Inne obserwacje dotyczące reformowania systemów emerytalnych w Europie od roku 2008

Oprócz wskazanych wyżej podobieństw i odmienności w zakresie zmian w sys-temach emerytalnych krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Europy Zachodniej warto zwrócić uwagę na inne zjawiska, które ujawniły się w badanym okresie.

Pierwszym z nich jest niewątpliwie duże natężenie działań reformatorskich w krajach, które realizowały programy dostosowawcze w celu uzyskania wsparcia zewnętrznego dla swoich finansów publicznych. W krajach tych wystąpiła swoista gorączka legislacyjna, mająca na celu natychmiastowe nadrobienie wieloletnich zapóźnień i braku przewidywania co do przyszłości swoich systemów emerytal-nych. Szczególnie wyraźnie zjawisko to występowało w przypadku Grecji, Włoch i częściowo Portugalii.

Odmienny charakter ma obserwacja charakteryzująca sytuację w Niemczech. Kraj ten mimo problematycznej sytuacji demograficznej pozwalał sobie w dwóch spośród badanych lat, niejako ponad wcześniejsze przewidywania, podwyższać wymiary świadczeń emerytalnych, mimo pogarszającej się sytuacji gospodarczej w sąsiednich krajach.

Sporadyczne odnotować można było zachowania sprzyjające poprawie konku-rencyjności gospodarki, polegające na zmniejszaniu obciążeń związanych z po-ziomem składek emerytalnych, co najwyraźniej ujawniło się w przypadku Finlandii i Irlandii.

5. PODSUMOWANIE

Na podstawie przeprowadzonego badania można sformułować następujące wnioski:

– stymulantą do zmian w systemach emerytalnych była sytuacja kryzysowa w finansach i w całej gospodarce, która ujawniła katastrofalny wpływ czynnika demograficznego na stabilność systemów emerytalnych opartych na rozwiąza-niach repartycyjnych,

– obniżone gwałtownie w warunkach kryzysu wpływy ze składek do publicznych systemów emerytalnych spowodowały konieczność poszukiwania w inny spo-sób zasobów dla sprawnego działania tych systemów,

– w wielu krajach podejmowano decyzje o podwyższaniu wieku emerytalnego, najczęściej jednocześnie wyrównując wiek emerytalny kobiet do wieku emery-talnego mężczyzn,

– współcześnie wiek emerytalny 65 lat dla obydwu płci staje się w Europie stan-dardem,

– „liderzy” w tym zakresie osiągnęli lub przewidzieli podnoszenie tego wieku do poziomu 67, 68, a nawet 75 lat,

– zmiany w tym zakresie są w trakcie,

– w krajach, które w latach 1998-2008 wprowadziły powszechne i obowiązkowe filary kapitałowe często występowało (najczęściej przejściowe) przenoszenie części składki emerytalnej trafiającej dotąd do tych filarów do filarów repar-tycyjnych,

– często także docelowy podział składki był mniej korzystny dla filarów kapita-łowych niż przed kryzysem,

– najważniejszą przyczyną tych zmian stała się realna niewypłacalność filarów repartycyjnych,

– w krajach, gdzie duże znaczenie mają zawodowe schematy emerytalne wystę-powały działania władzy publicznej ochraniające uczestników tych schema-tów przed możliwą w warunkach kryzysu niewypłacalnością organizatorów, – w czasach kryzysu ujawniła się duża podatność systemów kapitałowych na

niekorzystne oddziaływanie sytuacji na rynkach kapitałowych na efekty inwe-stycyjne funduszy emerytalnych,

– na ogół nie podejmowano gwałtownych zmian (podwyżek) w zakresie ogól-nego poziomu składek na ubezpieczenie emerytalne, czy szerzej na ubezpie-czenia społeczne,

– w kilku krajach ujawniła się nawet tendencja do obniżania ogólnego poziomu składek, argumentowana potrzebą wsparcia przez władze publiczne przedsię-biorców mających problemu w czasach kryzysu,

– przyszłość europejskich systemów emerytalnych wydaje się mało pewna, – kraje traktowane w latach 90. XX wieku i w I dekadzie XXI wieku jako liderzy

wytyczający nowe kierunki rozwoju systemów emerytalnych okazały się na ogół bardzo mało odporne na sytuację kryzysową,

– lekarstwem aplikowanym współcześnie przez prawie wszystkie rządy na pro-blemy systemów emerytalnych stało się powszechnie podwyższanie wieku emerytalnego.

