Instytucjonalny wymiar procesu resocjalizacji w Stanach Zjednoczonych

System wymiaru sprawiedliwości nieletnich tworzą mniej lub bardziej zintegro-wane sieciowo i współpracujące organy ochrony porządku publicznego (sądy, policja), publiczne i prywatne agencje resocjalizacyjne, instytucje i organizacje pozarządowe zajmujące się dziećmi i młodzieżą zagrożoną niedostosowaniem społecznym lub już będącą w konflikcie z prawem. Celem podejmowanych przez nie działań jest utrzymanie jednostki w stanie optymalnego funkcjono-wania, rozumianego jako wejście na drogę rozwoju i podejmowania właściwych dla wieku ról społecznych, brak (ponownego) konfliktu z prawem, ale również zadośćuczynienie ofiarom oraz zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu¹¹².

Pierwszą instytucją stojącą na czele organów bezpieczeństwa publicznego i ścigania, z którymi spotyka się nieletni, jest policja. Zwykle jest to związane z zatrzymaniem go w sytuacji naruszenia prawa, warunków nadzoru lub też, zdecydowanie rzadziej, z dobrowolnym zgłoszeniem się po dokonaniu czy-nu zabronionego. Policja podejmuje również czynności na skutek zgłoszenia ze strony szkoły, sąsiadów, członka rodziny nieletniego lub Kościoła, które doty-czy nieprzestrzegania przez nieletniego prawa. W każdej ze wspomnianych sytu-acji w dużej mierze od oficerów policji i współpracujących z nimi kuratorów oraz przedstawicieli instytucji publicznych (pracowników socjalnych, terapeu-tów, psychologów) zależy decyzja o tym, czy sprawa nieletniego zostanie przeka-zana do rozpatrzenia przez sąd dla nieletnich, czy zostanie zakończona w sposób nieformalny, udzieleniem ostrzeżenia, skierowaniem nieletniego do progra-mu o charakterze diversion¹¹³ lub/i oddaniem pod nadzór i opiekę rodziców, szkoły bądź kuratora, bez uruchamiania standardowej procedury sądowej¹¹⁴. Dane statystyczne pochodzące z roku 2009 dotyczące przestępczości nieletnich i prawnej reakcji na nią wskazują, że z 1 504 100 spraw sądowych, w których oskarżeni byli nieletni, 55% zostało skierowanych do formalnego rozwiązania w ramach struktur wymiaru sprawiedliwości, zaś pozostałe 45% (680 900 przy-padków) rozwiązane zostało w ramach działań nieformalnych, takich jak pro-gramy diversion, terapia lub probacja¹¹⁵.

Wśród programów diversion w ostatnich latach najszybciej rozwijają się programy sądów młodzieżowych (teen courts, peer courts). Do tego typu sądów

112 K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 370.

113 Por. B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 139–140; J.A. Butts, J. Buck, M. Coggeshall, The Impact of Teen Court on Young Offenders, Washington 2002; Z. Gaś, Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego, Katowice 1999, s. 44–51.

