Instytucje i organizacje

Założyć można, że instytucja to zakład pracy (placówka lub organizacja) o charakterze publicznym, samodzielna jednostka gospodarcza działająca w jakiejś dziedzinie na własne ryzyko, na podstawie obowiązujących w kraju norm prawnych i obyczajowych, a także w oparciu o akceptowane rozwiązania zagraniczne. Głównym celem jej działalności jest osiągnięcie sprawności funkcjonalnej, niezbędnej do zaspokojenia określonych potrzeb społecznych przy racjonalnym sposobie postępowania²⁰¹. M. Iwanek i J. Wilkin uważają, iż od instytucji zależy, w jaki sposób społeczeństwa ewoluują w czasie. W związku z tym są kluczem do zrozumienia procesów historycznych²⁰².

Pojęcie „instytucja” jest w języku teorii instytucji rozumiane nieco inaczej (szerzej), aniżeli przyjmuje się je tradycyjnie. Instytucje są to trwałe, prawne organizacje i zwyczajowe uwarunkowania²⁰³ dla powtarzalnych ludzkich zachowań²⁰⁴ i międzyludzkich interakcji²⁰⁵.

Rozwój gospodarczy zależy od specyfiki otoczenia instytucjonalnego – w węższym znaczeniu od norm i reguł gry, na które składa się prawo oraz organizacji wymuszających metodami zachęty, nagrodami lub karami, stosowanie się wszelkich podmiotów gospodarczych do takich reguł. W szerszym znaczeniu dodać należy także rozwiązania organizacyjne wspierające rynek i transakcje, przedsiębiorstwa, władze państwowe, organizacje społeczne, czyli kulturę i mentalność rynkową. Proces taki powiniem być stopniowy i długotrwały.

Można wyróżnić cztery wyraźnie zarysowane elementy składowe instytucji²⁰⁶: legalne i zwyczajowo akceptowane w praktyce procedury i zasady postępowania;

obowiązujące prawo i przepisy stworzone w celu ochrony interesów podmiotów funkcjonujących na rynku;

organizacje oraz struktury administracyjne i polityczne obsługujące różnorakie podmioty działające na rynku, takie jak: rząd, bank centralny, agendy rynku kapitałowego itp. zmuszające podmioty gospodarcze do określonych zachowań;

kultura i mentalność rynkowa (jako instytucje w sensie largo).

Otoczenie instytucjonalne i zachodzące w nim zmiany obejmować powinny pewne wartości podstawowe o charakterze ekonomicznym i prawno–ekonomicznym:

wolność działalności gospodarczej²⁰⁷ umów i handlu; prawidłowe określenie prawa własności;

201 Leszek Kupiec, Gospodarka przestrzenna, t. IV. Polityka regionalna, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 53.

202

M. Iwanek, J. Wilkin, Instytucje i instytucjonalizm w ekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997.

203 D. North, D. Acemoglu, F. Fukuyama, D. Rodrik, Governance, Growth…, op. cit., s. 22.

204 B. V. Adkisson, The Original Institutionalist Perspective on Economy and its Place in a Pluralist Paradigm, “International Journal of Pluralism and Economics Education”, 2010, Vol. 1, No. 4, s. 364–365.

205 S. Pejovich, Economic Analysis of Institutions and Systems, Boston: Kluwer 1995, s. 30.

206 G. W. Kołodko, Instytucje i polityka a wzrost gosodarczy, „Ekonomista”, 2004, nr 5, s. 618.

207

J. Winiecki, Transformacja postkomunistyczna. Studium przypadku zmian instytucjonalnych, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2012, s. 203.

przeprowadzenie prywatyzacji i reprywatyzacji;

egzekwowanie porządku monetarnego oraz twardych ograniczeń budżetowych; odpowiedzialność za zobowiązania;

troskę o konkurencję i konkurencyjność oraz promowanie polityki antymonopolowej; działalność rynków kapitałowych i ich regulacje;

postrzeganie stałych zasad polityki gospodarczej państwa; troskę o integralny charakter reformy instytucjonalnej²⁰⁸.

