Zagadnienie ścieżki zależności rozpatrywane jest w niniejszym artykule na grun-cie teorii organizacji uczącej się, wokół której wciąż jeszcze toczy się żywa dysku-sja w odniesieniu do jej istoty, znaczenia i głównych kierunków dalszego rozwoju. Nie wnikając jednak w szczegółowe dylematy natury naukowej, można przyjąć, że organizacja ucząca się jest efektem podjęcia systemowego procesu zarządzania wiedzą. W związku z tym uznaje się, że organizacja ucząca się to organizacja „zdol-na do tworzenia, przyswajania, interpretowania, transferowania i zapamiętywania wiedzy oraz celowo zmieniająca swoje zachowanie ze względu na nową wiedzę i jej zrozumienie” [Garvin 2000, s. 11]. Gdyby chcieć wskazać „[…] najważniejszą rzecz, z którą radzi sobie organizacja ucząca się, byłoby nią właśnie radzenie sobie ze zmianami” [Senge, Kleiner, Roberts i in. 2008, s. 26]. Zmiany zachodzące w oto-czeniu są dla organizacji uczącej się źródłem wiedzy prowadzącej do kreowania zmian w jej wnętrzu. Te z kolei zapewniają jej rozwój, który umożliwia pozyskiwanie i wykorzystywanie kolejnych zasobów wiedzy, pozwalających na wprowadzenie dalszych, bardziej zaawansowanych zmian zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym [Evans 2005, s. 123]. Tym samym organizacja ucząca się z założe-nia wyróżz założe-nia się wysokim poziomem elastyczności oraz zdolności do wpływaz założe-nia na warunki swojego funkcjonowania, jako że permanentnie kreuje zmiany wewnątrz-organizacyjne pod presją otoczenia, jak również świadomie kształtuje samo oto-czenie, dzięki rozwojowi wewnętrznych możliwości. Należy przy tym podkreślić, że kolejne poziomy rozwoju przedsiębiorstwa podyktowane są poziomami je poprze-dzającymi.
Koncepcja ścieżki zależności opiera się na prostym uogólnieniu, które ma za-stosowanie zarówno na poziomie indywidualnym, tj. każdego pracownika, jak i ogólnoorganizacyjnym, czyli całego przedsiębiorstwa. Mianowicie zakłada ona, że dotychczasowa wiedza pozwala na przyswajanie i wykorzystywanie nowej wie-dzy [Cohen, Levinthal 1990, ss. 135–136]. Aby ta relacja miała rzeczywisty wpływ na rozwój przedsiębiorstwa, część jego wcześniejszej wiedzy powinna być ściśle
związana z nową, po to, by ułatwić jej przyswojenie. Druga część musi być nato-miast odmienna (choć nadal powiązana), aby umożliwić twórcze wykorzystanie nowo pozyskanej wiedzy w celu wygenerowania wartości dodanej, przejawiającej się chociażby we wprowadzanych innowacjach. Przywołana zależność ma zastoso-wanie również w przypadku technologii, na które to składa się konkretna, wyspe-cjalizowana wiedza zarówno o charakterze naukowym, jak i praktycznym, ale także określone umiejętności, wyposażenie oraz rozwiązania organizacyjne (zob. szerzej [Glabiszewski 2016, s. 23]).
Zatem skumulowana dotychczas w organizacji wiedza, stanowiąca kluczo-wą składokluczo-wą jej potencjału absorpcyjnego, wywołuje istotne implikacje dla jej dalszego, długofalowego rozwoju, wpływając w konsekwencji na innowacyjną aktywność tej organizacji i jej efekty. Znaczenie posiadanej dotychczas wiedzy z perspektywy potencjału absorpcyjnego przejawia się w dwojaki sposób [Cohen, Levinthal 1990, s. 136]:
· Zdolności absorpcyjne nagromadzone za sprawą wiedzy w jednym okresie pozwalają na bardziej efektywne ich powiększanie w kolejnym, tj. w przyszłości.
· Zdolności absorpcyjne nagromadzone, za sprawą wiedzy, w jednym obszarze kompetencji pozwalają na bardziej efektywne ich powiększanie w kolejnym, tj. innym (aczkolwiek pokrewnym) obszarze.