114 R.V. del Carmen, C.R. Trulson, Juvenile Justice…; B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 135.

115 Ch. Puzzanchera, B. Adams, S. Hockenberry, Juvenile Court Statistics…, s. 18.

zwykle kierowane są sprawy, w których nieletni przyznali się do zarzucane-go im czynu (głównie wandalizm, kradzieże sklepowe, posiadanie alkoho-lu) i przyjęli odpowiedzialność za jego konsekwencje oraz wyrazili zgodę na wypełnienie zadań przydzielonych im przez sąd. W ramach tej procedury na ogół zobowiązuje się nieletniego do wykonania prac społecznie użytecz-nych na rzecz społeczności lokalnej, zadośćuczynienia ofierze przestępstwa, napisania listu z przeprosinami do ofiary lub rodziców czy przygotowania eseju na temat sprawiedliwości i szkodliwości przestępstw. Rolę prawników, sędziego i ławy przysięgłych w sądach młodzieżowych najczęściej, choć nie zawsze, sprawuje młodzież, również byli beneficjenci programu. W progra-mie wykorzystuje się wsparcie i modelowanie rówieśnicze, bowiem w okresie adolescencji rówieśnicy oddziałują na siebie znacznie silniej niż dorośli. Pro-gramy diversion mogą pojawiać się również na drodze postępowania formal-nego, gdy ocena efektywności standardowej ingerencji wymiaru sprawiedli-wości jest negatywna. Wówczas nakłada się na nieletniego obowiązki związane m.in. z naprawieniem szkody, dalszą edukacją i terapią, zakazem przebywa-nia w określonych miejscach i podtrzymywaprzebywa-nia kontaktów z pewnymi osoba-mi czy grupaosoba-mi. Rozwiązanie to określa się często jako nieformalną probację (informal probation)¹¹⁶. Podstawowymi przesłankami do wyboru takiej drogi postępowania są: niski poziom szkodliwości popełnionego czynu, stan ofia-ry, postawa nieletniego wyrażająca skruchę, brak wcześniejszych kontaktów z wymiarem sprawiedliwości oraz zdolność społeczności lokalnej do roztocze-nia nad nieletnim nieformalnej kontroli. Wybierając nieformalne rozwiąza-nie, daje się nieletniemu szansę na zmianę swojego postępowania. W związku z tym, że podstawowym narzędziem pracy w takich przypadkach jest kon-trakt, należy widzieć w tym postępowaniu dążenie do upodmiotowienia nie-letnich. Podobną funkcję pełnią mediacje i konferencje rodzinne, wpisujące się w paradygmat sprawiedliwości naprawczej¹¹⁷.

Zastosowanie formalnych rozwiązań wobec nieletniego, który popełnił wykroczenie lub przestępstwo, łączy się z zatrzymaniem go do dyspozycji wymia-ru sprawiedliwości dla nieletnich lub przekazaniem sprawy sądowi karnemu.

Podejmując decyzję, sędzia opiera się zwykle na raporcie diagnostycznym przy-gotowanym przez kuratora, który poza informacjami dotyczącymi aktualnej sytuacji nieletniego zawiera również rekomendacje co do najwłaściwszej dro-gi postępowania z nim¹¹⁸. Jeśli sprawa pozostaje w jurysdykcji dla nieletnich, po dokonaniu niezbędnych procedur nieletni może zostać zwolniony do domu pod opiekę rodziców czy opiekunów lub umieszczony w instytucji zamkniętej

116 B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 135–136.

117 Ibidem, s. 136–138.

118 A. Barczykowska, Szacowanie i zarządzanie ryzykiem…, s. 301–312.

do czasu wstępnego przesłuchania. Gdy mamy do czynienia z nieletnim podej-rzanym o popełnienie szczególnie okrutnej zbrodni, w stosunku do którego dotychczas stosowane środki nie były skuteczne, a on sam jest niebezpieczny, sędzia może przekazać sprawę do sądu karnego. Ustawodawca wskazał kilka przestępstw, w przypadku których transfer do sądu karnego jest niejako auto-matyczny. Należą do nich: poważne przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (morderstwa, przestępstwa z użyciem przemocy), przestępstwa narkotykowe, przeciwko mieniu lub drogowe¹¹⁹.

W momencie gdy sprawa zostanie przekazana do sądu dla nieletnich, kolej-ne kroki to przesłuchanie podejrzakolej-nego przez sędziego i proces. Warto zazna-czyć, że sędzia ma prawo umieszczenia nieletniego w placówce zamkniętej do czasu rozprawy, jeśli stanowi on zagrożenie dla społeczności lokalnej, bierze udział w więcej niż jednej sprawie lub konieczne jest dokonanie jego diagnozy.