Nie jest łatwo określić, czym tak naprawdę są instytucje oraz jakimi wskaźnikami można je mierzyć i jak kontrolować ich wpływ na jednostki oraz ich aktywność²⁰⁹.

Instytucje tworzą swego rodzaju otoczenie dla działalności gospodarczej. Wskazują one, że każdy z podmiotów gospodarczych jest elementem struktury daleko rozleglejszej niż sama gospodarka. Wprowadzenie instytucji do ekonomii przesunęło punkt rozważań ekonomistów z samego procesu gospodarowania (czynników produkcji i ich rzadkości) na warunki, w których ten proces się toczy. Każdy człowiek jest elementem wielu struktur.²¹⁰

Instytucje to powszechne i trwałe sposoby myślenia bądź działania ludzi, które są zakorzenione w zachowaniu grup lub w ich zwyczajach. Definiować je można również jako zasady gry w społeczeństwie, wymyślone przez człowieka normy i ograniczenia kształtujące relacje międzyludzkie²¹¹. Zwiększają one w większym bądź w mniejszym stopniu przewidywalność działań ludzkich, nie dopuszczając do niektórych zachowań i wzmagając inne²¹². Instytucje zmniejszają niepewność związaną z relacjami międzyludzkimi, ponieważ tworzą wzorce zachowań wobec innych osób, co jest właśnie wynikem ich wpływu. Cechą charakterystyczną instytucji jest to, że są niekwantyfikowalne. Instytucje społeczne to w swojej istocie dominujące sposoby myślenia uwzględniające poszczególne warunki społeczne, funkcje jednostki i społeczności²¹³. Sposób życia, na który składają się działające w danym czasie instytucje, można z punktu widzenia psychologicznego scharakteryzować jako dominujące w danym czasie postawy duchowe lub koncepcje życia²¹⁴.

Instytucje mogą być rozpatrywane w kategoriach równowagi. Nie są bowiem strukturą całkowicie spetryfikowaną. Zmieniają się pod wpływem wielu czynników. Jednak zmiana taka odbywa się w kierunku najkorzystniejszym dla danego społeczeństwa lub grupy osób. W takim ujęciu zmiany instytucjonalne, można wyjaśnić wykorzystując teorię gier. Modele przedstawiają kilka możliwości osiągnięcia równowagi przez dany system, w zależności od przyjętych założeń. Podobny efekt może być uzyskany przy różnych zmianach instytucji. Zmiana instytucjonalna może być zakodowana w „genach kulturowych”²¹⁵.

Instytucje są swego rodzaju nośnikiem wiedzy społecznej, którą zdobywa każdy członek społeczeństwa. Wyposażeni w te informacje możemy podejmować bądź nie działania społeczne i gospodarcze. Decyzje o postępowaniu jednostki wpływają również na inne osoby, na warunki, w jakich podejmują decyzje inni oraz kształtują otoczenie społeczno–

208 Z. Hockuba, Droga do spontanicznego porządku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1995 s. 82–89.

209 R. R. Nelson, What Enables Rapid Economic Progress: What are the Needed Institutions?, “Research Policy”, 2008, Vol. 37, Iss. 1, s. 8.

210 Ewa Gruszewska, Instytucjonalne uwarunkowania wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, „Optimum. Studia Ekonomiczne”, 2004, nr 1(21), s. 19.

211 D. C. North, The Contribution of the New Institutional Economics to an Understanding

of the Transition Problem, The United Nations University, World Institute for Development

Economics Research, Helsinki, “Wider Annual Lectures”, 1997, Vol. 1, s. 2.

212 J. Harriss, Institutions, Politics and Culture: a Polanyian Perspective on Economic Change, “International Review of Sociology”, 2003, Vol. 13, No. 2, s. 344.

213

B. Fiedor, Nowa ekonomia instytucjonalna jako podstawa refleksji teoretycznej nad transformacją, [w:] Wkład transformacji do teorii ekonomii, red. J. Kleer, Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa 2006.

