Sektor ubezpieczeniowy i jego funkcje

W większości krajów rozwiniętych i rozwijających się instytucje ubezpieczeniowe zajmują w sektorze finansowym pod względem wielkości aktywów drugą pozycję po bankach⁵⁹¹. W Polsce, jako największym w rejonie rynku ubezpieczeniowym, bezpośrednio w zakładach ubezpieczeń jest zatrudnionych ponad 50 tys. osób, a w całej branży ubezpieczeniowej pracuje ponad 100 tys. osób⁵⁹². Wskaźnik udziału zatrudnienia w sektorze ubezpieczeń w zatrudnieniu ogółem oscyluje wokół 1% – a sekcja ta tworzy prawie 5%. PKB i udział ten z roku na rok rośnie⁵⁹³. Problem rozwoju ubezpieczeń jest zatem tematem ważnym, szczególnie w gospodarkach transformujących się, gdzie sektory ubezpieczeniowe oparte na zasadach rynkowych jeszcze dobrze się nie ukształtowały⁵⁹⁴.

Sektor ubezpieczeń w gospodarce rynkowej, jako jeden z kluczowych elementów sektora finansowego, z jednej strony konkuruje z bankami i funduszami inwestycyjnymi, oferując ubezpieczenia na życie o charakterze oszczędnościowym oraz ubezpieczenia z funduszami kapitałowymi. Z drugiej zaś strony zwiększa się rozmiar i intensywność pomiędzy sektorem ubezpieczeniowym i bankowym (bankassurance) oraz sektorem ubezpieczeniowym i rynkiem kapitałowym. Dostęp do produktów ubezpieczeń jest uznawany przez Komisję Europejską jako ważny element normalnego funkcjonowania współczesnego społeczeństwa⁵⁹⁵. Ubezpieczyciele nie tylko uczestniczą w podnoszeniu efektywności alokacji kapitału i zamianie oszczędności na inwestycje. Zasilają inwestorów instytucjonalnych, wywierając pozytywny wpływ na rozwój rynków kapitałowych – zarówno pierwotnych, jak i wtórnych. Działalność sektora ubezpieczeniowego przez właściwie pełnione funkcje jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi sektora finansowego, jak i stabilizującym działalność gospodarczą⁵⁹⁶. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż ze względu na bezpieczną i objętą nadzorem politykę inwestycyjną instytucji ubezpieczeniowych działalność sektora ubezpieczeń nie przyczynia się do nadmiernej finansjalizacji państwa⁵⁹⁷.

Ubezpieczyciele prowadzą działalność na dwóch rynkach: na rynku ryzyka (rynek ubezpieczeń i reasekuracji) oraz na rynku finansowym, chociaż pełnią tam odmienne funkcje. Rynek ubezpieczeniowy jest złożonym mechanizmem wzajemnych zależności między trzema ważnymi grupami jego uczestników: sprzedającymi (zakłady ubezpieczeń, agenci i brokerzy), kupującymi oraz organami nadzorującymi⁵⁹⁸. Dla funkcjonowania rynku ubezpieczeń szczególnie ważna jest infrastruktura regulacyjna, która wpływa na zachowanie rynkowe zarówno kupujących (obowiązek ubezpieczeń kreuje popyt wymuszony), jak i sprzedających (określona polityka inwestycyjna)⁵⁹⁹. Istotną rolę na rynku ubezpieczeń odgrywa też państwo, które określa zasady panujące na rynku, kontroluje procesy rynkowe poprzez licencjonowanie

591 The EU Market for Consumer Long–term Retail Savings Vehicles. Comparative Analysis of Products, Market Structure, Costs, Distribution Systems and Consumer Saving Patterns, BME Consulting, November 2007, s. 24.

592 European Insurance in Figure. Key Data 2007, CEA Statistics, 2008, No. 34, s. 24.

593 T. H. Bednarczyk, Wpływ działalności sektora ubezpieczeniowego na wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2012, s. 194.