Jeśli sędzia nie skorzysta z tej możliwości, nieletni stawia się na kolejne prze-słuchanie, które jest znacznie mniej formalne niż takie, w przypadku które-go przed obliczem sądu staje osoba dorosła. Zwykle odbywa się ono bez ławy przysięgłych, jednakże niekiedy, gdy sprawa jest wyjątkowo skomplikowana, na wniosek sędziego może ona zostać powołana. Przesłuchanie w przeciwień-stwie do tradycyjnego procesu nastawione jest na zdiagnozowanie przyczyn przestępczości nieletniego, uzyskanie wglądu w sytuację jego rodziny i środo-wiska. Zdecydowanie mniejsze znaczenie ma tu element potwierdzenia winy i ukarania nieletniego. W wielu wypadkach przesłuchanie i proces są tylko for-malnością, bo nieletni zazwyczaj nie odpierają zarzutów, jakie są im stawiane.

Jeżeli nieletni przyznał się do winy, sąd najczęściej stosuje wobec niego alter-natywne formy postępowania, np. nakaz ukończenia specjalnego programu (przykładowo, z obszaru terapii uzależnień – drug court) czy podjęcia prac spo-łecznie użytecznych (unpaid work itp.) lub nadzór kuratora. Nieletnich, którzy nie przyznali się do winy, czeka cały proces sądowy, od wstępnego przesłucha-nia aż po wydanie orzeczeprzesłucha-nia sądu. Uznanie nieletniego „winnym” musi być poparte niepodważalnymi i konkretnymi dowodami świadczącymi przeciw niemu. Jeśli jego wina potwierdzi się, oficjalnie staje się on delinquent i zostaje osądzony. Sąd wydaje wówczas dyspozycję, która jest odpowiednikiem wyro-ku w przypadwyro-ku osób dorosłych. Okres pomiędzy przesłuchaniem wstępnym a wydaniem dyspozycji jest na tyle długi, by sędzia mógł podjąć najlepszą decy-zję, biorąc pod uwagę dobro nie tylko nieletniego, ale i społeczeństwa. Niezwy-kle pomocny jest w tym przygotowywany przez kuratora raport, który zawie-ra takie informacje, jak: chazawie-rakterystyka rodziny nieletniego, chazawie-rakterystyka społeczności lokalnej, w której mieszka nieletni, wynik badań psychologicz-nych i psychiatryczpsychologicz-nych, a także opis wcześniejszych przypadków naruszania

119 B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 142–145.

prawa przez nieletniego, jeśli takie wystąpiły. Wśród środków, jakie może orzec sędzia, znajduje się probacja¹²⁰ wraz z zestawem warunków (wykonanie pracy na rzecz społeczności lokalnej, zapłacenie grzywny, zadośćuczynienie, udział w terapii uzależnień, kontynuowanie nauki lub kształcenia zawodowego, prze-bywanie na określonym terenie itd.) oraz umieszczenie w instytucji resocjali-zacyjnej o różnej skali zabezpieczeń¹²¹. Skierowanie nieletniego do zamkniętej instytucji resocjalizacyjnej jest najsurowszym środkiem pozostającym w dys-pozycji sędziego.

Amerykańskie placówki resocjalizacyjne swoimi oddziaływaniami rocznie obejmują w przybliżeniu 80 tysięcy młodych ludzi, co stanowi około 0,22%

całej populacji¹²². Lwia część instytucji oferuje swoim podopiecznym edukację i przysposobienie zawodowe, co jest niezwykle ważne, bowiem u zdecydowa-nej większości nieletnich obserwuje się obniżony poziom skolaryzacji. Tylko 3% z nich posiada dyplom ukończenia szkoły średniej albo jego odpowiednik w postaci GED¹²³, co nie dziwi ze względu na fakt, że udziałem 48% nieletnich są liczące kilka lat opóźnienia szkolne. Statystki wskazują, iż ponad połowa pensjonariuszy instytucji resocjalizacyjnych porzuciła szkołę, do czego zapew-ne przyczyniły się kwestie niewłaściwej opieki rodzicielskiej, niedostatki syste-mu edukacji, a także własne ograniczeniach nieletnich. Co trzeci z nich bory-ka się bowiem z poważnymi zaburzeniami procesu uczenia się i opóźnieniami szkolnymi. Stąd obligatoryjnie zaraz po przybyciu do ośrodków rozpoczynają naukę¹²⁴. Integralną częścią działalności placówek są różnego rodzaju trenin-gi (np. zarządzania agresją, autoprezentacji), programy i terapie, co jest zwią-zane ze stanem psychicznym i emocjonalnym nieletnich, będącym pochodną warunków, w jakich dokonywała się ich socjalizacja¹²⁵. Część instytucji realizuje