214 M. Iwanek, J. Wilkin, Instytucje i instytucjonalizm w ekonomii…, op. cit., s. 171.

215

M. Aoki, Toward a Comparative Institutional Analysis, The Massachusetts Institute of Technology Press, Cambridge, London 2001, s. 2.

gospodarcze. Można wskazać również zależność odwrotną: wpływ ludzi (uczestników gry) na instytucje. Instytucje powstają bowiem w wyniku interakcji między ludźmi²¹⁶.

Instytucje wpływają na bezpieczeństwo i poziom dochodu obywateli²¹⁷, kreują porządek relacji międzyludzkich, poprawiają przejrzystość informacyjną²¹⁸. Mogą jednak działać również w przeciwnym kierunku, stwarzać bodźce niekorzystnie wpływające na aktywność gospodarczą. Brak jakiegoś elementu podstaw instytucjonalnych wpływać może hamująco na wzrost produkcji, efektywność inwestycji²¹⁹.

Cechą charakterystyczną instytucji jest jasne określenie kosztów i korzyści wyborów dokonywanych przez wszystkich członków społeczeństwa w różnych okolicznościach. Każda osoba utożsamiająca się z daną grupą powinna znać i stosować przyjęte reguły funkcjonowania²²⁰. Powinny być one przejrzyste, bez luk. Są bowiem ograniczenia, które z góry określają wszystkie działania. Ich celem jest określenie reguł gry. Nikt ich nie może zmieniać, jeśli gra się rozpoczęła. Są też przymusowe. Może to być przymus wewnętrzny, kiedy stosowanie reguł jest zgodne z interesem jednostki. Jednak większe znaczenie przypisywane jest regułom mającym znamiona przymusu zewnętrznego. Jednostka nie powinna być wówczas zainteresowana złamaniem reguł, gdyż oznacza to wzrost potencjalnych kosztów. Konsekwencje złamania zasad powinny być dotkliwe. Siła egzekwowania reguł pełni rolę rozstrzygającą w tworzeniu instytucji²²¹.

W ekonomii występują trzy ujęcia instytucji²²²:

1. Instytucje utożsamiane z organizacjami. Taki aspekt występuje najczęściej w ekonomii neoklasycznej i w języku potocznym.

2. Instytucje jako względnie trwałe normy, zasady postępowania, myślenia (formalne i nieformalne).

3. Instytucje jako stan równowagi w grze. Układ, który przynosi najwięcej korzyści graczom. Instytucjonaliści porównują kategorie instytucji i organizacji. Organizacja jest określoną grupą społeczną, wspólnotą myśli, wyrażającą sposób pojmowania świata przez swoich członków. Inaczej rzecz ujmując, jest to kultura rozumiana jako wspólne dla członków organizacji przekonania, wzorce codziennej działalności spajające organizację w jednolitą całość, rezultat procesu uczenia się w obcowaniu z problemami otoczenia²²³.

Często też pojęcie instytucji i organizacji jest używane zamiennie. Instytucje to reguły gry w społeczeństwie lub – bardziej formalnie – ograniczenia wymyślone przez ludzi, kształtujące relacje międzyludzkie. Organizacje to gracze (tej gry): grupy jednostek związane wspólnym dążeniem do celu. Zalicza się do nich: podmioty polityczne (partie polityczne, senat, rady miasta, urzędy kontroli), gospodarcze (firmy, związki zawodowe, gospodarstwa rolne, spółdzielnie), społeczne (kościoły, kluby, związki sportowe) i organizacje związane z kształceniem (szkoły, uczelnie, centra doskonalenia zawodowego)²²⁴.

216

Ewa Gruszewska, Instytucjonalne uwarunkowania wzrostu gospodarczego…, op. cit., s. 20.

217 F. Vieira, R. MacDonald, A. Damasceno, The Role of Institution in Cross–Section Income and Panel Data Growth Model: A Deeper Investigation on the Weakness and Proliferation of Instruments, “Journal of Comparative Economics”, 2012, No. 40, s. 139.