Okazuje się więc, że dzięki rozwinięciu wiedzy w danym momencie przedsię-biorstwo może łatwiej zgromadzić kolejne zasoby wiedzy potrzebne w następ-nych okresach. Podobnie za sprawą wzbogacenia wiedzy w określonym obszarze działania, przedsiębiorstwo może łatwiej zdobywać zasoby wiedzy w następnym, zwłaszcza bezpośrednio z nim powiązanym. W związku z tym pozyskanie określo-nej wiedzy i technologii dziś, powinno umożliwić przedsiębiorstwu przejście na wyższy poziom rozwoju w przyszłości. Będzie bowiem ono w stanie wychwycić, a następnie obiektywnie ocenić oraz skutecznie wykorzystać, nowo wyłaniają-ce się w otoczeniu możliwości, w tym rozwiązania technologiczne o krytycznym znaczeniu dla poziomu jego konkurencyjności. Innymi razy trudno będzie przed-siębiorstwu dostrzec i docenić wiedzę, której nie rozumie, przyswoić wiedzę, nie mając odpowiednich merytorycznych podstaw czy wykorzystać wiedzę, do eksploatacji której nie ma wystarczających kompetencji. Przedsiębiorstwo może np. posiąść wiedzę, a następnie niewłaściwie ją zastosować z powodu braku od-powiedniej wiedzy kontekstowej, która jest niezbędna do tego, by uczynić nową wiedzę w pełni zrozumiałą i użyteczną w procesie kreowania innowacji.
Wobec powyższego wielkość i użyteczność potencjału absorpcyjnego przedsię-biorstwa jest uwarunkowana poziomem jego wiedzy bazowej [Jiménez-Barrionuevo,
Garcia-Morales, Molina 2011, ss. 190–202], jako że wcześniej posiadana wiedza pozwa-la organizacji na pozyskiwanie, asymilowanie i eksploatowanie nowej, nawet bardziej rozwiniętej [Zahra, George 2002, s. 191]. Aby zaadaptować nowo pozyskaną wiedzę, a następnie móc ją odpowiednio wykorzystać, przedsiębiorstwo musi dokonać jej asymilacji [Glabiszewski, Zastempowski 2016, ss. 62–64]. Wymaga to zintegrowania wiedzy dotychczasowej z nową, w wyniku czego zwiększa się poziom wiedzy orga-nizacyjnej, w tym również tej bazowej, wykorzystywanej w kolejnych cyklach trans-ferowania wiedzy z otoczenia. Tym samym rośnie zdolność do absorbowania jeszcze bardziej zaawansowanej wiedzy. Ponadto łącząc wiedzę bazową z nową, należy ocze-kiwać efektu synergii, a nie tylko sumy wiedzy bazowej i nowo pozyskanej [Van den Bosch, Volberda, de Boer, ss. 553–554]. Tak wzbogacane zasoby wiedzy w organizacji zwiększają zdolność do kreowania i wdrażania opartych na nich innowacji, a w konse-kwencji podnoszą konkurencyjność przejawiającą się w osiąganiu lepszych wyników w prowadzonej przez nią działalności [Grego-Planer, Liczmańska 2015, s. 191].
Należy w tym miejscu dodać, że skuteczność absorpcji nowej wiedzy i innowa-cyjnych technologii jest również konsekwencją dotychczasowego doświadczenia organizacji i jej poszczególnych członków, wynikającego z ich aktywności w ra-mach wcześniej realizowanych procesów uczenia się i rozwiązywania towarzyszą-cych im problemów [Trott 2008, s. 330]. A zatem brak odpowiedniego zaangażo-wania w organizacyjne uczenie się, zmniejsza efekty absorpcji wiedzy, uszczupla przyszłe możliwości potencjału absorpcyjnego i w konsekwencji może spowodo-wać zamknięcie się na nowe technologie [Lane, Koka, Pathak 2006, s. 848].
Dotychczasowa wiedza, stanowiąca o zdolnościach absorpcyjnych przedsię-biorstwa, powinna być rozpatrywana nie tylko z punktu widzenia wynikających z niej możliwości rozwoju, ale także jego ograniczania. Określając bowiem moż-liwości posiadanej wiedzy, jednocześnie wyznacza się dopuszczalne kierunki jej zastosowania, czyli zawężony przez nią zakres ewentualnego wykorzystania ko-mercyjnego potencjału postępu technologicznego [Cohen, Levinthal 1990, s. 136]. Przedsiębiorstwo, nie posiadając określonej wiedzy, czasami nawet nie jest świadome istniejących w tym obszarze możliwości, również tych dostępnych już w otoczeniu. Innymi słowy, im większą organizacja ma wiedzę, tym lepiej wie, co jest możliwe, czego potrzebuje, ale też i na co ją stać. Potrafi zatem trafniej formu-łować potrzeby i kierunki rozwoju swojego potencjału absorpcyjnego, jak również skuteczniej go eksploatować.