120 K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 343–344.

121 Ibidem, s. 338; Ch. Puzzanchera, B. Adams, S. Hockenberry, Juvenile Court Statistics…, s. 18.

122 Ch. Puzzanchera, B. Adams, S. Hockenberry, Juvenile Court Statistics…, s. 50.

123 General Educational Development (GED) to amerykański egzamin powszechnie uznawany za odpowiednik dyplomu ukończenia szkoły średniej. Początki GED sięgają lat czterdziestych ubiegłe-go wieku, kiedy to konieczne stało się opracowanie narzędzia, za pomocą któreubiegłe-go możliwa byłaby wery-fikacja stanu wiedzy weteranów, którzy zdobywali ją w sposób nieformalny, a po powrocie do domów chcieli kontynuować edukację w szkołach wyższych. Współcześnie składają go osoby, które z różnych powodów, np. pobytu w zakładzie karnym, nie mogą uczęszczać na regularne kursy. Egzamin składa się z pięciu części: pisanie, czytanie, test wiedzy o społeczeństwie, test z przedmiotów ścisłych oraz test mate-matyczny. W niektórych stanach egzamin może być odpłatny. Testy GED są dostępne w wersji angiel-skiej, francuskiej i hiszpańskiej. Zob. J. Lowman, S.A. Mamas, Educational Aftercare & Reintegration Toolkit for Juvenile Justice Professionals: A Toolkit for Juvenile Justice Professionals in Pennsylvania, Phi-ladelphia 2009, s. 109–110.

124 A.J. Sedlak, C. Bruce, Youth’s Characteristics and Backgrounds. Finding from the Survey of Youth in Residential Placement, „Juvenile Justice Bulletin”, Washington 2010, s. 7–8.

125 Nieletnich przebywających w instytucjach charakteryzuje skomplikowana sytuacja rodzinna. Blisko połowa (42%) wychowuje się w rodzinie niepełnej, natomiast co piąty nie ma kontaktu z własnym domem.

specjalne programy skierowane do sprawców przestępstw seksualnych oraz członków gangów¹²⁶.

W Stanach Zjednoczonych działa około dwóch i pół tysiąca instytucji reso-cjalizacyjnych dla nieletnich. Organami prowadzącymi są zarówno podmioty państwowe (stanowe, lokalne), jak i prywatne. Poszczególne placówki różnią się między sobą skalą prowadzonych oddziaływań, charakterystyką klientów oraz stopniem izolacyjności. Biorąc pod uwagę powyższe kryteria i zastrzeże-nia, wyróżnia się:

1. dzienne centra profilaktyki i terapii (non-residential day treatment alterna-tives),

2. otwarte i półotwarte placówki resocjalizacyjne (non-secure juvenile residen-tial facilities), skoncentrowane na prowadzeniu działalności resocjalizacyj-3. zamknięte placówki resocjalizacyjne (secure juvenile residential facilities),nej, placówki o wysokim poziomie zabezpieczeń, które poza funkcją resocja-lizacyjną pełnią również funkcję ochronną dla społeczeństwa¹²⁷.

