SYSTEMY RESOCJALIZACJI NIELETNICH
3.2. System oddziaływań wobec nieletnich w Stanach Zjednoczonych
3.2.1. Pojęcie nieletniości i granice nieodpowiedzialności karnej Od czasu ustawy powołującej pierwszy sąd dla nieletnich w Chicago zakres
i klasyfikacja osób nieletnich podlegały zmianom, które można opisać jako dążenie do zróżnicowania poszczególnych kategorii nieletnich w zależności od rodzaju popełnionego czynu oraz uprzedniej karalności i wyznaczenia granic wiekowych odpowiedzialności karnej. W tym ostatnim aspekcie wspomniana ustawa za nieletniego pozwalała uważać dziecko, młodego człowieka poniżej 16. roku życia, który złamał prawo lokalne lub stanowe. Nie określała ona dol-nej granicy nieletniości. Do dziś stanom nie udało się wypracować jednego sta-nowiska w zakresie granic wiekowych nieletniości. W większości z nich mak-symalną granicą wiekową, która kwalifikuje daną osobę do bycia nieletnim,
103 R. Loeber, D.P. Farrington, From Juvenile Delinquency to Adult Crime. Criminal Careers, Justice Policy, and Prevention, New York 2012, s. 192, 212–213.
104 D.M. Bishop, S.H. Decker, Punishment and Control…, s. 7.
105 B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 134.
jest 17. rok życia (37 stanów i Dystrykt Kolumbii). W dziesięciu stanach taką granicę wyznacza 16., a w trzech 15. rok życia106. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku dolnej granicy nieletniości. W zależności od stanu mieścić się ona może pomiędzy 6. a 10. rokiem życia, przy czym kilka stanów nie podało żadnych granic wiekowych107. W stanach, w których granica ta nie została ustalona, do prokuratora należy decyzja, w jakim trybie będzie odpo-wiadał nieletni. Szczegółowe zestawienie granic nieletniości w poszczególnych stanach przedstawia tabela 18.
Tabela 18. Górna granica wieku nieodpowiedzialności przed sądem dla nieletnich w poszczególnych stanach
Wiek Nazwa stanu
15 lat Connecticut, Karolina Północna, Nowy Jork
16 lat Georgia, Illinois, Karolina Południowa, Luizjana, Massachusetts, Michigan, Mis-souri, New Hampshire, Teksas, Wisconsin
17 lat Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Dakota Południowa, Dakota Północna, Delaware, Dystrykt Kolumbii, Floryda, Hawaje, Idaho, Iowa, Kalifornia, Kansas, Kentucky, Kolorado, Maine, Maryland, Minnesota, Missisipi, Montana, Nebra-ska, Nevada, New Jersey, Nowy Meksyk, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwa-nia, Rhode Island, Tennessee, Utah, Vermont, Waszyngton, WirgiPensylwa-nia, Wirginia Zachodnia, Wyoming
Źródło: K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 4.
Generalnie można powiedzieć, że jurysdykcja stanowych i federalnych sądów dla nieletnich obejmuje wszystkich nieletnich w wieku od 6 do 18 lat. Poszcze-gólne kategorie wiekowe nie są reprezentowane równomiernie. W opracowa-nym przez siebie raporcie statystyczopracowa-nym Charles Puzzanchera, Benjamin Adams i Sarah Hockenberry podają, że wśród 31 milionów nieletnich pod jurysdykcją sądów dla nieletnich zdecydowaną większość (79%) stanowią dzieci pomiędzy 10. a 15. rokiem życia, 12% to szesnastolatki, a 9% siedemnastolatki i starsi. Nie należy sądzić, oczywiście, że ten niski odsetek najstarszych nastolatków wynika
106 W pewnych okolicznościach w przypadku 35 stanów regulacje prawne pozwalają zatrzymać pod jurysdykcją sądu dla nieletnich osobę nawet do 25. roku życia. Zob. K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…, s. 4, 302.
107 Sprawy dzieci, które wejdą w konflikt z prawem, zanim ukończą 7. rok życia, są zwykle przekazy-wane do pionu opieki społecznej, ponieważ wychodzi się z założenia, że ich postępowanie jest wynikiem braku rodzicielskiego nadzoru i kontroli, związanego z problemami psychicznymi lub uzależnieniem rodzi-ców. Głównymi formami oddziaływania w takim wypadku są socjoterapia i psychologiczne doradztwo.