594

A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, Poziom rozwoju sektora ubezpieczeniowego w Polsce na tle instytucji ubezpieczeniowych z obszaru UE oraz Czech i Węgier, Studia Europejskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, nr 3, s.103.

595 Financial Services Provision and Prevention of Financial Exclusion, European Commission, Brussels, March 2008, s. 6–9.

596 M. Pawłowska, S. Kozak, Przystąpienie Polski do strefy euro a efektywność, poziom konkurencji oraz wyniki polskiego sektora finansowego, Materiały i Studia nr 228, Wydawnictwo Narodowego Banku Polskiego, Warszawa 2008.

597

T. H. Bednarczyk, Sektor ubezpieczeń a rozwój systemu finansowego, [w:] Finanse – nowe wyzwania teorii i praktyki. Ubezpiecznia, red. W. Ronka–Chmielowiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011, s. 20.

598 J. Łańcucki, Rynek ubezpieczeniowy w Polsce. Cechy charakterystyczne i determinanty rozwojowe, „Prawo Asekuracyjne”, 2003, nr 4(37), s. 3.

i sprawowanie nadzoru. Państwo oddziałuje też na zmniejszanie skutków asymetrii informacyjnej oraz asymetrii rozkładu sił między stronami kontraktu ubezpieczeniowego⁶⁰⁰. Rynek ubezpieczeniowy, który ma szczególny charakter i ogromne znaczenie dla gospodarki, jest w znacznym stopniu rynkiem regulowanym. Na świecie funkcjonuje wiele modeli nadzoru nad rynkiem ubezpieczeń a każdy z nich ma swoje niewątpliwe zalety i wady⁶⁰¹.

Specyfika rynku ubezpieczeń wynika z natury usług ubezpieczeniowych. Usługi te mają charakter niematerialny, oparte są na zaufaniu, ich jakość oceniana jest po zakupie dopiero w momencie konsumpcji, świadczenia ubezpieczeniowe wypłacane są warunkowo – zazwyczaj w postaci kompensaty szkód losowych⁶⁰².

Najistotniejszym zadaniem ubezpieczeń jest ochrona przed skutkami niepomyślnych zdarzeń losowych. Stąd wywodzi się funkcja kompensacyjna ubezpieczeń, określona mianem ochrony ubezpieczeniowej. Polega ona na wyrównywaniu zakłóceń, jakie powstały w procesach społeczno–gospodarczych, umożliwia odtwarzanie zniszczonych w skutek zdarzeń losowych składników majątku lub zrekompensowanie strat osób fizycznych. Realizacja tej funkcji wpływa stabilizująco na gospodarkę⁶⁰³.

Ryzyko i niepewność są elementami rzeczywistości, w której żyjemy. Przejawiają się one w każdej sferze: zarówno w życiu osobistym ludzi, jak i wszelkiej działalności gospodarczej. Konsekwencją niepewności i ryzyka są szkody, czyli uszczerbek, jakiego doznają ludzie i organizacje. Elementami tej szkody mogą być: szkoda bezpośrednia (strata), szkoda pośrednia (utracone korzyści) i krzywda (naruszenie dóbr osobistych niemających wymiaru majątkowego).⁶⁰⁴ Rozwojowi zarówno społecznemu, jak i gospodarczemu towarzyszy ewolucja metod zarządzania ryzykiem: poczynając od unikania go, poprzez zachowanie go (aktywne lub pasywne), kontrolowanie, aż po transfer, dzielenie ryzyka i wreszcie jego ubezpieczenie⁶⁰⁵. Instytucjami specjalizującymi się w transferze, dystrybucji i kontroli ryzyka są ubezpieczyciele.

Wśród wielu funkcji ubezpieczeń należy wyróżnić funkcję finansową, redystrybucyjną, interwencyjną (prewencyjną) i kontrolną.

