anie w L a v a l ...39
4. „Dom Schronienia” w W a rs z a w ie ... 41
5. Ewa Potocka obejm uje kierow nictw o „Domu Schronie n ia” ...44
Rozdział II. Organizowanie zgromadzenia w Polsce (1862—1878) . 45 I. Dom w W a rs z a w ie ... 45
II. Dom w K r a k o w i e ... 47
III. P raw n y stan z g r o m a d z e n i a ...49
IV. U zyskanie zatw ierdzenia p a p ie sk ie g o ...52
Rozdział III. W ikariat polski (1878—1 9 2 2 ) ... 54
I. C harakterystyka o g ó l n a ... 54
II. M atki w i k a r i e ... 56
III. Zerw anie łączności z L a v a l ... 59
IV. K to jest założycielką zgrom adzenia M atki Bożej M iłosier dzia w P o l s c e ? ... 62
V. Działalność w W a rs z a w ie ... 64
VI. Działalność w K r a k o w i e ... 68
Rozdział IV. T erytorialny rozwój zgromadzenia w w ikariacie pol skim (1878—1 9 2 2 ) ... 71 I. Dom w Derdach i W a l e n d o w i e ... 71 II. Dom w P ł o c k u ...74 III. Dom w C z ę s to c h o w ie ... 77 VI. Dom w Ż y to m ie rz u ...80 V. Dom w W i l n i e ...82 VI. Dom w P r z e m y ś l u ... 84 VII. Dom w R a d o m i u ...87 W s t ę p ...27
str.
Rozdział V. Zgromadzenie w okresie międzywojennym (1922—1939) 89
I. Dostosowanie się do nowych w a r u n k ó w ... 89
II. Przełożone i kapituły g e n e r a ln e ... 91
III. Działalność w dawnych Domach ...93
W arszawa 93, K raków 94, Derdy 94, W alendów 95, Płock 97, Częstochowa 98, Wilno 98, Radom 100 IV. Pow stanie nowych D o m ó w ...100
Kalisz 100, K iekrz 102, Supraśl 104, Lwów 105 Rozdział VI. Zgromadzenie w czasie II wojny światowej i w okre sie pow ojennym (1939—1 9 6 2 ) ... 106
I. W czasie w o j n y ...106
II. Okres powojenny . 108 III. Stan dawnych D o m ó w ... 112
W arszawa 112, K raków 114, Derdy 116, W alendów 116, Płock 118, Częstochowa 119, Wilno 121, Radom 122, K a lisz 123, K iekrz 124, Lwów 125. IV. Usamodzielnienie się Domów f ilia ln y c h ... 126
W arszawa-Grochów 126, Rabka Zdrój 127, Biała k. Pło cka 129. V. Pow stanie nowych D o m ó w ... 130
Pobiedr 130, G dańsk-św . W ojciech 131, Zakopane 133, Świe bodzice 134, Wrocław 135, B ram ki Ludne 137. VI. Jubileusz stulecia działalności zgromadzenia w Polsce . . 138
Rozdział VII. Praw o p arty k u larn e i organizacja zgromadzenia . . 140
I. K o n s ty tu c je ... 140 II. Zwyczajnik, c e r e m o n i a ł ... 145 III. Zarząd z g r o m a d z e n ia ... 147 IV. Zarząd d o m u ...148 V. Członkinie z g r o m a d z e n ia ...149 VI. Środki u tr z y m a n ia ...151
Rozdział V III. Życie w ew nętrzne w z g ro m a d z e n iu ...153
I. W ychowanie z a k o n n e ... 155
II. P rak ty k i p o b o ż n e ... 159
III. Nabożeństwa właściwe z g r o m a d z e n i u ... 160
IV. P rak ty k i p o k u t n e ... 163
V. Siostry odznaczające się w ybitniejszą c n o t ą ...163
Rozdział IX . Zew nętrzna działalność zg ro m a d z e n ia ...166
I. C harakterystyka o g ó l n a ...166
II. O rganizacja zakładów z g ro m a d z e n ia ...168
III. Metody pedagogicznego oddziaływania w zakładach zgro madzenia '. 171 IV. Inne form y zew nętrznej działalności zgromadzenia . . . 173
184 O . J O A C H I M B A R [158]
str. D o d a t e k ... 175
I. Kanoniczna erekcja zgromadzenia w 1922 r ... 175 II. Definityw ne zatw ierdzenie zgromadzenia w 1927 r. . . 176 III. W ykaz kapituł gener. od 1922.... r ...177 IV. W ykaz przełożonych gener. od 1922 r ... 177 V. W ykaz domów (1862—1962)... j . 177 VI. Wykaz sta ty s ty c z n y ... 178 W ykaz ź r ó d e ł ... 178 A r g u m e n t u m ...181