218

M. Al–Kaber, Rynki finansowe, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Suwałkach, Suwałki 2012, s. 15.

219 S. Wang, Defective, Institutions and Their Consequences: Lesson from China, 1980–1993, „Communist and Post–Communist Studies”, 2002, No. 35, s. 133.

220

M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2000, s. 744.

221 S. Wang, Defective, Institutions and Their Consequences…, op. cit., s. 137–138.

222 M. Garncarczyk, Instytucje a organizacja w ekonomii instytucjonalnej, „Gospodarka Narodowa”, 2002, nr 5–6, s. 82–83.

223 E. Gwiazda, Badania socjologiczne kultury organizacyjnej, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw”, 2002, nr 10, s. 22.

224 D. C. North, The New Institutional Economics and Third World Development, [in:] The New Institutional Economics and Third World Development, ed. J. Harriss, J. Hunter, C. M. Lewis, Routledge, London, New York 2000, s. 23.

Nowa ekonomia instytucjonalna eksponuje znaczenie instytucji oraz kładzie nacisk na wzajemną współpracę między nimi i organizacjami, wyraźnie odzielając te dwa podejścia, które w języku potocznym bywają używane zamiennie. Organizacjami nazywane są różnorodne struktury regulacyjne i zarządcze, z których korzystają ludzie, aby wspierać produkcję i wymianę. Obejmują one rynki, przedsiębiorstwa (hierarchię)²²⁵ oraz inne formy przejściowe pomiędzy nimi, które tworzą ludzie, aby ułatwić przeprowadzanie transakcji. W ich skład wchodzą kontrakty kształtujące ramy dla działalności organizacji oraz cechy zachowania, które tkwią u podstaw wyboru struktur regulacyjno–zarządczych²²⁶. Badaniami nad organizacjami zajmował się K. Arrow²²⁷, który zdefiniował je jako grupy osób zmierzających do osiągnięcia wspólnych celów. Podzielił je na formalne (przedsiębiorstwa, fundacje czy samorządy lokalne) oraz nieformalne (takie jak, np. społeczność rynkowa)²²⁸. Mogą być silnie związane z organizacjami nieformalnymi (gangi, mafia, klany).

W wielu tekstach często utożsamia się pojęcie „instytucja” i „organizacja”. Jednak J. Zieleniewski pisał krótko – „instytucja – rzecz zorganizowana, w skład której wchodzą ludzie i ich aparatura”²²⁹. Z kolei T. Kotarbiński proponował następującą definicję „organizacji”: „ogólnie pojęta cecha rzeczy lub ciągów zdarzeń, rozpatrywanych jako złożone z części oraz ze względu na stosunek tych części do siebie nawzajem i do całości, a polegająca na tym, że części współprzyczyniają się do powodzenia całości”²³⁰. Według D. Northa „podobnie jak instytucje, tak i organizacje zapewniają strukturę dla współdziałania ludzi”. Istotnie, gdy zbadamy koszty powstające w rezultacie istytucjonalnych ram, to zobaczymy, że są one następstwem nie tylko tego czynnika, ale także organizacji, które rozwinęły się dzięki tym ramom. Dodawał jeszcze krótszą definicję, iż „organizacje to grupy jednostek związanych pewnym wspólnym zamiarem osiągnięcia celów”²³¹.

Można założyć, że organizacja jest pewnego rodzaju skorupą, formą, w której działają reguły instytucji. Bywa czasami tak, że organizacja powstaje wcześniej niż jakakolwiek forma instytucjonalna. W takiej sytuacji, jeżeli tego typu organizacja i jej podobne uzyskają uznanie oraz doświadczenie i utrzymują się przez dłuższy czas, to wówczas rodzi się i utrwala nowa instytucja. Takie zjawiska notują dzieje gospodarki rynkowej, czego przykładem stała się organizacja i instytucja zmowy w postaci kartelu. Dlatego można przyjąć, iż tendencja do instytucjonalizacji występuje praktycznie w każdym działaniu zbiorowym, w przypadku zarysowania się pewnego wspólnego celu²³².