Funkcja finansowa polega na gromadzeniu środków pieniężnych przede wszystkim w postaci składek przeznaczonych na pokrycie wydatków wynikających z likwidacji szkody lub na inne świadczenie z umowy ubezpieczeniowej. Zakład ubezpieczeń, nazywany też ubezpieczycielem lub asekuratorem, gromadzi te rezerwy i zarządza nimi. Głównym źródłem tworzenia funduszy ubezpieczeniowych są składki ubezpieczeniowe wypłacane przez ubezpieczających osobom, których dobra materialne lub osobiste są zagrożone ryzykiem szkód losowych. Zakłady ubezpieczeń dysponują dużymi sumami środków. Wynika to z odstępu w czasie między pobraniem składek a wypłaceniem odszkodowania. Ubezpieczyciel może więc całość aktywów przeznaczonych na pokrycie rezerw techniczno– ubezpieczeniowych – inwestować. Zakład ubezpieczeń inwestuje wolne środki m.in. w papiery wartościowe emitowane i gwarantowane przez państwo, w nieruchomości, w formie depozytów terminowych w bankach itp. Polityka inwestowania czasowo wolnych środków ma istotne znaczenie, jeśli chodzi o pomnażanie funduszy ubezpieczeniowych oraz konieczność tworzenia przez zakład ubezpieczeń rezerw i funduszy na pokrycie przyszłych wydatków i zobowiązań – odszkodowań i świadczeń. Ubezpieczenia odgrywają korzystną dla

600 K. Ortyński, Rynek ubezpieczeń non–life w Polsce, [w:] Ubezpieczenia non–life, red. E. Wierzbicka, Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa 2010, s. 16.

601 J. Monkiewicz, Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Branta, Bydgoszcz 2007, s. 151–162.

602 Z. Obstawski, J. Perenc, Usługi ubezpieczeniowe, [w:] Współczesna ekonomika usług, red. S. Flejrterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2005, s. 386.

603 System finansowy w Polsce, red. B. Pietrzak, Zb. Polański, B. Woźniak…, op. cit., s. 362.

604 W. Sulkowska, Ubezpieczenia, zagadnienia podstawowe, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie, Kraków 2001, s. 29.

gospodarki rolę w procesie przesuwania w czasie bieżących wydatków konsumpcyjnych ludności na okres późniejszy. Umożliwiają zmianę przeznaczenia tych wydatków. Funkcja ta realizowana jest zwłaszcza przez ubezpieczenia na życie i emerytalno–rentowe⁶⁰⁶.

Funkcja redystrybucyjna związana jest z wpływem ubezpieczeń na zmniejszenie napięć związanych z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej. Oddziałuje na stabilizację sytuacji materialnej gospodarstw domowych. Stąd wyróżnia się funkcję stymulacyjną, zakłady ubezpieczeń są dawcami kapitału dla innych podmiotów gospodarczych. Wzrost obrotów oraz poprawa kondycji sektora ubezpieczeń to większe środki w obiegu banków, a także wyższe i łatwiej osiągalne kredyty i pożyczki, szczególnie średnio– i długoterminowe⁶⁰⁷.

Funkcja interwencyjna (prewencyjna) polega na przeciwdziałaniu pojawiania się wypadków ubezpieczeniowych i powiększania się negatywnych konsekwencji finansowych tych wypadków. Możliwe jest stosowanie środków prewencji. Przez prewencję rozumie się wszelką działalność zmierzającą do zmniejszenia szkód losowych, ograniczenie ich rozmiarów, jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa zrealizowania się ryzyk będących przedmiotem ubezpieczenia. Działania prewencyjne można podzielić na dwa rodzaje:

prewencje realizowane za pomocą ustalonych przepisów prawnych; prewencje realizowane w postaci działania gospodarczego.

