Interwencja kryzysowa na rzecz przemian społecznych

Pierwszoplanowym zadaniem szeroko rozumianej interwencji, jako oddzia-ływania w  społeczności, staje się zaangażowanie na rzecz zmiany społecz-nej. Zimbardo i Ruch (1994, s. 639–640) są przekonani, że „…tylko zmiany w systemie mogą przynieść rozwiązanie wielu społecznych i indywidualnych problemów”. Optując na rzecz konieczności podejmowania, przez interwe-niujących, problematyki przemian społecznych wymienieni autorzy piszą: „Chociaż nasze możliwości (jako jednostek) w zakresie działania i osiągania rezultatów są w danym momencie ograniczone przez te właściwości systemu, to nie jesteśmy jednak na stałe zdani na jego łaskę, ponieważ systemy można zmieniać. Uczymy się wreszcie, że wszystko to co istnieje w  systemach spo-łecznych, nie jest nieuchronne […]. Zaczynamy zdawać sobie sprawę, że przez planowanie i wspólne działanie możemy zmienić nasz świat społeczny w taki sposób, aby lepiej zaspokajać nasze, ludzkie potrzeby” [wyróżnienie D. K-J].

Problematyka przemian społecznych, będąca niewątpliwie wyzwaniem dla interwencji kryzysowej, powinna być przedmiotem refl eksji teoretycznej oraz badań różnych dziedzin nauki, w tym psychologii stosowanej, przede wszyst-kim teorii kryzysu i  interwencji kryzysowej, zainteresowanych warunkami inicjowania zmian „na lepsze”, jako probierza efektywności podejmowanych oddziaływań społecznych.

Szczególne znaczenie mają problemy powiązane z lawinowo narastającymi trudnościami związanymi z  przemianami technologicznymi i  kulturowymi naszych czasów, wraz z ich daleko idącymi konsekwencjami dla naszej kondy-cji fi zycznej oraz psychicznej. Konieczność sprostania wyzwaniom tzw. „szoku przyszłości” (Toffl er, 1970), czy „zagrożeń egzystencji” (Fromm, 1994) będzie wymagać zarówno przemian jednostkowych, jak i zmian w wymiarze społecz-nym (Ratajczak, 1985).

Rozważania nad zmianą społeczną winny brać pod uwagę nie tylko wskaź-niki ekonomiczne, ale uwzględniać poziom zdrowia publicznego, bezpieczeń-stwa, edukacji, czy postawy społeczności wraz z dążeniem do poprawy jakości życia ludzi. Ważna jest przy tym świadomość, że wprowadzanie celowych, po-żądanych przemian społecznych nie jest łatwe, nawet jeżeli istnieją oczywiste powody do wdrażania nowych inicjatyw, które są w pełni fi nansowane, a także aprobowane społecznie (por. cytowani przez Kelly’ego i innych, 1977: Pres-sman, 1975; Pressman i Wilavsky, 1973).

Praca nad zmianą społeczną musi penetrować wiele dziedzin życia, wymaga szerokiej perspektywy i  wysiłku oraz współpracy interdyscyplinarnych zespo-łów badaczy różnych profesji zainteresowanych problematyką kształtowania i przemian systemów społecznych. Programy interwencji kryzysowej na rzecz społeczności powinny być opracowywane i  realizowane przez ludzi różnych profesji, o zróżnicowanym światopoglądzie, znających różnorodne środowiska (por. Lipowska-Teutsch, 1997; Polak, 1981; Ratajczak, 1985; Sotwin, 1997).

Ratajczak (1985) podkreśla, że skuteczność interweniowania w  społecz-ności, polegającego na stawianiu nowych celów oddziaływania, zależy przede wszystkim od możliwości ich realizacji – wdrażania do praktyki społecznej. Istotne jest, przed podjęciem działania interweniującego, stawianie sobie na-stępujących zasadniczych pytań:

– czy postulaty dotyczące pożądanej zmiany są teoretycznie uzasadnione? – czy rzeczywiście dotyczą one problemów istotnych dla społeczności? – jak będą one uzasadniane, w jakiej formie przedstawiane i podawane do

publicznej wiadomości?