Przykładem pierwszego rodzaju placówek są dzienne centra terapii (day treatment facility) oraz ośrodki wsparcia (aftercare services). Do drugiej gru-py należą areszty (detention center), schroniska dla nieletnich (shelter), cen-tra diagnostyczne (reception/diagnostic center), hostele (group homes/halfway houses) oraz ośrodki terapeutyczne (residential treatment center). Charaktery-zując te rodzaje placówek, Kären M. Hess podkreśla, że stanowią one kompro-mis między resocjalizacją i karaniem oraz izolacją i pracą w środowisku lokal-nym. Podstawowym zadaniem tego typu instytucji jest zwiększenie kontroli nad nieletnimi, którzy weszli w konflikt z prawem. Chodzi również o norma-lizowanie kontaktów ze społecznością lokalną, co pozwala na zredukowanie stygmatyzacji społecznej oraz umożliwienie kontynuacji edukacji lub znale-zienia zatrudnienia¹²⁸. Trzecia grupa instytucji ma izolacyjny i karny charak-ter, choć znajdujemy w niej również swoiście rozumiane pierwiastki oddzia-ływań resocjalizacyjnych. Tworzą ją obozy dyscyplinujące (boot camp, ranch,

Warto zauważyć, że w czasie pobytu w instytucji podwaja się liczba młodych ludzi, z którymi rodzice nie utrzymują kontaktu, co nie jest dobrym prognostykiem, jeśli chodzi o późniejszą readaptację. Niestabil-ność życia rodzinnego jest zapewne jednym z powodów wczesnego wchodzenia w związki emocjonalne, a w ich następstwie wczesnego macierzyństwa. W efekcie wśród nieletnich przebywających w instytucjach resocjalizacyjnych 14% ma własne dzieci, a 20% oczekuje narodzin. Zob. ibidem, s. 7–8.

126 Większość nieletnich przebywa w placówkach od 9 do 12 miesięcy. W przypadku nieletnich szcze-gólnie agresywnych, niebezpiecznych i niewykazujących skruchy okres ten jest przedłużany. Zob. M. Muska-ła, Juvenile Boot Camps – zmierzch eksperymentu?, „Pedagogika Społeczna. Oblicza Resocjalizacji” 2009, nr 2 (32); idem, Amerykańskie i angielskie wzory strategii awersywnych, „Studia Edukacyjne” 2012, nr 21, s. 63–78.

127 K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 345–347.

128 Ibidem, s. 345.

forestry, wilderness camp, marine program) oraz zakłady poprawcze (training school/long-term secure facility).

Poniżej przedstawiona zostanie charakterystyka wybranych instytucji reso-cjalizacyjnych działających na rzecz dzieci i młodzieży niedostosowanych spo-łecznie. Podczas prezentacji trzeba brać pod uwagę to, że precyzyjne określenie zadań poszczególnych placówek jest niezwykle trudne, bowiem zmieniają się one nie tylko w zależności od stanu, ale również od aktualnych potrzeb syste-mu sprawiedliwości nieletnich.

Przykładem placówki zorientowanej przede wszystkim na działania pro-filaktyczne są dzienne centra profilaktyki i terapii (non-residential day treat-ment alternatives). Głównym zadaniem tego typu instytucji jest roztoczenie nad nieletnim intensywnego nadzoru w celu zapewnienia szeroko rozumiane-go wsparcia. W związku z tym organizuje się intensywne zajęcia obejmujące poradnictwo indywidualne i grupowe, rekreację, edukację, doradztwo zawo-dowe, treningi rozwoju kompetencji społecznych oraz terapię uzależnień¹²⁹. W swoich działaniach dzienne centra koncentrują się na zapewnieniu wspar-cia i opieki nie tylko nieletnim, ale również rodzinom. Udziela się go poprzez poradnictwo zorientowane na przezwyciężanie kryzysów, mentoring, doradz-two personalne i zawodowe, pedagogizację, treningi umiejętności związanych z prowadzeniem domu czy treningi zarządzania czasem i planowania. K.M. Hess z zespołem podkreślają, że ważnym aspektem działalności tego typu instytu-cji jest prowadzenie edukainstytu-cji alternatywnej, skierowanej do dzieci i młodzie-ży, które ze względu na własne niedyspozycje i zaburzenia opuściły lub zostały

„wypchnięte” (pushed) poza system kształcenia w zakresie szkoły podstawowej (tzw. K-12¹³⁰) oraz średniej i nie uzyskały świadectwa GED. Oprócz realizacji treści obowiązkowych program proponuje istotne dla nieletniego pierwiastki, np. budowanie kompetencji społecznych czy zarządzanie gniewem. Elastycz-ność programu pozwala na pracę z podopiecznymi zarówno w warunkach śro-dowiska lokalnego, jak i instytucjonalnego, a zajęcia nie wymagają systemu kla-sowo-lekcyjnego¹³¹.