Pierwszy rodzaj prewencji związany jest z konstruowaniem norm prawnych, które przejawiają się między innymi w ustanawianiu ogólnych warunków ubezpieczeń, uzależniających odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń od postępowania bądź ubezpieczającego.

Drugi rodzaj prewencji to głównie zastosowanie odpowiednich instrumentów, które polegają przede wszystkim na wzmocnieniu troski o ubezpieczone mienie. Problem w tym przypadku można sprowadzić do kalkulacji składki ubezpieczonej. Powinna być ona oparta, w miarę dokładnie, na przebiegu przewidywanej realizacji ubezpieczonego ryzyka, ale również powinna uwzględniać i różnicować indywidualne cechy ubezpieczonego ryzyka lub ubezpieczonych osób. Powinno mieć to wyraz w stosownych zniżkach składki ubezpieczeniowej.

Ponadto zakłady ubezpieczeń prowadzą także działalność prewencyjną w formie zmaterializowanej. Stosują różnego rodzaju przedsięwzięcia o charakterze zapobiegawczym przed realizacją szkód losowych, które mają zminimalizować ich skutki⁶⁰⁸.

Funkcja kontrolna, nieodłącznie związana z każdą działalnością finansową, polega na dostarczaniu informacji umożliwiających ocenę procesów gospodarczych⁶⁰⁹.

Usługom ubezpieczeniowym spełniającym powyższe funkcje stawia się szereg wymagań określanych jako zasady ochrony ubezpieczeń. Są to⁶¹⁰:

zasada realności ubezpieczenia – oznacza, że ubezpieczony ma pewność uzyskania należnego świadczenia; realizacja tej zasady wymaga prawnych i ekonomicznych gwarancji realizacji uzasadnionych roszczeń ubezpieczonego; gwarancje prawne muszą chronić ubezpieczonych przed wymierzaniem zaniżonego świadczenia, przed zwłoką w wypłacie tego świadczenia, gwarancje ekonomiczne obejmują właściwą kalkulację składki, niezbędny kapitał i rezerwy ubezpieczyciela, bezpieczeństwo i płynność lokat, reasekuracje i gwarancje systemowe;

zasada płynności ochrony ubezpieczeniowej – postuluje zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych, jaki w danych warunkach jest

606 System finansowy w Polsce, red. B. Pietrzak, Zb. Polański, B. Woźniak…, op. cit., s. 362.

607

The EU Market for…, op. cit., s. 24.

608 Zarządzanie finansami w zakładach ubezpieczeń, red. W. Ronka–Chmielowiec, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Wrocław 2004, s. 14.

609 System finansowy w Polsce, red. B. Pietrzak, Zb. Polański, B. Woźniak…, op. cit., s. 363.

610

J. Monkiewicz, L. Gąsiorkiewicz, B. Hadyniak, Zarządzanie finansami ubezpieczeń, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2000, s.16.

możliwy do osiągnięcia; poziom pokrycia strat losowych zależny jest od dwóch czynników: wysokości ubezpieczenia i wysokości odszkodowania. Ze względu na wysokość ubezpieczenia, tj. relację między sumą ubezpieczenia i wartością ubezpieczenia, może zaistnieć: niedoubezpieczenie, ubezpieczenie w pełnej wartości, nadubezpieczenie. W tym pierwszym przypadku stopień realizacji zasady pełności ubezpieczeniowej zależy od stosownego systemu odpowiedzialności za szkodę. Wyróżnia się: system odpowiedzialności proporcjonalnej (ubezpieczony/ubezpieczający zawsze partycypuje w części szkody), system odpowiedzialności za pierwsze ryzyko (każda szkoda jest wyrównywana w pełni). Ponadto mogą być stosowane ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, czyli franczyza;

zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej wymaga, aby organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczyły każdemu zainteresowanemu ubezpieczeniem podmiotowi możliwość korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb w odniesieniu do wszystkich wskazanych przezeń przedmiotów i zagrażających ryzyk.