Na zakończenie należy stwierdzić, że postawiona na wstępie hipoteza, że naj-bardziej istotnym elementem podobieństw pomiędzy zmianami w systemach eme-rytalnych krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Europy Zachodniej w latach 2008-2012 było powszechnie występujące podnoszenie ustawowego wieku emery-talnego, znalazła potwierdzenie w przedstawionym materiale rzeczowym, a cel badawczy opracowania został zrealizowany.

LITERATURA

Berenson A. 2008, Wall St.’s Turmoil Sends Stocks Reeling, Published: September 15, 2008 http://www.nytimes.com/2008/09/16/business/worldbusiness/16markets.html?hp [do- stęp: 30.05.2013].

Chłoń-Domińczak A. 2010, Wpływ sytuacji gospodarczej na system emerytalny, (w:) Wik-torow A., Wyżnikiewicz B. (red.), 2010, Gospodarka i czynniki demograficzne a system emerytalny, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa.

Eurostat 2013a, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes [dostęp: 28.05.2013].

Eurostat 2013b, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Population_ projections [dostęp: 28.05.2013].

International Update, 2008-2013, Social Security Administration, Office of Retirement and Disability Policy & Office of Research, Evaluation, and Statistics, Washington, DC. Owczarek J. 2011, Druga fala reform emerytalnych w świetle zmodyfikowanej

wielofilaro-wej koncepcji Banku Światowego, Rozprawy Ubezpieczeniowe, Zeszyt 10(1/2011), s. 34-55.

Poteraj J. 2008, Pension Systems in 27 EU Countries, The Association of Polish Scientists of Lithuania, Vilnius.

Poteraj J. 2012, Zmiany w systemach emerytalnych w Europie w latach 2008-2011, odczyt z 23 kwietnia 2012, Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy, Wilno, materiał nie-publikowany (mimeo).

SSA 2012a, International Update: Recent Developments in Foreign Public and Private Pensions, Social Security Administration, SSA Publication No. 13-11712, March 2012, Washington, DC.

SSA 2012b, Social Security Programs Throughout the World: Europe, 2012, Social Securi-ty Administration, Office of Retirement and DisabiliSecuri-ty Policy & Office of Research, Evaluation, and Statistics, SSA Publication No. 13-11801, August 2012, Washington, DC.

Wiktorow A., Wyżnikiewicz B. (red.), 2010, Gospodarka i czynniki demograficzne a sys-tem emerytalny, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa.

THE CHANGES IN PENSION SYSTEMS IN EUROPE IN YEARS 2008-2012

Summary

The research goal of paper is to find the differences and similarities in the area of modi-fying of pension systems in last years between Western Europe and Middle-East Europe countries. Presenting the overview of effectuated in analyzed period changes Author makes their classification, creating two general categories: 1) The Short-Term Challenge: Reduce Debt and Deficits, and 2) The Long-Term Challenge: Improve the Sustainability of Public PAYG Programs. In the conclusion Author mentions that the common remedy for problems with pension systems was increasing the level of retirement age. There was the differentia-tion according to it, the Middle-East Europe countries often adopted redirecting the part of pension premium from fully-founded pillars to repartition pillars. In the contrast, in the Western Europe countries public authority actions occurred caring the members of profes-sional pension schemes against sponsor’s insolvency, possible in crisis situation.