Istota internacjonalizacji gospodarki

Charakterystyczną cechą współczesnego rozwoju gospodarki jest pogłębiający się proces jej internacjonalizacji. W literaturze ekonomicznej pojęcie internacjonalizacji (umiędzynarodowienia) gospodarki jest często spotykane, aczkolwiek podstawy teoretyczne tego problemu są na razie bardzo ogólnie opracowane.

Rymarczyk definiuje internacjonalizację gospodarki jako wzrost powiązań gospodarczych pomiędzy poszczególnymi krajami, ich regionalnymi ugrupowaniami oraz przedsiębiorstwami89. Według tego samego autora internacjonalizację można rozpatrywać w aspekcie statycznym - rozumianym jako ilość oraz jakość powiązań regionalnych podmiotów gospodarczych z podmiotami zagranicznymi, w tym także aktywność podmiotów zagranicznych na rynkach lokalnych oraz dynamicznym. Ujęcie dynamiczne traktuje internacjonalizację jako proces rozwoju, który cechuje przechodzenie do coraz wyższych jej form. Gorynia sprowadza pojęcie internacjonalizacji gospodarki do dwóch podstawowych aspektów - handlu zagranicznego oraz zagranicznych inwestycji bezpośrednich, poprzez które najczęściej rozumie się rozwój związków gospodarczych z zagranicą90

. W ramach rozstrzygnięć kwestii definicyjnej pojęcia internacjonalizacji gospodarki niektórzy autorzy wyodrębniają internacjonalizację czynną oraz bierną91

. Pierwsza z nich to eksport kapitału w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich wypływających za granicę, natomiast internacjonalizacja bierna to import dóbr i usług do jakiegoś kraju oraz napływ do niego bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Obie formy stanowią nieodzowny element procesów internacjonalizacji na świecie, przy czym zauważa się znaczną asymetrię ich występowania w poszczególnych krajach. W krajach zacofanych występuje znaczna przewaga importu oraz napływu inwestycji zagranicznych z zewnątrz.

Jeszcze inaczej pojęcie internacjonalizacji gospodarki definiuje Zorska, według której jest to proces rozumiany ogólnie jako rozszerzenie działalności krajowych przedsiębiorstw za granicą, zapoczątkowany na większą skalę w XIV wieku, wraz z rozwojem zamorskiej działalności przez kompanie handlowe. Jednak dopiero w drugiej połowie XIX wieku nastąpił tak silny wzrost skali, zasięgu i form ekspansji przedsiębiorstw kapitalistycznych, że

89

J. Rymarczyk, Internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 11.

90

M. Gorynia w Internacjonalizacja gospodarki a polityka gospodarcza w warunkach integracji i globalizacji, [w:] Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa i gospodarki, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Nr 930, Wrocław 2002, s. 238.

91

44

wywołało to integrowanie wielu rynków i gospodarek poprzez przepływy kapitałów92

. W opracowaniu Grupy Lizbońskiej⁹³ wyraźnie wskazuje się na rozwój trzech odmiennych procesów: internacjonalizacji, multinacjonalizacji oraz globalizacji. Przy czym ten pierwszy dotyczy przepływów surowców naturalnych, półfabrykatów oraz gotowych wyrobów i usług, a także pieniędzy, pomysłów i ludzi między dwoma lub trzema państwami. Dokładnych narzędzi pomiaru tego procesu dostarczają statystyki handlu zagranicznego oraz migracji ludności. Multinacjonalizacja, oznacza transfer i delokalizację zasobów, a w szczególności kapitału i w mniejszym stopniu pracy, z jednej gospodarki narodowej do drugiej94

.

Ciekawą interpretację pojęcia internacjonalizacji gospodarki prezentuje Szromnik, według którego oznacza ona „…proces społeczny i ekonomiczny polegający na wiązaniu się

osób oraz organizacji, a także ich grup, zrzeszeń i innych całości instytucjonalnych, funkcjonalnych oraz terytorialnych, z podmiotami z zagranicy dzięki transgranicznym przepływom informacyjnym, realnym i personalnym o charakterze komercyjnym i niekomercyjnym⁹⁵.”

Powody umiędzynarodawiania gospodarki można podzielić na dwie grupy: wewnętrzne oraz zewnętrzne. Wewnętrzne przyczyny to przede wszystkim ograniczone źródła finansowe jakie mają do dyspozycji inwestorzy, proces prywatyzacji, zachęcająca polityka podatkowa, obfitość czynników produkcji, czy stosowanie strategii pokonywania luki rozwojowej przez import technologii i know-how. Zewnętrzne przyczyny umiędzynarodowienia mogą wynikać z otwarcia gospodarki w ramach rozwiązań regionalnych lub globalnych, różnice rozwojowe występujące między producentami, którzy poszukują wykonawców gwarantujących wzrost konkurencyjności danego towaru96

. Chcąc zidentyfikować najistotniejsze cechy internacjonalizacji, można wskazać na dwie najbardziej ogólne właściwości97

:

92

A. Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 13-14.