Są trzy podstawowe formy organizacji²³³: wspólnota, korporacja i asocjacja.

Pierwsza forma organizacji – wspólnota – uznana jest za najstarszą, a współcześnie utrzymuje się na obrzerzach systemów społecznych. Wspólnota działała w warunkach niepewności zewnętrznej, ale przy wspólnej więzi wewnętrznej – pewności co do podstaw decyzji, które są podejmowane. Postęp techniczny i zmiany instytucjonalne doprowadziły

225

O. E. Williamson, The Economic Institutions of Capitalism: Firms, Markets, Relational Contracting, The Free Press, New York 1985, s. 303.

226 Handbook of New Institutional Economics, ed. C. Menard, M. Shirley, Springer Verlag 2005, s. 1.

227

K. Arrow, Reflection on the Essays, [in:] Arrow and the Foundation of the Theory of Economic Policy, ed. G. Feiwel, New York University Press, New York 1987, s. 734.

228 A. Słomka–Gołębiowska, Nowa ekonomia instytucjonalna a rozwój gospodarczy, [w:] Nowa ekonomia instytucjonalna. Teoria i zastosowania, red. St. Rudolf, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa w Kielcach, Kielce 2009, s. 121.

229 J. Zieleniewski, Organizacja zespołów ludzkich. Wstęp do teorii organizacji i kierowania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 83.

230 W. Stankiewicz, Ekonomika instytucjonalna. Zarys wykładu, Wydawnictwo Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu Administracji i Technik Komputerowych w Warszawie, Warszawa 2007, s. 63.

231 D. C. North, Economic Performance Through Time, “The American Economic Review”, 1994, s. 360.

232

W. Stankiewicz, Ekonomika instytucjonalna…, op. cit., s. 64.

do różnicowania się wspólnot, a rozwój instytucji własności prywatnej doprowadził do zmiany ustroju.

Druga forma organizacyjna – korporacja – pojawiła się już w okresie funkcjonowania instytucji państwa, jako zrzeszenie relatywnie wielkich grup ludności. Opiera się na regułach ustalających redystrybucję dochodów. W kapitalizmie działają wielkie korporacje narodowe i międzynarodowe. W Polsce korporacje posiadają osobowość prawną. Ten typ organizacji mają spółdzielnie, stowarzyszenia, związki rzemieślnicze czy partie polityczne.

Trzecią formą organizacji jest asocjacja – stowarzyszenie wolnych osób, którzy do tej organizacji dowolnie oddelegowali tylko część swoich interesów. Jednostka zachowuje kontrolę nad swoim działaniem i ma dość ograniczony wpływ na działalność asocjacji – może należeć do wielu innych stowarzyszeń. Taki charakter mają np. wspólnoty lokatorskie. Instytucja wolnej wymiany sprzyja powstawaniu więzi organizacyjnych typu stowarzyszeniowego.

W pewnych warunkach same organizacje mogą być traktowane jako jednostki, „aktorzy” lub „agenci” tworzący pewien system społeczny. Oragnizacje potrzebują struktur lub sieci, które mogą funkcjonować bez reguł komunikowania się, członkostwa lub suwerenności. Nieunikniona obecność reguł w organizacjach oznacza, że również we własnej definicji Northa organizacje muszą być traktowane jako typ instytucji²³⁴.

Można spotkać się ze stwierdzeniem, że instytucje tworzone są oddolnie²³⁵ w interesie grup i jednostek. Część instytucji jest świadomie kreowana, zwłaszcza w krajach o niższym poziomie rozwoju, a także w transformujących się gospodarkach, gdzie wiele rozwiązań formalnych (głównie rozwiązań prawnych) wprowadzono głównie dzięki decyzjom władz centralnych. Samą transformację w takim przypadku można określić jako odgórnie wdrażaną zmianę instytucjonalną, której nie w pełni odpowiadały oddolne potrzeby zmian instytucjonalnych.

