Wprowadzenie
Badania nad jakością życia charakteryzuje wieloaspektowość i wielowy-miarowość. Pojęcie jakości życia zmieniło się wraz z rozwojem cywili-zacyjnym, przynoszącym wzrost dobrobytu społeczeństwa. Należy przy tym zauważyć, że konceptualizacja pojęcia jakości życia przysparza wielu trudności, a tym bardziej jego operacjonalizacja i pomiar1. Niedoskona-łość narzędzi i metod badawczych stosowanych w badaniach nad jakoś-cią wynika między innymi z trudności określenia kompletnego zestawu czynników ją warunkujących oraz typów relacji między nimi. Problemy nawarstwiają się, gdy za problem badawczy przyjmiemy analizę wpływu rozwoju społeczeństwa informacyjnego na jakość życia obywateli, czyli w sytuacji gruntownej modernizacji społecznej.
Współczesny człowiek żyje w dynamicznym otoczeniu generującym wiele informacji, które włącza w krąg swojego doświadczenia, rozszerza-jąc swą infosferę. Przyswajane informacje podlegają procesom selekcji i swoistej fi ltracji, jednak zjawiska wielkości zasobów i dynamika zmian powodują, że zachodzą również zjawiska negatywne. Są one wynikiem trudności w odróżnieniu przysłowiowego „ziarna od plew”, czyli roz-różnianiu między informacją wartościową (użyteczną) a dezinformacją, pseudoinformacją czy parainformacją. W ostatniej dekadzie XX wieku
1 P. Sienkiewicz, H. Świeboda, Analiza systemowa jakości życia w warunkach nowej
dokonała się pełna integracja systemów informatycznych (czyli przetwa-rzania informacji) i systemów telekomunikacyjnych (czyli przesyłania in-formacji), a także ich globalizacja2. Zmiany sieci komunikacyjnych indu-kują zmiany w systemie społecznym, wpływając na postawy, zachowania, preferencje jednostek i grup. Od lat 60. ubiegłego wieku mówi się o ros-nącej roli techniki w realizacji celów społecznych (np. w zakresie techniki medycznej, biznesu, usług, kultury i rozrywki, oświaty, podnoszenia jako-ści życia)3. Medium, które stało się najważniejszym akceleratorem prze-obrażeń jest internet. W krajach Unii Europejskiej ponad 91% korporacji oraz 69% małych i średnich fi rm ma strony internetowe. Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT, ang. Information & Communication Technologies) stały się czynnikiem rozwoju cywilizacyjnego.
We współczesnym świecie warunki życia jednostki są determinowane przede wszystkim jej usytuowaniem w strukturach społecznych. Zatem im wyższy poziom rozwoju kraju, tym istotniejszym czynnikiem wpływa-jącym na jakość życia pozostaje stosowanie zaawansowanych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, które bezpośrednio i pośrednio przesuwają granice poziomu życia. Warunkują one, na przykład przez zwiększenie się konkurencyjności i innowacyjności, rozwój gospodarki, determinując zarówno jego jakość, jak i poziom życia obywateli. Jakość przy tym należy odnosić do obiektywnego wymiaru wskaźników powią-zanych z cechami obszaru badanego, stanowiącym jednocześnie relację między potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia. Natomiast poczu-cie jakości życia związane jest z subiektywnym przeżywaniem rzeczywi-stości, a więc jest efektem psychicznych procesów oceny i wartościowań jednostki. Wysoka dynamika dyfuzji informacji wygenerowała wiele do tej pory często nieuświadamianych potrzeb.
Nowoczesne rozwiązania ICT w coraz skuteczniejszy sposób będą wspomagały rozwój elastyczności procesów biznesowych w przedsiębior-stwach; przez uprawnienie obustronnych kontaktów poprawiają obsługę klienta, zmieniają charakter pracy i nauki czyniąc ją niezależną od czasu i lokalizacji. Wraz z sukcesywnym wdrażaniem technologii teletycznych znacznie wzrośnie przepływ danych, zwiększy się ilość informa-cji i szybkość ich przekazywania. Idylliczny obraz psują jednak pojawia-jące się zagrożenia, związane z nowoczesnym sposobem funkcjonowania społeczeństwa, a wynikające z niedoskonałości narzędzi. Najbardziej jed-nak niebezpieczne sytuacje stwarza niedoskonałość człowieka.
2 P. Sienkiewicz (red.), Modelowanie rozwoju globalnego społeczeństwa informacyjnego.
Modele rozwoju globalizacji, AON, Warszawa 2003, s. 17
3 L. Zacher, Współczesne zachodnie rozważania o technice, w: Filozofowie o technice, KAW, Warszawa 1986, s. 189
W Polsce coraz powszechniejszy w użyciu jest komputer, społeczeń-stwo chętniej korzysta również z dostępu do internetu, który stał się nośnikiem dla nowocześnie prowadzonego biznesu, nauczania ludzi oraz miejscem wirtualnych spotkań towarzyskich (tabela 1).
Zachodzące zmiany mają dychotomiczny charakter, bowiem oprócz stwarzania szans rozwoju powodują uczucie zagrożenia czy zmniejsze-nia poczucia bezpieczeństwa. O społeczeństwie informacyjnym często mówi się jako o społeczeństwie ryzyka4. Przeciętny człowiek obawia się utraty informacji, zniekształcenia jej, fałszowania, dezinformacji, informacji naruszającej ład informacyjny. Na utratę poczucia bezpie-czeństwa, stabilności, uczucia zniechęcenia, utratę postaw obywatel-skich, wycofanie społeczne czy destrukcyjne postawy obywatelskie czę-sto wpływ ma nadmiar informacji, a także atmosfera budowana przez przekaz medialny.
4 P. Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne jako społeczeństwo ryzyka, Zakopane 2006.
Wyposażenie Procent społeczeństwa Gospodarstwa domowe Telefony komórkowe 74 Telefony stacjonarne 72 Komputery 45 Dostęp do internetu 36 Dostęp do szerokopasmowego internetu 22
Sposób wykorzystania internetu Procent społeczeństwa
Społeczeństwo Użytkownicy indywidualni
Regularne korzystanie z internetu 34 Korzystanie z komputerów 43 Kontaktowanie się z urzędem 56 Kupowanie przez internet 12
Przedsiębiorstwa
Korzystanie z komputerów 93 Dostęp do internetu 89 Szerokopasmowy dostęp do internetu 46 Kontakty z organami publicznymi 61 Sprzedaż internetowa 7
Tabela 1. Wykorzystanie technologii w Polsce w 2006 roku
Źródło: opracowanie na podstawie GUS, Społeczeństwo informacyjne: Wykorzystanie technologii
Reasumując, należy stwierdzić, że podstawą do formułowania wnio-sków na temat jakości życia jest obiektywna rzeczywistość, będąca źród-łem doświadczeń i bodźców. Z subiektywnym odbiorem rzeczywistości, sytuacji wiąże się poczucie jakości życia. Prezentowane podejście do problemu jakości życia jest jednym z możliwych podejść do kwestii jego badania.