93

Grupa tworzona przez dziewiętnastu członków pochodzących z Japonii, krajów Europy Zachodniej oraz Ameryki Północnej, stanowiących przedstawicieli świata nauki, biznesu, instytucji publicznych. Celem jej funkcjonowania jest wypracowanie propozycji rozwiązań dla najistotniejszych problemów na świecie zarówno o społecznym jak i ekonomicznym charakterze.

94

Granice konkurencji, Grupa Lizbońska, Poltext, Warszawa 1996, s. 43.

95

A. Szromnik, Internacjonalizacja jako nowy czynnik i szansa rozwoju miast i regionów, „Samorząd terytorialny”, 4/2009

96

K. Żukrowska, Umiędzynarodowienie gospodarki w krajach Europy Środkowowschodniej, [w:] Procesy

internacjonalizacji we współczesnej gospodarce światowej, (red.) T. Skrzypek, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004, s. 25

97

T. Sporek, Wpływ globalizacji na współczesną gospodarkę światową, [w:] Internacjonalizacja i globalizacja

przedsiębiorstwa i gospodarki, Tom 2, J. Rymarczyk, W. Michalczyk (red.), Wydawnictwo Akademii

45

1. Rosnący wzajemny wpływ poszczególnych państw na siebie i ich różnorodnych instytucji. Dokonuje się on poprzez przenikanie coraz większej liczby produktów sfery materialnej i niematerialnej między coraz większą liczbę społeczeństw.

2. Wzrost ilości różnorodnych więzi materialnych i niematerialnych – w skali dalece wykraczającej poza obszary lokalne i regionalne. Dzięki temu ma miejsce przemieszczenie się w skali międzynarodowej nie tylko rezultatów produkcji materialnej, ale także wzorców cywilizacyjnych i kulturowych.

Pomimo, że procesy internacjonalizacji miały swój początek w momencie powstania państwowości (wymiana handlowa, przemieszczanie się ludności), wraz z biegiem czasu zmieniał się stopień oraz sposób umiędzynarodawiania. Obecnie, w dobie procesów globalizacji, procesy internacjonalizacji gospodarczej na świecie intensyfikują się, rośnie ich znaczenie dla konkurencyjności krajów oraz regionów. Korzyści płynące z procesów internacjonalizacji mogą mieć różny charakter i wiążą się najczęściej z98

:  szybkim rozwojem technologicznym,

 zmianą postępowania uczestników rynku,

 dążeniem do usunięcia napięć gospodarczych, politycznych, militarnych i kulturalnych,

 zależnościami gospodarczymi,  gospodarczo-polityczną integracją,

 międzynarodowymi i ponadnarodowymi układami,  działalnością organizacji międzynarodowych,

 pojawiającymi się nowymi, międzynarodowymi powiązaniami i zobowiązaniami,  mnożnikowymi efektami politycznego i gospodarczego otwarcia,

 zmianami innych, międzynarodowych czynników.

Podsumowując, pojęcie internacjonalizacji gospodarki często sprowadzane jest do procesów handlu międzynarodowego oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jednak w obliczu zmian zachodzących w gospodarce światowej, tak w ramach procesów produkcyjnych opartych w coraz większym stopniu na nowoczesnych technologiach, jak również w ramach sposobów organizacji przedsiębiorstw, form ich zarządzania oraz rosnącego znaczenia systemów instytucjonalnych wspierających działalność gospodarczą, zjawisko internacjonalizacji gospodarki nabrało szerszego znaczenia. Wydaje się, że

98

46

o internacjonalizacji gospodarki świadczą nie tylko handel międzynarodowy oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne, ale także otwartość, a dalej gotowość podmiotów gospodarczych w tym przedsiębiorstw, instytucji publicznych, władz rządowych oraz samorządowych do podejmowania wszelkiego rodzaju kontaktów międzynarodowych, także tych mających na celu przekazywanie doświadczeń w ramach rozwiązywania wspólnych problemów gospodarczych, politycznych oraz społecznych, promocję kraju za granicą, związanych z rozwojem wiedzy oraz nauki, a także poszukiwaniem innowacyjnych rozwiązań.

Biorąc powyższe pod uwagę można sformułować następującą definicję pojęcia internacjonalizacji gospodarki, która najpełniej odpowiada prowadzonym w niniejszej pracy analizom – istnienie międzynarodowych powiązań w sferze ekonomicznej oraz społeczno-kulturowej, które przyczyniają się do coraz większego otwarcia gospodarki na międzynarodową współpracę, co z kolei prowadzi do rozwoju społeczno-gospodarczego terytorium.