Funkcjonowanie systemu ubezpieczeń niesie szereg korzyści ekonomicznych, odczuwają je zarówno indywidualne podmioty jak i całe społeczeństwo. Daje możliwość ustabilizowania sytuacji materialnej rodzin, podmiotów gospodarczych, zabezpiecza podmioty przed następstwami niespodziewanej utraty majątku. Ubezpieczenia umożliwiają i ułatwiają planowanie działalności gospodarczej, pozwalając oczekiwać, że ewentualna szkoda losowa nie wpłynie znacząco na realizowane przedsięwzięcie gospodarcze⁶¹¹. Ubezpieczenia społeczne ułatwiają także sprzedaż i funkcjonowanie innych produktów finansowych (poprzez działalność prewencyjną wpływają na obniżenie szkód losowych. Są też znaczącym pośrednikiem finansowym i dużym inwestorem instytucjonalnym.

Zgodnie z podstawowymi funkcjami ubezpieczeń należy podkreślić, iż działalność ubezpieczeniowa daje wiele korzyści dla całej gospodarki narodowej, a mianowicie⁶¹²:

przyczynia się do podnoszenia stabilności finansowej poprzez stabilizację konsumpcji i zapewnienie rzeczywistej partycypacji gospodarstw domowych we współczesnym społeczeństwie i gospodarce rynkowej;

następuje mobilizacja oszczędności prywatnych i wspomaganie lub wręcz zastępowanie sektora publicznego w zakresie zabezpieczenia społecznego;

wpływa na rynek pracy jako znaczący pracodawca; sprzyja łagodzeniu strat losowych;

uzupełnia, a często zastępuje, rządowe programy socjalne;

ułatwia wymianę i handel oraz łagodzi szoki gospodarcze, jako że jest ważnym czynnikiem wzrostu PKB,

zwiększa konkurencyjność gospodarki poprzez uwalnianie rezerw oraz lepsze zarządzanie ryzykiem oraz wspiera instytucje pozasądowego rozstrzygania sporów.

Gospodarki krajów, które potrafią właściwie wykorzystać ten wkład ubezpieczycieli, dają zdecydowanie lepsze możliwości ekonomiczne dla rozwoju wszelkiej działalności gospodarczej. Ubezpieczyciele, wypłacając odszkodowania, stabilizują sytuację finansową ubezpieczonych, poprawiają sytuację ekonomiczną pokrzywdzonych i, co warte podkreślenia, przywracają im naruszoną na skutek zdarzeń losowych kondycję finansową⁶¹³.

Poczucie bezpieczeństwa finansowego uwalnia przedsiębiorstwa od konieczności gromadzenia funduszy rezerwowych, stanowiących własne zabezpieczenie skutków

611 Tadeusz Truskolaski, Finanse ubezpieczeniowe, [w:] red. Tadeusz Truskolaski, Podstawy finansów przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2002, s. 207.

612 J. Handschke, Gospodarcze i społeczne znaczenie ubezpieczeń gospodarczych, [w:] Vademecum ubezpieczeń gospodarczych (pośrednika ubezpieczonego), red. T. Sangowski, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1999.

613

H. D. Skipper, W. J. Kwon, Risk Management and Insurance: Perspective and Global Economy, Blackwell Publishing Ltd., Oxford 2007, s. 516.

oddziaływania zdarzeń losowych i wydatków nadzwyczajnych⁶¹⁴. Im większe ryzyko ponosi przedsiębiorca tym większego kapitału potrzebuje na odtworzenie rezerw. Bardzo znaczącym elementem kosztów samoubezpieczyciela jest płynność inwestycji. Mechanizm ubezpieczeń, polegający na rozkładaniu kosztów podejmowania ryzyka na grupę narażonych, stanowi stosunkowo niedrogi sposób pokrywania strat. Często ubezpieczający płaci składkę mniejszą niż jedną setną ubezpieczonego produktu⁶¹⁵. Jest to istotne, ponieważ zwłaszcza przedsiębiorcy zaczynający działalność gospodarczą często borykają się z problemami finansowymi, zaś ubezpieczyciele – jako stabilne podmioty – są w stanie udzielić im wsparcia wymagającego specjalistycznej wiedzy i umiejętności w ramach zabezpieczenia przed ryzykiem⁶¹⁶.