Schronisko dla nieletnich (shelter) to placówka rezydencjalna łącząca funkcje zabezpieczające z interwencją kryzysową, do której kieruje się nieletnich między 10. a 18. rokiem życia. Najczęstszym powodem umieszczenia w niej jest oba-wa, że nieletni nie stawi się w sądzie na przesłuchanie. Może on zostać umiesz-czony w schronisku również w związku z sytuacją rodzinną, gdy doświadczał

129 R.D. Hanser, Community Corrections…, s. 394.

130 K-12 to skrót stosowany dla podstawowego i obowiązkowego poziomu kształcenia w Stanach Zjednoczonych. Obejmuje on wszystkie dzieci między 6. a 16. rokiem życia i jest finansowany ze źródeł lokalnych, stanowych oraz federalnych.

131 K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 345–347.

w niej przemocy i zaniedbań ze strony rodziców lub gdy ci ostatni z powodu zaburzeń psychicznych bądź innych chorób nie są w stanie właściwie wypeł-niać obowiązków rodzicielskich. W pierwszym przypadku prowadzi się inten-sywną, trwającą około sześćdziesięciu dni pracę z rodziną, której następstwem ma być przezwyciężenie kryzysu i powrót dziecka do domu. W innych sytua- cjach szuka się dla dziecka miejsca poza rodziną. Nierzadko trafia tu również młodzież, która ze względu na swoje problemy nie może pozostać w dotychcza-sowej instytucji, a nowe miejsce nie zostało jeszcze wskazane. Schronisko daje wówczas czas na przeprowadzenie krótkoterminowej interwencji przed roz-poczęciem kolejnego etapu oddziaływań, już w placówce docelowej. W czasie pobytu w instytucji nieletni poddawany jest obserwacji, na podstawie której wychowawcy formułują na użytek sądu dla nieletnich rekomendacje dotyczą-ce dalszego postępowania. Poza oddziaływaniami opiekuńczymi i pomocowy-mi w schronisku realizowane są również oddziaływania resocjalizacyjne, ale ze względu na stosunkowo krótki, bo wynoszący maksymalnie dwa miesiące, czas pobytu nieletniego nie są one pierwszoplanowe.

W amerykańskim systemie resocjalizacji zastosowanie znalazła również, licząca ponad sto lat, idea opiekuńczo-wychowawczego systemu rodzinkowe-go. Prekursorem tego typu placówek był ojciec Flanagan, który w 1917 roku stworzył Miasto Chłopców (Boys Town). Pochodną tego rodzaju rozwiązań są group homes – rezydencjalne, otwarte placówki organizacyjnie oparte na systemie rodzinkowym (teaching family model). Część pracowników pełni rolę

„rodziców”, mieszkając z młodzieżą przez całą dobę, pozostali pracują rota-cyjnie. Zwykle w ośrodku przebywa od pięciu do piętnastu nieletnich. Podsta-wą umieszczenia jest orzeczenie sądu lub interwencja służb socjalnych. Część placówek tego typu ma charakter terapeutyczny, w związku z czym zatrud-nia się w nich psychologów i terapeutów. Jest to jak najbardziej uzasadnione, ponieważ wiele osób tam kierowanych cierpi na poważne zaburzenia lub cho-roby psychiczne. Stąd też postuluje się, by były one jednym z ogniw oddziały-wań skierowanych do podopiecznych¹³². Ponieważ podstawową funkcją group homes jest reintegracja nieletnich ze społeczeństwem, umieszczone w tych ośrodkach osoby uczęszczają do miejscowych szkół, biorą udział w aktywno-ściach realizowanych w społeczności lokalnej. Tego typu placówki funkcjonu-ją niemal we wszystkich stanach. Część z nich działa pod auspicjami prywat-nych agencji współpracujących z sądem dla nieletnich, a część prowadzona jest przez lokalne departamenty ds. probacji. Niektóre z group homes określa się jako boarding home, co można porównać z mieszkaniami chronionymi.