– do kogo konkretnie będzie należeć wdrażanie postulatów?

Efektywne wdrażanie przemian społecznych zależy przy tym od szeregu czynników, takich jak: właściwe sformułowanie problemu, posiadanie zaso-bów (nie tylko fi nansowych) umożliwiających ich rozwiązywanie, presji

opi-nii publicznej za (lub też przeciwko) wdrażaniem zmian, w końcu poziomu zaufania społecznego do propozycji przemian mających na celu (nie zawsze w bliskiej perspektywie czasu) podnoszenie zdrowia społeczności.

Należy również zdawać sobie sprawę z możliwości występowania czynni-ków hamujących przemiany systemowe, takich jak: uprzednio rozbudzone, a  niespełnione nadzieje obserwowane przy wdrażaniu wszelkich przemian, nieprawidłowości, przypadki korupcji i nadużycia.

Przedstawiciele instytucji, jak i  społeczności, często nie dostrzegają po-trzeby interweniowania na rzecz przemian, dopóki problem nie narośnie, nie pogłębi się i nie zacznie wywierać niekorzystnego wpływu i presji na system prawny, ekonomiczny, czy polityczny. Dopóki problemowi nie zostanie nada-ny status formalnada-ny, oddziaływania interwencyjne pozostają przypadkowe, chaotyczne i  jako takie nie uzyskują wsparcia ani fi nansowego, ani instytu-cjonalnego. Stąd istotne pozostaje wspieranie przez profesjonalistów „oddol-nych” inicjatyw społeczności, ocenianych jako słuszne i w pełni uzasadnione.

Eksperymentalnie wdrażane programy winny być starannie monitoro-wane, z zastosowaniem grup i procedur kontrolnych, pomiaru wyróżnionych wskaźników dokonywanych przemian i obiektywnej oceny osiąganych rezul-tatów. Istotna jest świadomość, że realizowane przemiany, mające bezpośred-nie pozytywne i pożądane efekty, mogą w dalszej perspektywie przynosić ne-gatywne, niekorzystne rezultaty.

Ważne znaczenie ma wspieranie działalności interwencyjnej w  społecz-ności przez struktury władzy – konstruktywny dialog działaczy społecznych z  jej przedstawicielami i  decydentami gwarantującymi efektywność działań środowiskowych, a także możliwość wpływania na pożądaną, z perspektywy społeczności, politykę regionu, czy państwa.

Kelly, Snowden i Muňoz (1977) wskazują ponadto na konieczność pozy-skiwania, dla proponowanych inicjatyw i planowanych przemian, fi nansowe-go poparcia sponsorów, fundacji, stowarzyszeń, a także zaangażowania przed-stawicieli partii politycznych i wybitnych oraz wpływowych osobistości.

Współcześnie, w warunkach polskich, występuje szereg trudności w dzia-łalności interwencyjnej na rzecz społeczności wynikających tak z braku demo-kracji, obojętności i bezwładności struktur, jak i instytucji społecznych, nie-dostatków autonomii oraz samorządności, szczególnie lokalnej, małej aktyw-ności, czy odpowiedzialności obywatelskiej, braku energicznych oddziaływań na rzecz profi laktyki i prewencji zdrowia publicznego. Zjawiska te nie sprzy-jają rozwojowi tego nurtu interwencji kryzysowej. Obserwujemy niedostatek struktur organizacyjnych na rzecz pomocy i  interwencji ofi arom przemocy oraz innym pokrzywdzonym (por. Lipowska-Teustch, 1997, 2010; Sotwin, 1997). Liczne przykłady dysfunkcjonalności, zarówno systemu społecznego,

jak i instytucji pomocowych, często zniechęcają do interwencji w wymiarze pozajednostkowym.

Podjęcie wyzwania promowania nowych idei i  opracowania scenariuszy oddziaływań interwencyjnych, dostosowanych do naszej rzeczywistości po transformacji, wymaga zasadniczych przemian w  obrębie samej interwencji kryzysowej – rozszerzenia i przekształcenia jej tradycyjnych zadań oraz celów, a wraz z tym zmiany modelu pracy pomocowej, a także przygotowania zawo-dowego interweniujących.