Stabilizacyjna działalność ubezpieczeń, jako przejaw funkcji redystrybucyjnej, nie traci swego znaczenia w gospodarce pomimo zachodzących zmian. Można jednak zaobserwować nieco inny charakter niż redystrybucyjna funkcja systemu podatkowego lub repartycyjnego systemu społecznego⁶¹⁷. Sektor ubezpieczeń społecznych bierze udział w procesie redystrybucji dochodu narodowego, ale redystrybucja ma zakres ograniczony, a jej efekt odmienny. Składki ubezpieczeniowe, chociaż pomniejszają zasoby finansowe ubezpieczonych, nie mają – tak, jak niektóre podatki – charakteru progresywnego w odniesieniu do wartości majątku ubezpieczeniowego lub wysokości osiąganych dochodów⁶¹⁸.

Z usług ubezpieczycieli korzystają prawie wszystkie sektory gospodarki. Uwolnione od ryzyka podmioty gospodarcze wykazują większą chęć do zakupów, czego efektem jest rosnąca konsumpcja. Ubezpieczenia pomagają redukować niektóre zagrożenia płynące z działalności gospodarczej, jak chociażby opóźnienia w spłatach należności handlowych⁶¹⁹.

Stabilizacyjny charakter mechanizmu ubezpieczeniowego⁶²⁰ przejawia się również w korzystnym dla gospodarki narodowej przesuwaniu bieżących wydatków konsumpcyjnych w czasie, a także w zmianie charakteru tych wydatków, bowiem są opłacane najczęściej z bieżących dochodów. W ten sposób ogranicza się konsumpcję, choć z drugiej strony jednocześnie równoważy się rynek⁶²¹.

Sektor ubezpieczeń jest zobowiązany do przeznaczenia części zysków na fundusze prewencyjne mające na celu finansowanie różnego rodzaju przedsięwzięć gospodarczych o charakterze zapobiegawczym (np. badania naukowe, ochrona przeciwpożarowa, ochrona przeciwpowodziowa, bezpieczeństwo na drogach). Zakłady ubezpieczeń prowadzą również działalność, której celem jest minimalizacja zdarzeń losowych, zmniejszenie prawdopodobieństwa realizacji możliwych do przewidzenia ryzyk, jak też ograniczenia skutków ryzyk, których nie dało się uniknąć. W tym celu ubezpieczyciele współpracują ze stosownymi instytucjami: policją, strażą pożarną, służbą zdrowia⁶²².

614 K. Znaniecka, Pozytywne aspekty ubezpieczenia gospodarczego działalności przedsiębiorstwa [w:] Szkice o ubezpieczeniach, red. M. Kuchlewska, Zeszyty Naukowe nr 75, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006, s. 248.

615

T. H. Bednarczyk, Wpływ działalności sektora…, op. cit., s. 66.

616 I. Kwiecień, Ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem działalności gospodarczej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 160.

617 B. Hadyniak, Ubezpieczenia jako urządzenia gospodarcze, [w:] Podstawy ubezpieczeń, t. I, Mechanizmy i funkcje, red. J. Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2000, s. 69.

618 T. H. Bednarczyk, Wpływ działalności sektora…, op. cit., s. 66–67.

619 P. Haiss, K. Sümegi, The Relationship of Insurance and Economic Grow – A Theoretical and Empirical Analysis, Europe Institute University of Economics and Business Administration, Vienna 2006, s. 5.