Instytucje nieformalne także ulegają przekształceniom. Zmiany te dokonują się wolniej niż w sferze formalnej, co często znacznie osłabia ich skuteczność. Kierunek ewolucji jest następujący. Instytucje nieformalne dostosowują się do zmian istytucji formalnych, choć skuteczność oddziaływania zmian zależy w dużym stopniu od ich zgodności z istniejącymi wzorcami indywidualnymi i grupowymi. Im silniejsza polaryzacja, tym większe znaczenie norm i reguł w postaci formalnej²³⁶. Niekiedy też zwyczaje dominujące w praktyce gospodarczej ulegają instytucjonalizacji formalnej w postaci sankcji prawnych²³⁷. Ważnym elementem instytucji jest kapitał instytucjonalny rozumiany jako zespół norm, zwyczajów, tradycji, relacji społecznych i cech kulturowych wpływających na funkcjonowanie gospodarki²³⁸. Podkreśla się, iż kapitał instytucjonalny jest substytucyjny względem wielu instytucji formalnych – im większa skłonność do przestrzegania prawa, tym mniejsza potrzeba uregulowań prawnych wielu obszarów aktywności ludzkiej. To zaś zmniejsza publiczne koszty transakcyjne²³⁹.

Pojęcie instytucji jest bardzo pojemne. Składa się nań szereg form, które ze względu na różnorodność są nieporównywalne. Układ instytucjonalny gospodarki jest analizowany w wielu przekrojach. Na ramy instytucjonalne społeczeństwa składają się trzy elementy²⁴⁰:

234 G. M. Hodgson, What are Institutions?, “Journal of Economic Issues”, 2006, No. 1, s. 8–13.

235 Z. Staniek, Uwarunkowania i wyznaczniki efektywności systemu instytucjonalnego, [w:] Szkice we współczesnej teorii ekonomii, red. W. Pacho, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2005, s. 125.

236 S. Krajewski, Wpływ instytucji na konkurencyjność gospodarki, [w:] Nowa ekonomia instytucjonalna. Teoria i zastosowania, red. St. Rudolf, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa w Kielcach, Kielce 2009, s. 191.

237 Z. Staniek, Uwarunkowania i wyznaczniki…, op. cit., s. 131.

238 P. Putnam, Social Capital: Measurement and Consequences, “Isuma”, 2001, No. 2.

239 Z. Staniek, Uwarunkowania i wyznaczniki…, op. cit., s. 165–166.

240

T. J. Yeager, Institutions, Transition Economies and Economics Development, Westview Press, Boulder Colorado, Oxford 1999, s. 9.

1. zasady formalne (instytucje formalne); 2. zasady nieformalne (instytucje nieformalne); 3. mechanizmy regulacyjne.

Każdy z nich w odmienny sposób wpływa na działania gospodarcze. Zrozumienie złożoności instytucji społecznych i ich struktur wymaga studiów nad tym, jak różne instytucje uzupełniają się wzajemnie, tzn. sprawność działania jednych instytucji może wynikać z faktu,

że działają inne²⁴¹. Poszczególne części układu środowiska instytucjonalnego²⁴² gospodarki

w wielu aspektach dopełniają się nawzajem. Zmiany instytucji formalnych przynoszą pożądany skutek, gdyż korzystać z nich będą instytucje nieformalne. Można traktować te części jako komplementarne²⁴³.

Instytucje formalne są przeważnie efektem działania państwa i są przez jego agendy egzekwowane. Państwo dysponuje aparatem kontroli przestrzegania reguł i przymusu w przypadku ich niestosowania. Istotą ekonomicznej funkcji państwa i jego organizacji jest kreowanie warunków, ram organizacyjnych, które umożliwiają obniżenie kosztów transakcyjnych. Sprawnie działająca gospodarka potrzebuje sprawnie działającego rządu²⁴⁴. Instytucje państwowe narzucają zasady postępowania. Mimo iż wydają się być niekorzystne z punktu widzenia jednostki, to ich istnienie i stosowanie się do nich przynosi korzyści całej społeczności. Istnieją też inne instytucje formalne²⁴⁵ (zewnętrzne wobec jednostki), np. organizacje pozarządowe, związki zawodowe, partie polityczne, stowarzyszenia i kluby.