Obok posiadanej już wiedzy na potencjał absorpcyjny przedsiębiorstwa wpły-wają również określone dotychczasowe jego umiejętności [Van den Bosch, Volber-da, de Boer 1999, s. 554]. Ponadto, aby doszło do uruchomienia transferu nowej
wiedzy czy technologii, członkowie organizacji muszą wykazać się świadomością i otwartością wobec ich zdobywania oraz, wynikającą z ich poczucia motywacji, skłonnością do proaktywnego działania [Glabiszewski 2015, s. 488]. Takie konfigu-racje kompetencji przedsiębiorstwa, obejmujące określone zasoby wiedzy, umie-jętności i postaw, w połączeniu z nowo pozyskaną z zewnątrz wiedzą mogą dopro-wadzić do stworzenia innowacji stanowiących asumpt do jego dalszego rozwoju [Trott 2008, s. 337]. Warunkiem koniecznym uzyskania tego rodzaju efektów jest nawiązanie relacji z innymi podmiotami, na które skądinąd istotnie wpływa ich or-ganizacyjny wizerunek i reputacja [Liczmańska 2016, s. 71]. A zatem wchodzenie w interakcje z podmiotami stanowiącymi zewnętrzne źródła wiedzy i technologii stanowi obligatoryjną cechę organizacji uczących się [Narayanan 2001, s. 326]. Nawiązywanie i utrzymywanie proinnowacyjnych relacji z biznesowymi partne-rami to zadanie niezwykle trudne [Sudolska 2011, ss. 161–162]. Chociaż strategie współpracy zazwyczaj wzmacniają wzajemne uczenie się organizacji partnerskich, to jednak różnice strategiczne i kulturowe mogą istotnie zakłócać i opóźniać ten proces [Child, Faulkner, Tallman 2005, s. 272].
Zmierzając do reasumpcji części teoretycznej niniejszego artykułu, nale-ży szczególnie podkreślić fakt, że zasoby dotychczasowej wiedzy w potencjale absorpcyjnym wyznaczają kierunki ich przyszłego zastosowania w procesach transferu innowacyjnych technologii. Owe zastosowanie rodzi nowe doświad-czenie, przejawiające się w doskonaleniu w praktyce posiadanych już zasobów wiedzy i umiejętności, które wzbogacają tym samym dotychczasowy potencjał absorpcyjny [Zahra, George 2002, s. 193]. Ponadto nowo pozyskane technologie również zwiększają ten potencjał, który w konsekwencji jest gotowy do absor-bowania jeszcze nowocześniejszych technologii. A zatem potencjał absorpcyjny, określający zdolności przedsiębiorstwa do pozyskiwania, asymilowania i eks-ploatowania nowych technologii, jest podyktowany wcześniej absorbowanymi technologiami i zdobywanymi przy tej okazji doświadczeniami. W konsekwencji dotychczasowe zasoby wiedzy, umiejętności i technologii, określające kompe-tencyjne możliwości przedsiębiorstwa, wyznaczają dalsze kierunki jego techno-logicznego rozwoju. I w ten oto sposób kształtuje się ścieżka zależności w rozwo-ju technologicznym przedsiębiorstwa, określająca wpływ dotychczasowych jego możliwości na zakres wykorzystywania wyłaniających się w otoczeniu przyszłych szans technologicznych. Tak rozumiana koncepcja ścieżki zależności w rozwoju przedsiębiorstwa, opartym na zewnętrznych źródłach wiedzy i technologii, zo-stała zaprezentowana w ujęciu graficznym na rysunku 1.
Rysunek 1. Koncepcja ścieżki zależności w rozwoju technologicznym
Źródło: opracowanie własne.
Warto zauważyć, że eksploatowanie zdolności absorpcyjnych w ramach transfe-ru technologii utransfe-ruchamia jednocześnie proces ich doskonalenia, przyjmując postać pętli o sprzężeniu zwrotnym, tworzącej swoistą dla danej organizacji ścieżkę zależno-ści przyszłego stanu potencjału absorpcyjnego od jego stanu wcześniejszego [Todo-rova, Durisin 2007, ss. 782–783]. Prowadzi to do wniosku, że niski dotychczas poziom inwestycji w potencjał absorpcyjny może zmniejszać atrakcyjność inwestowania w niego w późniejszym okresie, nawet jeśli przedsiębiorstwo stanie się w pewnym momencie bardziej świadome potrzeb technologicznego rozwoju [Cohen, Levinthal 1990, s. 136]. Okazuje się bowiem, że nowa generacja technologii – co do zasady – konstruowana jest na osiągnięciach generacji ją poprzedzającej, stąd trudno przed-siębiorstwu dokonać przeskoku kompetencyjnego o kilka cykli rozwoju technolo-gicznego. Chęć pokonania takiego dystansu wymaga zaangażowania znaczących sił i środków bądź też skorzystania z kosztownego potencjału desorpcyjnego dawców technologii [U. Lichtenthaler, E. Lichtenthaler 2010, ss. 158–161].