Zamieszkuje w nich trzech lub czterech wychowanków w fazie usamodziel-niania wraz z dorosłymi pracownikami pełniącymi rolę rodziców, mentorów

132 R.D. Hanser, Community Corrections…, s. 393.

i przyjaciół¹³³. Obecnie brak jednoznacznych dowodów na skuteczność tego typu placówek¹³⁴.

Wiele podobieństw do powyżej omawianej instytucji można dostrzec w dzia-łaniach rodzin zastępczych (foster home), przy czym są to placówki o zdecydo-wanie bardziej opiekuńczym niż resocjalizacyjnym charakterze. Kieruje się do nich dzieci między 7. a 12. rokiem życia, które doświadczyły zaniedbań i nad-użyć ze strony swoich rodziców i opiekunów, oraz te, których choroba lub nie-pełnosprawność nie pozwala na samodzielne funkcjonowanie, zaś ich rodzice nie wypełniają należycie swoich obowiązków. Pieczę nad dziećmi sprawują odpowied-nio przeszkolone rodziny, nie zawsze legitymujące się formalnym wykształceniem z obszaru pedagogiki czy pracy socjalnej. Zwykle w placówce przebywa od sze-ściorga do dwanasze-ściorga dzieci, pod pieczą zatrudnionego opiekuna. Działania prowadzone w ramach tego typu placówek zmierzają z jednej strony do zwięk-szenia kontroli nad nieletnim, a z drugiej do wdrożenia go do działań prospo-łecznych na gruncie rodziny i środowiska lokalnego. Rodziny zastępcze realizują swoje zadania poprzez poradnictwo rodzinne, szeroko zakrojone oddziaływania profilaktyczne, terapeutyczne i socjalne, dbają o wszechstronny rozwój swoich podopiecznych¹³⁵. Mogą być przestrzennie zlokalizowane blisko siebie, tworząc większe osiedla (foster group home)¹³⁶. W stanach, w których brakuje schronisk dla nieletnich, tego typu placówki mogą również pełnić zadania zabezpieczające.

Wówczas na pierwszy plan wysuwa się funkcja kontrolna i izolacyjna.

Omawiając instytucje prowadzące oddziaływania w środowisku otwartym, warto wspomnieć także o innych formach kontrolowania nieletnich w środo-wisku. Chodzi przede wszystkim o areszt domowy (home confinement) oraz monitoring elektroniczny¹³⁷. Nieletni przebywający w areszcie domowym zobo-wiązani są do pozostawania w miejscu zamieszkania poza wyznaczonym przez sąd czasem przeznaczonym na edukację, terapię czy pracę¹³⁸. Areszt domowy może być potraktowany jako środek zapobiegawczy w trakcie procesu lub sta-nowić karę pośrednią¹³⁹. Nieletnich kontroluje się też poprzez zobowiązanie

Omawiając instytucje prowadzące oddziaływania w środowisku otwartym, warto wspomnieć także o innych formach kontrolowania nieletnich w środo-wisku. Chodzi przede wszystkim o areszt domowy (home confinement) oraz monitoring elektroniczny¹³⁷. Nieletni przebywający w areszcie domowym zobo-wiązani są do pozostawania w miejscu zamieszkania poza wyznaczonym przez sąd czasem przeznaczonym na edukację, terapię czy pracę¹³⁸. Areszt domowy może być potraktowany jako środek zapobiegawczy w trakcie procesu lub sta-nowić karę pośrednią¹³⁹. Nieletnich kontroluje się też poprzez zobowiązanie