Stosuje się również kontrakty, które mają zmobilizować rodziców do zapewnienia dziecku właściwej opie-ki rodzicielsopie-kiej. Minimalna granica wieku ponoszenia odpowiedzialności karnej została ustalona zgod-nie z zasadą, że dzieci do pewnego momentu zgod-nie powinny ponosić odpowiedzialności za swoje czyny, ponieważ nie są świadome, iż postąpiły niezgodnie z prawem czy normami społecznymi. Zob. K.M. Hess, C. Hess Orthmann, J.P. Wright, Juvenile Justice…
ze skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych czy mniejszej przestępczości w tej grupie wiekowej. Autorzy wspomnianego raportu podkreślają, że jest on efektem zmian w prawie, jakie miały miejsce w 2009 roku, kiedy to kilka sta-nów obniżyło wiek odpowiedzialności karnej, po której nieletni staje się obiek-tem działań sądów karnych dla nieletnich108.
Prawo federalne jako dorosłych traktuje te osoby, które ukończyły 18. rok życia, ale – jak podaje B. Stańdo-Kawecka – „dla celów postępowania i osądze-nia za czyn zabroniony popełniony przed osiągnięciem tego wieku «nieletnim»
jest osoba, która nie ukończyła lat 21”109. We wszystkich stanach istnieje możli-wość sądzenia nieletnich tak jak dorosłych, czyli w sądach karnych. Oczywiście, muszą zostać przy tym spełnione odpowiednie warunki. Do przypadków umoż-liwiających przekazanie nieletniego pod jurysdykcję sądu dla dorosłych należą szczególnie okrutne przestępstwa lub wysoki poziom demoralizacji. Zauważa się, że obecnie coraz większa grupa nieletnich sprawców spełnia warunki trans-feru do systemu wymiaru sprawiedliwości dla dorosłych110.
W Stanach Zjednoczonych w obszarze szeroko rozumianego systemu wymia-ru sprawiedliwości funkcjonuje kilka pojęć opisujących dzieci i młodzież w kon-flikcie z prawem. Przyjmując za kryterium czyn, którego dopuścił się nieletni, wyróżnia się kategorię status offenders oraz delinquents. Pierwszą grupę tworzą nieletni przejawiający zachowania, które co prawda łamią obowiązujące normy, ale raczej o charakterze obyczajowym, społecznym, a nie prawnym. Przykładem tych zachowań mogą być ucieczki z domu, negatywizm szkolny, nieposłuszeń-stwo wobec rodziców lub opiekunów, notoryczne kłamstwa. Drugą grupę, bio-rąc pod uwagę definicję przestępczości nieletnich (juvenile delinquency), tworzą nieletni do ukończenia 15. lub 16. roku życia przejawiający zachowania, które naruszają przepisy prawa karnego.
Jurysdykcja sądów dla nieletnich obejmuje nie tylko przestępstwa zabronione prawem karnym odnoszącym się do dorosłych, ale również „przestępstwa statu-su”111 oraz kwestie niewłaściwego sprawowania opieki rodzicielskiej. W poszcze-gólnych stanach za nieletnich podlegających jurysdykcji właściwych im sądów w zakresie spraw związanych z porzuceniem, zaniedbaniem czy dopuszczeniem się przestępstw statusu uważa się dzieci i młodzież do 18. lub 20. roku życia.
Kilka stanów włącza do zakresu spraw sądów dla nieletnich np. kwestie zawie-rania przez nich małżeństw oraz sprawowania opieki nad dziećmi.
108 Ch. Puzzanchera, B. Adams, S. Hockenberry, Juvenile Court Statistics 2009. Report, 2012, s. 8, http:// www.ncjj.org/pdf/jcsreports/jcs2009.pdf, data dostępu: 18.07.2012.
109 B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 133.
110 C.R. Bartol, A.M. Bartol, Criminal Behavior…, s. 41. Szczegółowo o transferze spraw nieletnich do sądów karnych zob. B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 142–147.
111 Warto zaznaczyć, że w ramach działań związanych z dekryminalizacją tego rodzaju czynów w większości stanów przekazano je organom pomocy społecznej. Zob. B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich…, s. 132.