Instytucje nieformalne nie mogą być tak precyzyjnie określone jak formalne. Są swego rodzaju rozszerzeniem zasad, które ułatwiają rozwiązanie niezliczonych problemów w pełni nieobjętych działaniem instytucji formalnych. Normy nieformalne w konsekwencji mają samoistną zdolność do długookresowego istnienia²⁴⁶. Tworzą samopodtrzymujący się system wspólnych przekonań o regułach gry²⁴⁷. Pozwalają ludziom podejmować codzienne działania bez konieczności ciągłego myślenia w każdym przypadku. Rutyna, zwyczaje, tradycja są kategoriami, których używa się do określenia charakteru tych nieformalnych ograniczeń.

Nieformalne instytucje są ważniejszym nawet niż formalne czynnikiem stabilności, pewności działania podmiotów gospodarczych. Nie gwarantuje to, że instytucje są efektywne, że wpływają dynamizująco na ekonomiczną sprawność działań. Mimo że czynnik jest istotnym atrybutem określającym zależności międzyludzkie, to nie stanowi wystarczającego warunku efektywności gospodarki²⁴⁸.

Instytucje formalne i nieformalne są ze sobą powiązane. Obie struktury powinny być względem siebie adekwatne, aby niedorozwój jednego elementu nie hamował działania całego układu. Łącznikami, które spajają działanie obu części, są preferencje i interes jednostek bądź grup. Oddziaływanie instytucji formalnych i nieformalnych wyzwala silne bodźce dynamizujące aktywność inwestycyjną i gospodarczą. Wówczas podmioty łatwiej oceniają przyszłość i reakcje innych współgraczy w otoczeniu²⁴⁹.

241 B. Amable, Institutional Complementarity and Diversity of Social System of Innovation and Production, “Review of International Political Economy”, 2000, Vol. 7, No. 4, s. 647.

242 M. C. Casson, M. Della Giusta, U. S. Kambhamp, Formal and Informal…, op. cit., s. 138.

243 D. C. North, Economic Performance Through Time, “The American Economic Review”, 1997, Vol. 84, No. 3, s. 16.

244

T. J. Yeager, Institutions, Transition Economies…, op. cit., s. 41.

245 Anna Gardocka–Jałowiec, Kapitał instytucjonalny a rozmiar szarej strefy, [w:] Kapitał instytucjonalny a rozwój obszarów peryferyjnych, red. Kazimierz Meredyk, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2010, s. 5–6.

246

P. J. Boettke, Ch. J. Coyne, P. T. Leeson, Institutional Stickiness and the New Development Economics, “American Journal of Economics & Sociology”, 2008, Vol. 67, Iss. 2, s. 338.

247 M. Aoki, Toward a Comparative Institutional Analysis…, op. cit., s. 10.

248 D. C. North, The Contribution of the New Institutional Economics…, op. cit., s. 4.

249

V. Nee, D. Strang, The Emergence and Diffusion of Institutional Forms, “Journal of Institutional and Theoretical Economics”, 1998, Vol. 16, No. 3, s. 708–710.

Brak jednego ogniwa układu instytucjonalnego lub niedowład jego działania nie przesądza o niesprawności działania całej struktury instytucjonalnej. Do pewnego stopnia różne rodzaje instytucji są substytucyjne. Np. w przypadku braku pewnych instytucji rynku lub zawodnego ich działania, firmy mogą przejąć na siebie rolę tworzenia ładu rynkowego. Przy braku rozwiązań systemowych przedsiębiorstwa mogą same tworzyć więzi, które

W dokumencie Instytucjonalne i organizacyjne aspekty rozwoju usług pośrednictwa finansowego w Polsce (Stron 64-70)