620 P. K. Freeman, L. A. Martin, R. Mechler, K. Warner, P. Hausmann, Catastrophes and Development: Integrating Natural Catastrophes into Development Planning, Disaster Risk Management Working Paper Series No. 4, The World Bank, Washington 2002, s. 36–41.

621

A. Banasiński, Ubezpieczenia gospodarcze, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1996, s. 16.

Z roku na rok coraz większe znaczenie mają prywatne ubezpieczenia zdrowotne oraz ubezpieczenia na życie, które często mogą zastępować rządowe programy zabezpieczenia społecznego lub je uzupełniać. W ten sposób ubezpieczyciele odciążają finanse publiczne i umożliwiają zainteresowanym jednostkom dostosowywanie swoich programów bezpieczeństwa socjalnego do własnych potrzeb. Wzrost prywatnych wydatków na ubezpieczenia na życie prowadzi do redukcji wydatków rządowych na ubezpieczenia społeczne. Taka substytucyjna rola ubezpieczycieli prywatnych jest ważna szczególnie teraz, ponieważ niemal we wszystkich krajach rosną zobowiązania rządowe z tytułu ubezpieczeń społecznych i wydatków socjalnych. W ostatnich trzydziestu latach wydatki na ubezpieczenie społeczne w stosunku do PKB w krajach OECD wzrosły o 22,2%, zaś w Polsce o 21,8%⁶²³. Udział zakładów ubezpieczeń stanowi również przykład wykorzystania elementów mechanizmów rynkowych w zapewnianiu świadczeń i usług społecznych w ramach polityki społecznej. Ich użycie w krajach europejskich, w tym również w Polsce, jest coraz powszechniejsze⁶²⁴.

Współczesny sektor ubezpieczeń odgrywa istotną rolę w rozwoju światowej wymiany gospodarczej. Brak produktów ubezpieczeniowych znacząco powstrzymałby handel, szczególnie towarów i usług innowacyjnych. Poprzez wpływanie na wielkość kredytów i pożyczek ubezpieczenia odgrywają jeszcze większą rolę w działalności gospodarczej. Banki chętnie udzielają dużych kredytów, gdy mają zabezpieczenie w postaci polisy lub ubezpieczenie zastawionego majątku rzeczowego. W ten sposób ubezpieczyciele przyczyniają się do zwiększenia zdolności kredytowej przedsiębiorców i osób indywidualnych, co z kolei daje możliwość wzrostu obrotu handlowego i zysków. Ubezpieczyciele świadczą również usługi doradcze oraz pomagają ocenić ryzyko planowanych inwestycji itp.⁶²⁵

Reasumując – podkreślić należy, że ubezpieczyciele, jako inwestorzy instytucjonalni, dostarczają podobnych korzyści jak pozostali pośrednicy finansowi, uczestnicząc w mobilizowaniu oszczędności. Przyczyniają się do bardziej efektywnego zarządzania ryzykiem oraz sprzyjają bardziej efektywnej alokacji kapitału. Sektor ubezpieczeń, tworząc dodatkową płynność kapitału, stwarza możliwość przyśpieszenia rozwoju gospodarczego. Dobra dostępność do usług ubezpieczeniowych jest nieodzowna z punktu widzenia stabilności finansowej zarówno osób prywatnych, jak i przedsiębiorstw. Należy również pamiętać o innych korzyściach, takich jak: podnoszenie konkurencyjności, podtrzymywanie popytu i konsumpcji, rozwoju wymiany handlowej, wpływie na produkcję i zatrudnienie, zastępowanie lub uzupełnianie wydatków sektora publicznego. Bezpieczeństwo finansowe obywateli jest szczególnie ważne w obliczu starzejącego się społeczeństwa, zwłaszcza w krajach o średnim poziomie rozwoju⁶²⁶.

5.2 Towarzystwa ubezpieczeniowe i ich rodzaje w gospodarce współczesnej